W walce z depresją

W farmakologicznym leczeniu depresji mogą być stosowane leki należące do różnych grup: leki przeciwdepresyjne, środki stabilizujące nastrój, druga generacja leków przeciwpsychotycznych, leki przeciwlękowe oraz nasenne.

Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest coraz wyraźniejsze rozróżnianie w psychiatrii leczenia depresji jednobiegunowej (nawracających epizodów depresyjnych) oraz depresji w przebiegu choroby dwubiegunowej (charakteryzowanych przez nawracające epizody depresji i manii).

Rodzaje leków
Obecnie dysponujemy wieloma skutecznymi lekami przeciwdepresyjnymi o zróżnicowanych mechanizmach działania, które są skuteczne w depresjach o różnym podłożu. Celem leczenia epizodu depresyjnego jest jak najszybsze uzyskanie pełnej odpowiedzi terapeutycznej oraz remisji objawowej. Kolejnym celem jest zapobieganie wczesnemu nawrotowi objawów, usunięcie rezydualnych objawów depresji i powrót pacjenta do przedchorobowego poziomu funkcjonowania społecznego i zawodowego. Najczęściej stosowaną w Polsce i na świecie grupą leków przeciwdepresyjnych są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak citalopram i escitalopram, paroksetyna, sertralina, fluoksetyna oraz rzadziej stosowana fluwoksamina. Są to leki charakteryzujące się zarówno dużą skutecznością, jak i dobrą tolerancją, stąd ich szerokie zastosowanie. Leki przeciwdepresyjne o innych mechanizmach działania to przede wszystkim wenlafaksyna (będąca w wyższych dawkach inhibitorem wychwytu serotoniny i noradrenaliny, SNRI) oraz takie preparaty jak mirtazapina, trazodon, moklobemid, mianseryna, bupropion i tianeptyna. Nie należy także zapominać o istnieniu grupy klasycznych leków przeciwdepresyjnych – leków trójpierścieniowych – z której co pewien czas ubywają kolejne preparaty. Najczęściej stosowanym lekiem z tej grupy jest amitryptylina. Jeśli chodzi o skuteczność poszczególnych leków to jest ona zbliżona, chociaż opublikowana w 2009 roku metanaliza wskazuje na najwyższą skuteczność sertraliny, escitalopramu, wenlafaksyny i mirtazapiny. Według bazy The Cochrane Library: lekami o wysokiej skuteczności działania przeciwdepresyjnego są escitalopram i mirtazapina.

Osiągane efekty
Biorąc pod uwagę różne możliwości strategii leczenia epizodów depresyjnych możemy stosować leki w monoterapii lub w połączeniu ze środkami należącymi do innych grup. Przykładowo w przypadku zastosowania leku z grupy SSRI w pierwszym okresie terapii, celem opanowania niepokoju/zaburzeń snu w okresie oczekiwania na efekt działania leku podstawowego, może być dołączony lek przeciwlękowy i/lub nasenny. W innych sytuacjach mogą być zastosowane takie leki, jak mirtazapina, mianseryna lub trazodon, które w swoim spektrum działania zawierają także efekt uspokajający i poprawiający sen. Szczególnie piśmiennictwo dotyczące trazodonu wskazuje, że lek ten normalizuje stadia snu. Z kolei doniesienia na temat tianeptyny mówią o jej korzystnym wpływie na neuroplastyczność i odwracanie zmian w mózgu wywołanych działaniem przewlekłego stresu. Bupropion jest lekiem o unikalnym mechanizmie działania (wobec przekaźnictwa dopaminergicznego i noradrenergicznego) wpływa więc przede wszystkim na wymiar anhedonii w depresji oraz aktywizująco. Warto też pamiętać, że leki przeciwdepresyjne bardzo często są stosowane w całym szeregu innych problemów zdrowotnych – w zaburzeniach lękowych (nerwicach), zaburzeniach adaptacyjnych, zaburzeniach snu, zaburzeniach pod postacią somatyczną („psychosomatycznych”), bulimii, anoreksji, depresji w przebiegu schizofrenii, a nawet przy rzucaniu palenia.

Kontrowersje
Według prof. Dominiki Dudek farmakoterapia depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej pozostaje przedmiotem kontrowersji. Dane dotyczące skuteczności leków przeciwdepresyjnych nie mogą być wprost przełożone z zakresu leczenia depresji nawracającej, na te w chorobie dwubiegunowej. Wynika to zarówno z odrębności obu tych zaburzeń, jak i z faktu, że leki przeciwdepresyjne mogą indukować wystąpienie epizodu manii w przypadku chorych z zaburzeniem dwubiegunowym. W związku z tym stosowanie leków przeciwdepresyjnych jest w tej chorobie przez wiele autorytetów uważane za niewskazane. Preferowane jest stosowanie leków stabilizujących nastrój. Proces rozwoju terapii depresji w chorobie dwubiegunowej zmierza w kierunku poszukiwania nowych leków, np. leków należących formalnie do grupy przeciwpsychotycznych drugiej generacji, jak np. kwetiapina, ale także innych z tej grupy. Kwetiapina początkowo znajdująca zastosowanie w terapii schizofrenii (w dawkach wyższych niż w depresji) jest np. w USA stosowana w leczeniu ostrych epizodów depresyjnych w chorobie dwubiegunowej i jako leczenie wspomagające w depresji nawracającej. W odniesieniu do chorych z chorobą afektywną dwubiegunową, należy także pamiętać o zasadniczym znaczeniu terapii lekami stabilizującymi nastrój – litem, kwasem walproinowym lub innymi postaciami walproinianów, karbamazepiną oraz lamotryginą.

Zarówno w przebiegu choroby jedno-, jak i dwu-biegunowej stosowane są także leki przeciwlękowe i nasenne, które mają służyć doraźnemu opanowaniu objawów. Ich stosowanie powinno być jednak ograniczone w czasie i uważnie monitorowane, czy lek jest rzeczywiście niezbędny w danej sytuacji klinicznej.

Piśmiennictwo u autora.