Jesienne obniżenie nastroju

Obniżenie nastroju (ang. seasonal affective disorder, SAD) – jak wynika z badań, w sezonie jesienno-zimowym dotyka około 10 proc. pacjentów.

Obniżenie nastroju (SAD) jako choroba zostało sklasyfikowane około 30 lat temu. Definiowane jest jako sezonowe zaburzenie nastroju u osób zdrowych psychicznie, najczęściej u kobiet w wieku 20‑50 lat. Czas wystąpienia jesiennej chandry jest kwestią indywidualną, jednak najwięcej przypadków odnotowuje się w okresie od października do lutego.

Przyczyny
Główną przyczyną tego stanu jest niedobór światła słonecznego, który powoduje zmniejszoną produkcję neuroprzekaźnika serotoniny, popularnie nazywanej hormonem szczęścia. Wstępne badania naukowe wykazały, że jej stężenie we krwi pochodzącej z naczyń mózgowych jest znacząco niższe w dni pochmurne i deszczowe niż w słoneczne. Niedostateczna ilość światła słonecznego powoduje ponadto zwiększoną produkcję przez szyszynkę melatoniny – hormonu odpowiadającego za regulację rytmu dobowego, m.in. procesów snu i czuwania. Jej nadmiar w organizmie wywołuje senność, apatię i zmniejsza chęć do podjęcia wysiłku fizycznego.

Dodatkowo potęgować problem mogą stresujące sytuacje życiowe. W konsekwencji pacjenci dotknięci jesiennym obniżeniem nastroju mają trudności z koncentracją, rannym wstawaniem (są senni pomimo dostatecznej ilości snu), wykazują tendencję do przejadania się, szczególnie produktami bogatymi w węglowodany, i przybierania na wadze. U niektórych obserwuje się ponadto rozdrażnienie, niepokój i trudności z zasypianiem.

Obniżenie nastroju – odpowiednia metoda leczenia
Metody leczenia dobiera się indywidualnie w zależności od stopnia nasilenia objawów. Pacjenci z ciężką postacią SAD, po specjalistycznych konsultacjach, leczeni są środkami przeciwdepresyjnymi zawierającymi takie substancje czynne, jak: paroksetyna, sertralina, fluoksetyna czy wenlafaksyna. W przypadku średnio nasilonych, łagodniejszych postaci sezonowego obniżenia nastroju skutecznie działa fototerapia, która polega na naświetlaniu pacjenta jasnym światłem, które – podobnie jak światło słoneczne – nasila przekaźnictwo serotoninergiczne i hamuje syntezę melatoniny. Efekty uboczne są znikome, za to poprawa nastroju jest zauważalna już 3-4 dni od rozpoczęcia naświetlania. Przy łagodnym obniżeniu nastroju często wystarczy pomoc farmaceuty, który wskaże odpowiednie środki wspomagające organizm w trudnym okresie.

Pomoc z apteki
Naturalnym środkiem tradycyjnie stosowanym w przypadku stanów obniżenia nastroju jest dziurawiec lekarski. Należy jednak podkreślić, że działanie poprawiające nastrój posiadają tylko wyciągi alkoholowe z tej rośliny, które hamują monoaminooksydazę (MAO) odpowiadającą za rozkład serotoniny, co w konsekwencji nasila przewodnictwo nerwowe zachodzące z jej udziałem. Warto jednak pamiętać o licznych interakcjach, w które dziurawiec wchodzi z lekami: przeciwzakrzepowymi, immunosupresyjnymi, przeciwwirusowymi (także tymi stosowanymi w terapii wirusa HIV), niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, statynami oraz środkami antykoncepcyjnymi. Podczas stosowania dziurawca należy także unikać ekspozycji na światło, ze względu na zawartość w nim związku fotouczulającego – hiperycyny.

Pozytywny efekt przynosi także stosowanie środków poprawiających zdolności poznawcze i sprawność psychiczną. Właściwości adaptogenne, czyli zwiększające tolerancję organizmu na stres, ma żeń-szeń. Preparaty na jego bazie skutecznie pobudzają, dodają energii, zwiększają granicę tolerancji wysiłku fizycznego oraz obniżają poziom cukru we krwi. Ostatnie doniesienia naukowe dostarczają sprzecznych informacji na temat wpływu żeń-szenia na ciśnienie tętnicze krwi. Najprawdopodobniej mniejsze dawki tej rośliny je podwyższają, a większe obniżają. Osoby z nadciśnieniem tętniczym powinny więc zachować ostrożność i stosować żeń-szeń tylko po konsultacji z lekarzem.

Naturalnym środkiem poprawiającym funkcjonowanie mózgu, który nie wywołuje efektu podwyższenia ciśnienia tętniczego, jest miłorząb japoński – Ginkgo biloba. Właściwości wyciągów z tej rośliny są znane od dawna. Preparaty na bazie miłorzębu japońskiego stosują głównie osoby starsze – jako środek poprawiający zdolności poznawcze, krążenie mózgowe, ułatwiający koncentrację, działający przeciwlękowo i przeciwdepresyjnie. Rozszerzają one naczynia mózgowe oraz obwodowe, co pozwala na dostarczenie większej ilości tlenu do tkanek, a co za tym idzie – eliminację dolegliwości towarzyszących SAD.
W ostatnich latach na rynku pojawiły się preparaty z szafranem. Wstępne próby kliniczne wykazały, że szafran zwiększa stężenie serotoniny i dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym, co znacząco poprawia nastrój. Ponadto wykazuje działanie przeciwskurczowe, antybakteryjne oraz wychwytujące wolne rodniki.
Na poprawę nastroju wpływają także wielonienasycone kwasy tłuszczowe, w szczególności omega-3. Organizm ludzki nie posiada zdolności do ich syntezy, dlatego muszą być dostarczone wraz z pożywieniem. Najlepszym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w pożywieniu jest olej lniany oraz ryby. W aptekach dostępne są preparaty pozwalające zaspokoić dzienne zapotrzebowanie na te związki.

Co na bezsenność?
Paradoksalnie część pacjentów dotkniętych jesiennym obniżeniem nastroju, pomimo ciągłego zmęczenia i senności, ma problemy z zasypianiem. Zmęczenie spowodowane brakiem prawidłowego snu wpływa negatywnie na samopoczucie w ciągu dnia. Należy uświadomić pacjentowi, jak ważna jest higiena snu – względnie regularne godziny zasypiania i wstawania, unikanie hałasu i wysiłku fizycznego tuż przed snem.

Dobrze udokumentowane działanie nasenne i uspokajające posiadają wyciągi z kozłka lekarskiego. Zawarty w nich kwas walerianowy – główna substancja czynna – skutecznie ułatwia zasypianie i redukuje ilość przebudzeń nocnych. Wyciągi kozłka ogólnie uważane są za preparaty bezpieczne, jednak bezwzględnie nie należy łączyć ich z alkoholem. Kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny stosować je tylko po konsultacji z lekarzem.

Na bezsenność można polecić pacjentowi wypicie przed snem filiżanki naparu z melisy, który posiada właściwości rozkurczające i działa uspokajająco na układ nerwowy. Istnieją doniesienia na temat pozytywnych właściwości połączeń melisy z wyciągami z dziurawca lekarskiego. Podobne do melisy działanie ma surowiec olejkowy – lupulina – otrzymywany z chmielu zwyczajnego. Na rynku dostępne są preparaty będące połączeniami melisy, chmielu i kozłka lekarskiego.

Łagodne działanie ułatwiające zasypianie mają również napary z rumianku, które mogą być stosowane zarówno przez dorosłych, jak i dzieci. Wykazano, że kąpiele z dodatkiem olejku rumiankowego działają uspakajająco i łagodzą napięcie nerwowe. Rumianek należy jednak stosować ostrożnie – ze względu na coraz częściej występujące ostatnio alergie na rośliny z rodziny Asteraceae, do której jest on zaliczany.

Równie łagodnym środkiem ułatwiającym zasypianie jest lawenda. Może być ona stosowana doustnie w postaci naparów lub w aromaterapii w postaci olejku lawendowego.

Porada farmaceutyczna

Oprócz wskazania ziołowych środków leczniczych należy przede wszystkim uświadomić pacjentowi, że w zwalczaniu jesiennego obniżenia nastroju najistotniejsze są higieniczny tryb życia i odpowiednie nawyki żywieniowe. Osoby cierpiące na SAD powinny unikać gwałtownych wahań stężenia cukru we krwi i wyeliminować z diety cukry proste zawaarte w produktach wysoko przetworzonych. Szybkie podwyższenie stężenia cukru we krwi po ich spożyciu na krótko poprawia samopoczucie, a następnie następuje gwałtowne obniżenie nastroju na skutek wydzielenia dużej ilości insuliny. Zrównoważona dieta i spożywanie produktów bogatych w magnez, witaminy z grupy B oraz witaminę C pozytywnie wpływają na samopoczucie.

Jeśli nie ma przeciwwskazań, pacjentom z SAD zaleca się także umiarkowany regularny wysiłek fizyczny. Podczas ćwiczeń dochodzi do wyrzutu do krążenia obwodowego produkowanych przez przysadkę i podwzgórze endorfin popularnie nazywanych hormonami szczęścia. Poprawiają one samopoczucie, odpowiadają za uczucie błogostanu i euforii, co dodatkowo pomaga przeciwdziałać stanom obniżenia nastroju