Tajniki astmy

Wywiad z prof. dr. hab. med. Wacławem Droszczem, specjalistą chorób wewnętrznych, płucnych i alergicznych.

Czy podłożem astmy zawsze jest alergia?

Tak jest w 90 proc. przypadków astmy u dzieci i w 50 proc. przypadków u osób dorosłych. U dzieci do 4 r.ż. niezwykle trudno jedynie na podstawie objawów określić, czy mamy do czynienia z astmą czy na przykład z przewlekłym zapaleniem oskrzeli. Napady świstów u niemowląt i małych dzieci często są wynikiem zakażenia wirusowego, a nie astmy. Nazywa się je „świszczącymi dziećmi”. Nie wszystkie z nich stają się astmatykami. Jeżeli dziecko jest obciążone dziedzicznie, dodatkowo ma atopowe zapalenie skóry, to ma duże szanse, że z biegiem czasu stanie się dzieckiem astmatycznym. Czasem jedynym sposobem na rozpoznanie astmy u dziecka jest skuteczne próbne leczenie przeciwastmatyczne. Ale… Objawy mogą ustąpić, a w miarę dorastania takiego dziecka może się okazać, że astmy nie ma i nigdy u niego nie było. Może być i tak, że astma pojawia się u niego dopiero w dorosłym życiu.

Jakie alergeny najczęściej powodują astmę?

Najczęściej są to drobiny odchodów roztoczy kurzu domowego, sierść zwierząt domowych, mocz chomików, myszy, świnek morskich, a także odchody oraz upierzenie papug i kanarków. Dalej, zarodniki pleśni, aktywne środki chemiczne oraz alergeny zgromadzone w miejscach pracy. Napad astmy może wywołać również np. zimne powietrze, dym papierosowy i wiele, wiele innych czynników, często dla chorego nieprzewidywalnych.

A pylenie drzew, traw, chwastów?

Astma pyłkowa występuje dosyć rzadko i jej objawy nie są dramatyczne.

Kiedyś astma była ciężką chorobą, nierzadko z dramatycznym przebiegiem…

Obecnie jest to choroba, którą się bardzo dobrze leczy. W czasie, kiedy kierowałem Kliniką Chorób Wewnętrznych i Pneumologii Akademii Medycznej w Warszawie, powstał przy niej pierwszy w Polsce Ośrodek Leczenia Stanów Astmatycznych. W 1994 roku przyjęliśmy do niego sześćdziesięciu kilku chorych, w 2000 roku ośmiu chorych, a w 2007 tylko jednego. To nie znaczy, że astma zanika czy zmniejsza się liczba chorych. Spada bardzo wyraźnie liczba osób hospitalizowanych z powodu astmy. Taka jest tendencja ogólnoświatowa. Oczywiście, na każdą chorobę można umrzeć, na astmę też. Według europejskiej statystyki w milionowym mieście na astmę rocznie umiera 10 osób.

Kto jest szczególnie narażony na zachorowanie?

Jest predylekcja dziedziczna. Jeżeli rodzice są naznaczeni tzw. skazą atopową (nieprawidłowe reagowanie na pewne substancje czy czynniki), to są duże szanse, że ich dziecko będzie chore na astmę. Nie jest to jednak reguła. Może być tak, że któreś z rodziców choruje na astmę, dziecko ma pyłkowinę, a astma u niego może nigdy się nie pojawić.

Jest kilka rodzajów astmy. Czy mógłby je Pan wymienić?

Najpowszechniejsza jest astma oskrzelowa, czyli przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych o podłożu alergicznym. Charakteryzuje się ona skurczem oskrzeli (samoistnie lub farmakologicznie odwracalnym) oraz nadreaktywnością oskrzeli. Kolejnym rodzajem jest astma atopowa, której objawy są wynikiem natychmiastowej reakcji alergicznej. U osób około 30. r.ż. może się ujawnić tzw. astma aspirynowa, która nie jest chorobą alergiczną, ale zaburzeniem pewnych szlaków metabolicznych. Jej przyczyną jest nietolerancja niesterydowych leków przeciwzapalnych. Choroba ta występuje rzadko i ma ciężki przebieg. Często towarzyszy jej pokrzywka oraz polipy nosa.

Dlaczego astma aspirynowa występuje tak późno?

Profesor Andrzej Szczeklik założył kiedyś teorię wirusową. Wiele zakażeń wirusowych spowodowało takie zaburzenia w różnych mechanizmach immunologicznych w ustroju, że potem ujawnia się to jako astma aspirynowa. To bardzo ciekawa choroba, ale trudno się ją leczy. Polska ma na tym polu duże osiągnięcia.

Jak można stwierdzić tę chorobę?

To bardzo trudne. Załóżmy, że ktoś ma gorączkę i sięga po aspirynę. Nie czuje jednak poprawy, wręcz przeciwnie – jego samopoczucie pogarsza się. Bierze inny lek i gorączka mija. Gdy sytuacja się powtarza, chory stwierdza, że aspiryna mu szkodzi i przestaje ją zażywać. Jeśli to była astma aspirynowa, odstawienie leku nie spowoduje, że choroba minie. Nie musi ona przybierać formy ataków, lecz może przebiegać jak zwykła astma. Jako ciekawostkę dodam, że jest mała grupa chorych na astmę, którym aspiryna pomaga.

Jest jeszcze astma wysiłkowa, w której napady duszności występują po wysiłku albo w kilka minut po jego rozpoczęciu i ustępują wkrótce po jego zaprzestaniu. Występuje jeszcze astma zawodowa. Ta postać ujawnia się w wyniku działania szkodliwego czynnika zawodowego u pracownika, który do tej pory był zdrowy. U tych chorych objawy astmy mogą ustępować w dni wolne od pracy, podczas urlopu.

Jak rozpoznaje się astmę?

Wstępne rozpoznanie można często ustalić na podstawie dolegliwości zgłaszanych przez chorego oraz wywiadu. Potem niezbędne są badania specjalistyczne. Rozpoznanie tzw. osobowości atopowej, a to można zdiagnozować przy pomocy testów skórnych. Jeżeli wychodzą dodatnio, wiadomo, że osoba jest atopowa.

Można określić też tzw. ogólne i swoiste IgE (immunoglobuliny typu E). Poziom IgE całkowitego to określenie ogólnej liczby przeciwciał specyficznych, jaka występuje w surowicy krwi. IgE swoiste w surowicy krwi to poziom przeciwciał odpowiedzialnych za specyficzną reakcję alergiczną, np. na roztocze kurzu domowego. To są dość kosztowne badania. Poza tym poziom IgE u jednych pacjentów przekłada się na objawy alergii, a u innych nie.

Znacznie tańsze jest zrobienie bardzo prostego badania, o którym dziś często się zapomina. Jeżeli chory ma jakieś problemy oddechowe powinien mieć zrobiony rtg klatki piersiowej i tzw. morfologię ze wzorem. Chodzi tu o ręczny rozmaz. To badanie ujawnia zwiększoną ilość krwinek kwasochłonnych (eozynofilia).

W astmie zmniejszona jest pojemność życiowa płuc oraz nasilona tzw. objętość wydechowa pierwszosekundowa, tzn. ilość powietrza, jaką pacjent w sposób natężony wydycha z płuc w czasie jednej sekundy. Jest to bardzo dobry test wykrywający zwężenie oskrzeli typowe dla astmy.

Jeżeli mamy do czynienia ze „świszczącym chorym”, należy wykonać także badanie spirometryczne po podaniu pacjentowi leku rozkurczowego. Astma charakteryzuje się tym, że występują w niej różne wahania typowych wskaźników spirometrii, w tym dobowa zmienność stopnia zwężenia oskrzeli. Jeżeli wyniki wykazują różnice wynoszące 20 proc. pomiędzy pomiarem porannym a wieczornym, oznacza to astmę. Typowa jest także znacząca poprawa wkrótce po wziewnym zażyciu leku rozszerzającego oskrzela. Niezbędne jest też badanie laryngologiczne, jeżeli astma przebiega z polipami nosa i zmianami w zatokach.

Co to jest nadreaktywność oskrzeli?

Jest to zwężenie oskrzeli, które ujawnia się po bodźcu, który dla zdrowego człowieka jest obojętny. W celu zbadania, czy to jest astma, wykonuje się testy prowokacyjne z inhalacją środka zwężającego oskrzela (metacholina lub histamina). Jeżeli to badanie wychodzi ujemnie, to astmę można wykluczyć. Jeżeli wychodzi dodatnio, to może to być astma lub na przykład przewlekła obturacyjna choroba płuc.

Jak żyć z astmą?

Normalnie. Przy odpowiednim stosowaniu leków można uprawiać różne sporty, np. windsurfing, kolarstwo, siatkówkę, koszykówkę, a nawet zwykłą grę w piłkę nożną lub jazdę na nartach i rolkach. Mamy mistrzów olimpijskich z pełną klasyczną astmą.

Astma jest chorobą nieuleczalną, ale jej objawy mogą nie występować przez wiele lat, a nawet nie pojawić się do końca życia pacjenta. Przeprowadzono badania wśród ludzi chorych na astmę do 50. r.ż. O pełnej remisji można mówić u 25 proc. chorych. Oznacza to, że wyniki badań w kierunku astmy chory ma takie jak człowiek zdrowy i nie występuje u niego nadreaktywność oskrzeli. Objawy mogą nie wystąpić nawet przez 10 lat i nagle, np. pod wpływem wdychanego zimnego powietrza, choroba może się uaktywnić. Dlatego chory na astmę zawsze powinien mieć przy sobie odpowiednie leki.

Dziękuję za rozmowę.