Szczepienia przypominające przeciw błonicy, tężcowi i poliomyelitis

Jeszcze w drugiej połowie XX wieku choroby zakaźne były główną przyczyną umieralności niemowląt i dzieci poniżej piątego roku życia.

Szczepienia ochronne są podstawowym orężem w walce z chorobami zakaźnymi. Stale opracowuje się nowe szczepionki i udoskonala już istniejące. W drugiej połowie XX wieku rozwinęła się wakcynologia, nauka o szczepionkach i szczepieniach. Opracowano nowe szczepionki, udoskonalono już istniejące. Dzięki temu zmieniła się sytuacja epidemiologiczna wielu chorób zakaźnych. Udało się eradykować ospę prawdziwą. Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia realizuje programy eliminacji dwóch kolejnych chorób zakaźnych – odry i poliomyelitis.

Sytuacja epidemiologiczna
Błonica (diphtheria) jest jedną z bardzo groźnych chorób wieku dziecięcego. Przed rozpoczęciem szczepień występowała na całym świecie i umierało na nią wiele ludzi. W Polsce na początku lat 50. ubiegłego wieku zgłaszano rocznie około 40 tysięcy zachorowań i 700-800 zgonów. Wprowadzenie szczepień ochronnych spowodowało znaczną poprawę sytuacji. W latach 1975-1991 nie rejestrowano już przypadków błonicy. Jednak w 1993 roku w krajach byłego ZSRR wybuchła epidemia błonicy. Zgłoszono 160 tysięcy zachorowań i 4 tysiące zgonów. Chorobę przywleczono do wielu krajów Europy (w tym Polski) i Stanów Zjednoczonych. Chorowały głównie osoby dorosłe, które nie były uodpornione lub te, u których wygasła odporność poszczepienna. W Polsce obowiązkowy cykl szczepień przeciwko błonicy zaczyna się w drugim miesiącu, a kończy w 19. roku życia. Uodpornienie osób dorosłych utrzymuje się około 10 lat. Ponieważ stopniowo poziom przeciwciał spada, konieczne jest podawanie dawek przypominających.

Tężec (tetanus) jest ostrą chorobą zakaźną charakteryzującą się wysoką śmiertelnością. Z uwagi na drogę zakażenia określana jest jako zakażenie przyranne. Przed wprowadzeniem szczepień tężec często występował u noworodków. Dzięki szczepieniom od 1984 roku w Polsce nie zanotowano ani jednego przypadku zachorowania u nowonarodzonych dzieci.

Obecnie każdego roku do władz sanitarnych zgłasza się około 20 przypadków tężca, głównie u dorosłych powyżej 60. roku życia. Choroba występuje u osób, które nie otrzymywały dawek przypominających szczepionki. Szczepienia w Programie Szczepień Obowiązkowych (PSO) zaczyna się w drugim miesiącu i kończy w 19. roku życia. Zalecane jest podawanie co 10 lat szczepionki przeciwko tężcowi, najlepiej skojarzonej z komponentem błoniczym (dT). Zasady postępowania po ekspozycji na tężec regulują przepisy zawarte w PSO.

Poliomyelitis (nagminne porażenie dziecięce, zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego) przed rozpoczęciem szczepień występowało na całym świecie. Od 1988 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) realizuje program eradykacji (a ostatnio eliminacji) zachorowań wywołanych dzikimi szczepami wirusa poliomyelitis. Dzięki temu od 1994 roku region amerykański, a od 2002 roku także region europejski zostały uznane za wolne od polio. Ostatnie zachorowania w Polsce miały miejsce w 1982 i 1984 roku. Nadal rejestruje się jednak przypadki poliomyelitis na subkontynencie indyjskim, w Afryce (Nigeria, Egipt). Istnieje więc realne zagrożenie przywleczenia choroby przez osoby nieuodpornione. Szczepienia w ramach PSO zaczynają się od trzeciego miesiąca i kończą w szóstym roku życia. Schemat szczepień jest mieszany; stosuje się szczepionkę zabitą (IPV) oraz w szóstym roku życia szczepionkę żywą (OPV).

Rodzaje szczepionek
W PSO stosuje się szczepionki przeciwko błonicy i tężcowi w skojarzeniu z pełnokomórkowym komponentem krztuścowym (DTPw). U niemowląt i dzieci w drugim roku życia z przeciwwskazaniami do szczepionki z pełnokomórkowym komponentem krztuśca stosuje się szczepionkę DTPa z komponentem acelularnym. Jeśli są przeciwwskazania do szczepień przeciwko krztuścowi, podaje się szczepionkę bez tego komponentu – DT (toksoid błoniczy i toksoid tężcowy). Istnieją szczepionki wysoce skojarzone, zarejestrowane od drugiego do 36. miesiąca życia. To tzw. 5 w 1 – toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, bezkomórkowy komponent krztuśca, inaktywowane wirusy poliomyelitis i koniugowane z nośnikiem białkowym polisacharydy błony komórkowej Haemophilus influenzae. Szczepionki 6 w 1 zawierają dodatkowo komponent wzw B.

Zanikanie odporności poszczepiennej powoduje konieczność podawania osobom dorosłym dawek przypominających. Problem uodpornienia wyraźnie wzrósł wraz z możliwościami wyjazdów w regiony endemicznego występowania błonicy i poliomyelitis. Dotychczas w medycynie podróży stosowano szczepionkę dT i IPV w osobnych wkłuciach. Od niedawna istnieje możliwość zastosowania dwóch nowych szczepionek –  Dultavax (Sanofi Pasteur) i Boostrix polio (GSK).

Dultavax jest szczepionką przeciwko błonicy, tężcowi i poliomyelitis. Preparat może być stosowany wyłącznie jako dawka przypominająca po wcześniejszych szczepieniach. Wyjątkowo podaje się dzieciom (po ukończeniu sześciu lat). Nie zaleca się szczepienia kobiet w ciąży, ale można szczepić w okresie karmienia piersią. Dultavax może być stosowany jednocześnie z innymi szczepionkami.

Boostrix polio jest preparatem przeznaczonym także do szczepienia przypominającego. Obok toksoidu błoniczego, tężcowego, zabitych poliowirusów zawiera acelularny komponent krztuśca o zmniejszonej ilości antygenów. Preparat można podawać od czwartego roku życia. Nie przeprowadzono badań dotyczących jednoczesnego stosowania szczepionki Boostrix polio z innymi szczepionkami.

Obie szczepionki są immunogenne i dobrze tolerowane. Objawy niepożądane obejmują głównie odczyny miejscowe, stan podgorączkowy lub gorączkę. Nowe szczepionki skojarzone mogą ułatwić profilaktykę błonicy, tężca i poliomyelitis u osób dorosłych.