Staw utracony

Stawy są kluczowym elementem budowy układu ruchowego. To dzięki nim możemy zmieniać pozycje ciała, poruszać się. Upośledzenie ruchomości któregoś ze stawów, w zależności od jego wielkości i spełnianej funkcji, może prowadzić do dysfunkcji całego organizmu.

Tytuł tego artykułu nie odnosi się do faktycznego utracenia któregoś ze stawów naszego układu ruchu, tylko skrótowo opisuje ich chorobę zwyrodnieniową. To oczywiste, że w czasie tej choroby (przynajmniej w jej początkowym stadium) nie tracimy stawów fizycznie, lecz odczuwamy radykalną zmianę jakości ich funkcjonowania. Ból pojawiający się w dotkniętym chorobą stawie z czasem może go całkowicie unieruchomić prowadząc do ciężkiej dysfunkcji całego organizmu. To właśnie ból, obrzęki i zniekształcenia są najbardziej charakterystycznymi objawami zwyrodnienia stawów.

Problem społeczny
Choroba zwyrodnieniowa stawów stanowi poważny problem społeczny – w Europie cierpi na nią blisko 12 proc. społeczeństwa. Dotyka ona głównie osoby po 60. roku życia, jednak zdarza się ona także u osób w znacznie młodszym wieku. Co piąta osoba w Polsce skarży się na dolegliwości bólowe pochodzenia stawowego.

Czynnikiem ryzyka rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów jest otyłość. Dotyczy to zwłaszcza kobiet po 50. roku życia. Na tę chorobę częściej zapadają również sportowcy uprawiający dyscypliny nadmiernie obciążające stawy (futboliści, lekkoatleci, tenisiści itp.), a także osoby po przebytym urazie któregoś ze stawów.

Przebieg choroby
Istotną częścią budowy każdego stawu jest chrząstka szklista, która pokrywa powierzchnie stawowe. Ma ona małe możliwości regeneracyjne. Stąd też mikrouszkodzenia chrząstki stawowej, powstające w wyniku powtarzającego się działania sił przeciążających staw, goją się znacznie trudniej niż inne tkanki. Traci ona wówczas swoją idealnie gładką powierzchnię i wraz z upływem czasu powoli zaczyna przypominać nierówną powierzchnię kalafiora. Taka deformacja znacznie utrudnia swobodne ruchy w dotkniętym chorobą stawie oraz przyczynia się do silnych dolegliwości bólowych.

Równolegle do zmian w chrząstce stawowej rozwija się przewlekły odczyn zapalny w błonie maziowej stawu, która z czasem również ulega degeneracji dodatkowo wzmagając ból u chorego. Jest to zresztą dominujący objaw choroby zwyrodnieniowej stawów.

Ból może mieć też pochodzenie mięśniowe, bo w wyniku przewlekłego przeciążenia zwyrodnieniu ulegają także mięśnie. W późniejszym, zaawansowanym etapie choroby zwyrodnieniowej stawów, gdy ma miejsce rozległe zniszczenie powierzchni stawowych, tarcie ich o siebie jest odpowiedzialne za ból pochodzenia śródstawowego. Zatem w przebiegu choroby zwyrodnieniowej obserwujemy z jednej strony niszczenie struktury chrząstki, a z drugiej strony elementy nowotworzenia – powierzchnia stawowa przypomina powierzchnię Księżyca.

Opisywane uszkodzenia najczęściej lokalizują się w dużych stawach kończyn dolnych oraz w stawach międzykręgowych odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Częste powstawanie zmian zwyrodnieniowych w stawach biodrowych, kolanowych oraz w stawach kręgosłupa są konsek-wencją działania sił przeciążeniowych wynikających z wertykalnej postawy ciała człowieka.

Usprawnienie chorego
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów jest postępowaniem wielokierunkowym. Niestety mimo wiedzy o patomechanizmach powstawania tej choroby oraz patomorfologii zmian w stawach, nie potrafimy cofnąć rozwiniętych już deformacji. Leczenie opiera się zatem na walce z uciążliwym bólem oraz na próbach usprawniania ruchowego chorego.

W przypadku chorych z otyłością pierwszym krokiem do osiągnięcia oczekiwanego sukcesu jest obniżenie masy ciała. Powinno się to odbywać zawsze pod kontrolą lekarza. Zmniejszenie obciążeń, na jakie narażony jest staw, może opóźnić pogłębianie się w nim zmian zwyrodnieniowych. Ważną rolę odgrywa w tym procesie leczenie rehabilitacyjne. Wzmacnianie okolicznych mięśni za pomocą specjalnie zaprojektowanych ćwiczeń pozwala stabilizować aparat stawowy redukując działanie szkodliwych sił, co w efekcie prowadzi do zmniejszenia dolegliwości bólowych.

Leczenie farmakologiczne
Obecnie leczenie farmakologiczne jest ukierunkowane na łagodzenie objawów choroby. Powszechnie dostępne są maści i żele zawierające niesterydowe leki przeciwzapalne. Najczęściej ich substancją czynną jest ketoprofen. Te preparaty stosowane miejscowo przynoszą ulgę w bólu zmniejszając przewlekły odczyn zapalny m.in. w torebce stawowej. Efektem działania przeciwzapalnego jest mniejszy obrzęk tkanek w stawie, a to przekłada się bezpośrednio na likwidację bądź też na zmniejszenie nasilenia bólu.

Niesterydowe leki przeciwzapalne mogą być podawane również w formie doustnej. Przemysł farmaceutyczny dysponuje szeroką gamą preparatów, których składnikiem są różne substancje czynne, np. paracetamol, diklofenak, piroksykam, ibuprofen, naproksen czy wspomniany już wcześniej ketoprofen. Podczas terapii tymi lekami należy zawsze pamiętać o konieczności podawania choremu leków osłaniających błonę śluzową żołądka i dwunastnicy (H2 – blokery, inhibitory pompy protonowej).

W ciężkiej postaci choroby zwyrodnieniowej stawów dopuszczalne jest dostawowe podawanie leków sterydowych. Powinno się jednak unikać iniekcji częstszych niż 3-4 razy w ciągu roku.

Ciekawą alternatywą wymienionych leków jest kapsaicyna. Wraz z salicylanem glikolu jest produkowana w postaci plastrów mających działanie przeciwzapalne. Redukując stan zapalny w stawie plaster zmniejsza jednocześnie nasilenie bólu. Działanie przeciwbólowe kapsaicyny wynika również z jej zdolności do redukowania wrażliwości receptorów bólowych, co przynosi choremu szybką ulgę. Salicylan glikolu występujący w plastrach z kapsaicyną hamuje także syntezę prostaglandyn. Plastry te mając właściwości rozgrzewające zostały stworzone głównie z myślą o osobach cierpiących z powodu bólów mięśni i stawów w przebiegu choroby zwyrodnieniowej.