Codziennie korzystamy z kosmetyków i preparatów farmaceutycznych czy leków w opakowaniach wykonanych z różnych materiałów. Nie zastanawiamy się, co się z nimi dzieje po zużyciu.
Po zużyciu tych produktów pozostają odpady opakowaniowe. Jeśli te zużyte opakowania zawierają pozostałości silnie działających substancji, to mamy do czynienia z odpadami niebezpiecznymi, które powinny być składowane w specjalnie do tego przeznaczonych miejscach. A co robić z odpadami opakowaniowymi, które nie zawierają substancji niebezpiecznych? Wyrzucić do kosza na śmieci, czy może umieścić w pojemniku do zbiórki odpowiedniej grupy materiałowej (kolorowe pojemniki na papier, szkło, plastik)?
Recykling materiałowy
W pierwszym przypadku prawdopodobnie odpady trafią na składowisko i będą tam leżeć przez wiele lat, gdyż w dalszym ciągu w Polsce jest to podstawowa i najtańsza metoda postępowania z odpadami komunalnymi. Teoretycznie mogą również podlegać spalaniu z odzyskiem energii, lecz ta metoda nie jest u nas powszechnie stosowana ze względu na ograniczoną liczbę spalarni odpadów komunalnych. W sytuacji, kiedy odpady posegregujemy, możliwy będzie ich recykling.
Jest to jedna z metod zagospodarowania odpadów opakowaniowych, zgodna z wymaganiami ochrony środowiska. Znaczenie tej metody w Polsce będzie wzrastało z uwagi na ustalone ustawowo poziomy recyklingu dla poszczególnych grup opakowań.
Papier i tektura
Odpady powstałe z opakowań wykonanych z papieru, tektury oraz masy papierniczej stanowią w naszym kraju najliczniejszą pod względem masy grupę odpadów opakowaniowych. Makulatura opakowaniowa może być pozyskiwana przy wykorzystaniu różnych systemów selektywnej zbiórki od mieszkańców (gromadzenie w wolno stojących pojemnikach lub workach polietylenowych), a także przez punkty skupu. Pozyskane odpady powinny być poddane segregacji na odpowiednie rodzaje, zgodnie z europejskim wykazem znormalizowanych rodzajów makulatury.
Praktycznie w warunkach krajowych realizowany jest recykling materiałowy, polegający na produkowaniu z makulatury papieru, tektury oraz wyrobów formowanych przez rozwłóknienie na mokro. W papierniach makulaturę opakowaniową, bez udziału tworzyw sztucznych (np. polietylenu) – jeśli nie jest powleczona asfaltem, masami bitumicznymi, parafiną, woskami itp. – wykorzystuje się do produkcji papieru i tektury. Są one stosowane do wytwarzania nowych opakowań, a także do produkcji innych wyrobów, takich jak: ręczniki papierowe, papiery toaletowe i gazetowe, koperty na przesyłki itp.
Proces technologiczny przerobu makulatury na włókna wtórne w papierniach zależy od odmiany i przyszłego zastosowania. Zazwyczaj składa się on z dwóch etapów. Pierwszy etap obejmuje rozwłóknienie makulatury w urządzeniu zwanym hydropulperem, jej oczyszczenie i przygotowanie masy makulaturowej. Drugi etap polega na uszlachetnieniu uzyskanej masy przez odbarwienie i bielenie włókien.
Z masy makulaturowej w kilku krajowych zakładach produkowane są także wypraski, kształtki, pojemniki na jajka i owoce miękkie, a także kątowniki ochronne do ładunków ustawianych na paletach oraz tuleje nawojowe itp.
Opakowania szklane
Wszystkie rodzaje poużytkowych opakowań szklanych, tj. butelki i słoiki, można wykorzystać w hutach szkła do produkcji nowych opakowań, a także do wytwarzania innych wyrobów. Najbardziej uzasadnione ekonomicznie i technologicznie jest przetworzenie stłuczki opakowaniowej w hutach szkła opakowaniowego. Zastosowanie stłuczki w procesie topienia szkła obniża zużycie energii, zwiększa wydajność i przedłuża czas użytkowania pieców hutniczych, ogranicza emisje gazowe do powietrza. Szacuje się, że jednoprocentowy wzrost zastosowania stłuczki szklanej w procesie topienia szkła pozwala zmniejszyć zużycie energii o około 0,25 proc. Przy produkcji różnych wyrobów szklanych dodatek stłuczki może przekraczać nawet 50 proc. masy.
Duże znaczenie w recyklingu stłuczki opakowaniowej ma jej właściwe uzdatnienie. Polega ono na dokładnym wydzieleniu zanieczyszczeń obcego pochodzenia, segregacji na kolory (szkło bezbarwne, brązowe, zielone) oraz wydzielaniu frakcji o wielkości ziaren poniżej 50 mm. Nowoczesne stacje uzdatniania stłuczki zaopatrzone są w sortery optoelektroniczne, które umożliwiają efektywną i uzasadnioną ekonomicznie separację szkła na kolory.
W Polsce stłuczkę opakowaniową wykorzystuje się przede wszystkim do produkcji nowych opakowań. Niewielkie ilości zużywane są do wytwarzania włókien szklanych stosowanych jako materiał izolacyjny oraz wzmacniania wyrobów z tworzyw sztucznych, a także szkła piankowego, które może być wykorzystane jako materiał izolacyjny w budownictwie, przemyśle chłodniczym, okrętowym, drogownictwie itp.
Tworzywa sztuczne
Do produkcji opakowań wykorzystywana jest szeroka gama tworzyw sztucznych, które są praktyczne z punktu widzenia optymalizacji procesów pakowania, przechowywania i transportu produktów.
Różnorodność tworzyw sztucznych, tak pożądana przy formowaniu opakowań, z punktu widzenia recyklingu wiąże się jednak z dodatkowymi kosztami wynikającymi z konieczności ich segregacji na poszczególne grupy polimerowe.
Pozyskane z różnych źródeł opakowania poużytkowe z tworzyw sztucznych należy przetransportować do tzw. stacji przeładunkowych, w których następuje segregacja i przygotowanie materiałów zgodnie z warunkami technicznymi określonymi przez zakłady przetwórcze (np. zmniejszenie objętości, uformowanie jednostki ładunkowej, rozdrobnienie). Bezpośrednio do zakładów przetwórczych można przekazywać jedynie niezanieczyszczone odpady jednorodne polimerowo i selektywnie gromadzone.
W Polsce w odniesieniu do odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych jest stosowany przede wszystkim recykling materiałowy, wykorzystujący termoplastyczne właściwości tworzywa. Ten rodzaj przetwórstwa dotyczy głównie czystych (jednorodnych) odpadów polietylenowych (PE) i polipropylenowych (PP).
Zużyte opakowania, takie jak: butelki, pudełka, torby i torebki, przetwarzane są na użyteczne surowce wtórne. Surowce z recyklingu znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach, głównie w produkcji artykułów technicznych.
Wykorzystywane są do produkcji różnych wyrobów w budownictwie, przemyśle samochodowym, ogrodnictwie itd. Przykładowe wykorzystanie to produkcja opakowań transportowych, wkładek amortyzacyjnych, niektórych elementów mebli, materiałów izolacyjnych, kanistrów, folii technicznych i budowlanych, wiader, pojemników magazynowych, skrzynek balkonowych, doniczek, niektórych części samochodowych, rur osłonowych kabli, rur kanalizacyjnych, a także słupków drogowych, mebli i ławek ogrodowych, ograniczników transportowych, ścian osłonowych przy autostradach.
Zawiłości recyklingu
Podstawowe operacje w procesie przygotowania odpadów do przetwórstwa to: rozdrabnianie tworzywa w celu jego przystosowania do zasilania wytłaczarki, mycie oraz suszenie. W wielu przypadkach dla poprawienia jakości regranulatu wprowadza się procesy filtrowania. Przy produkcji wyrobów z surowca wtórnego, w zależności od przewidzianego zastosowania, wprowadza się inne dodatki (pigmenty, napełniacze wzmacniające, środki poprawiające przetwórstwo itd.).
Należy jednak podkreślić, że podczas wielokrotnego wykorzystania w recyklingu materiałowym następują zmiany w strukturze molekularnej tworzywa. Mają na to wpływ takie czynniki, jak: wysoka temperatura, utlenianie i mechaniczne ścinanie. Również cięcie i rozdrabnianie może być przyczyną zmian właściwości fizycznych tworzywa, co w pewnym stopniu ogranicza zastosowanie surowców wtórnych do wytwarzania niektórych wyrobów (np. metodą wtrysku).
Opracowano na podstawie:
Żakowska H.: Systemy recyklingu odpadów opakowaniowych w aspekcie wymagań ochrony środowiska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu,
Poznań 2008.