Receptura na kaszel

Tegoroczna nietypowa zima wywołała prawdziwą lawinę infekcyjnych chorób układu oddechowego, którym z reguły towarzyszy kaszel. Myśląc o skutecznym leku na kaszel, musimy przede wszystkim pamiętać, że jest on naturalnym odruchem, służącym oczyszczeniu dróg oddechowych.

Kaszel występuje na skutek podrażnienia receptorów kaszlowych (zlokalizowanych w tchawicy, rozwidleniu oskrzeli i dookoła strun głosowych) w wyniku uszkodzenia nabłonka przez wirusy bądź bakterie. Od receptora impuls zostaje skierowany do mózgu, który z kolei wysyła sygnał do mięśni wydechowych – ich nagły skurcz to kaszel. Prawidłowa klasyfikacja tego objawu jest niezwykle istotna, ponieważ niewłaściwie dobrany lek może znacznie skomplikować obraz choroby.

Rodzaje kaszlu
Podstawowym kryterium do określenia rodzaju kaszlu jest obecność lub brak wydzieliny. Kierując się powyższym czynnikiem możemy wyróżnić: kaszel nieproduktywny (suchy), kaszel produktywny ze skąpym odkrztuszaniem, kaszel produktywny z obfitym wykrztuszaniem (mokry).

Kaszel suchy pojawia się na początku infekcji krtani, tchawicy lub oskrzeli (może wystąpić też w wyniku zachłyśnięcia) i trwa zwykle przez trzy do czterech dni. Gdy chcemy zastosować leki recepturowe, na tym etapie wskazane jest podanie działających przeciwkaszlowo preparatów w postaci płynów (zawierających np. syrop prawoślazowy, sosnowy lub fosforan kodeiny) bądź proszków dzielonych.

Kaszel mokry może być ostry albo przewlekły. Mamy z nim do czynienia wtedy, gdy w drogach oddechowych pojawia się wilgotny i lepki śluz. Zdolność do odkrztuszania wydzieliny jest uzależniona od grubości warstwy śluzu i jego lepkości. Im grubsza warstwa, tym bardziej produktywny jest kaszel. Z kolei im większa jest lepkość zalegającego śluzu, tym odkrztuszanie staje się trudniejsze. Należy wówczas zastosować preparaty działające wykrztuśnie.

Preparaty wykrztuśne
Dobrze skomponowany lek z tej grupy zawiera składniki rozrzedzające wydzielinę, np. wyciągi z ziół takich jak lukrecja, tymianek, anyż albo podobnie działający sulfoguajakol.

Warunkiem właściwego działania preparatów wykrztuśnych jest odpowiednie nawodnienie organizmu, co w praktyce oznacza, że pacjent musi dużo pić. Podawanie leku wykrztuśnego, gdy pacjent nie pije odpowiedniej ilości płynów, nie ma większego sensu. Warto o tym pamiętać wydając lek pacjentowi i przypomnieć mu o tej konieczności.

Oczyszczenie dróg oddechowych z wydzieliny jest bardzo ważne, gdyż zalegający śluz jest doskonałym podłożem do rozwoju bakterii.

Objawy kaszlu
Zarówno suchy, jak i mokry kaszel w zależności od towarzyszących objawów można podzielić na spastyczny, świszczący, szczekający albo też – zależnie od częstości występowania – na napadowy lub poranny.

Kaszel spastyczny (kurczowy) jest związany z napięciem mięśni oddechowych i najczęściej towarzyszy wirusowemu zapaleniu tchawicy, oskrzeli czy płuc. Często też towarzyszy astmie. Kaszel świszczący wiąże się z zapaleniem krtani. Może występować też w przypadku astmy.

Natomiast kaszel szczekający pojawia się w przebiegu dziecięcych chorób zakaźnych o wirusowej etiologii (typu błonica, krup). A kokluszowi, mukowiscydozie lub astmie towarzyszy kaszel napadowy.

Zniekształcenie oskrzeli, tzw. rozstrzenia oskrzeli, wiążą się z kaszlem porannym.

Leki recepturowe
Wprawdzie rynek oferuje wiele gotowych preparatów działających na kaszel, ale leki recepturowe doskonale sprawdzają się w przypadku tych terapii, które wymagają od lekarza indywidualnego podejścia do pacjenta. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów cierpiących na astmę lub POChP. Są to choroby przewlekłe z występującymi okresami zaostrzeń. Można wówczas stworzyć lek, który będzie najodpowiedniejszy dla danego pacjenta w danym momencie. Dobrym przykładem jest działająca wykrztuśnie płynna mieszanka o następującym składzie:

• Rp.
• Sulfoguaiacoli 6.0
• Natrii benzoatis 6.0
• Ephedrini hydrochloridi 0.2
• Aquae ad 200.0
• M. f. mixt.

lub

• Rp.
• Belladonnae extr. 0.08
• Ephedrini hydrochloridi 0.1
• Natrii benzoatis 1.0
• Sacccharini 0.02
• Aquae ad 200.0
• M. f. mixt.

Warto w przypadku drugiej recepty zwrócić uwagę, że lekarze ordynujący Extractum Belladonnae nie zawsze zaznaczają, że chodzi o wyciąg suchy. Stwarza to dla nas pewne problemy, gdyż w warunkach aptecznych substancja ta występuje w postaci rozcieńczonej 1:1. Chcąc zatem zrobić lek z 0,08 g Extractum Belladonnae powinniśmy odważyć 0,16 g preparatu, który mamy zazwyczaj w recepturze. W praktyce aptecznej niezmiernie rzadko dysponujemy czystą postacią tego składnika.

Podobnie jak w przypadku preparatów gotowych (gdzie dominują płynne lub przeznaczone do rozpuszczania formy leku) również w przypadku leków recepturowych roztwory występują w zdecydowanej większości. Wynika to z szybszego działania płynów; rozpuszczony doustny lek bardzo dobrze się wchłania.

Receptura na suchy kaszel
W leczeniu suchego kaszlu można spotkać również recepturowe leki stałe, np. proszki dzielone o poniższym składzie:

• Rp.
• Sulfoguaiacoli subst. 5.0
• Natrii benzoatis 5.0
• Ephedrini hydrochloridi 0.2
• Codeini phosphatis 0.3
• M. f. pulvis
• D. T. D XX

Wykonując leki recepturowe farmaceuta niejednokrotnie spotka się z zestawieniem składnika o działaniu wykrztuśnym z substancją działającą przeciwkaszlowo. Przykładem jest druga z powyższych recept. To powszechna praktyka, która nie wykorzystuje potencjału tkwiącego w obu grupach leków, ale pozwala na stworzenie preparatu, który lekarz uważa za najodpowiedniejszy dla danego pacjenta, ponieważ ma do czynienia np. ze stadiami przejściowymi choroby. Rola farmaceuty ogranicza się wtedy do jak najszybszego przygotowania leku – stan pacjenta może szybko ulec zmianie i wykonanie preparatu z opóźnieniem podważa celowość jego stosowania.