Przeterminowane leki

Zużyte i przeterminowane leki zagrażają nie tylko środowisku naturalnemu, ale także naszemu zdrowiu i życiu. Możemy się jednak przed tym bronić.

Odpady farmaceutyczne są grupą odpadów medycznych, które powstają w wyniku szeroko rozumianego lecznictwa. Ich źródłem są placówki zajmujące się udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i eksperymentów związanych z medycyną. Są to przede wszystkim szpitale, sanatoria, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, uzdrowiska, ośrodki leczenia odwykowego, hospicja, przychodnie, poradnie, ośrodki zdrowia. Należą do nich także ośrodki weterynaryjne, zakłady badawcze i różnego rodzaju laboratoria (np. analityczne) oraz zakłady farmakologiczne, apteki, a także gospodarstwa domowe.

Różnorodność czynności medycznych i laboratoryjnych wykonywanych w tych punktach przekłada się na liczbę przedmiotów, które stają się odpadami (strzykawki, opatrunki, pozostałości po cytostatykach etc.). Większość z nich ze względu na swoje właściwości chemiczne i biologiczne jest zakwalifikowana do odpadów niebezpiecznych. Chodzi tu przede wszystkim o odpadki zanieczyszczone żywymi drobnoustrojami chorobotwórczymi, a także te, które zawierają szkodliwe związki chemiczne.

Zagrożenia
Ze względu na szkodliwe właściwości tej grupy odpadów, prawnie uregulowano sposób ich utylizacji tak, aby zminimalizować zagrożenie wynikające z ich kontaktu ze środowiskiem i ludźmi. Obecnie jedynym legalnym sposobem pozbywania się tego typu śmieci jest utylizacja termiczna dokonywana w specjalnych spalarniach odpadów medycznych. Dzięki tej metodzie likwidowane jest zagrożenie infekcyjne oraz neutralizowane są niebezpieczne związki chemiczne pochodzące z niezużytych lub przeterminowanych lekarstw oraz odczynników chemicznych.

Statystyka
Według danych statystycznych największym źródłem odpadów medycznych są zorganizowane jednostki lecznictwa. Jednak obok nich istnieją liczne rozproszone źródła, które ze względu na brak kontroli stanowią większe zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Są to przede wszystkim gospodarstwa domowe.

Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że produkujemy niebezpieczne odpady, które trafiają do domowych koszy na śmieci, a następnie są składowane na wysypiskach komunalnych. W tej grupie odpadów znajdują się m.in. odpady związane z domowym podawaniem insuliny, przeprowadzaniem dializy, zmienianiem opatrunków lub po prostu podawaniem leków, także tych wykupionych na receptę.

Domowe odpady
To właśnie przeterminowane lub niezużyte leki oraz wykorzystane materiały opatrunkowe stanowią podstawową masę odpadów farmaceutycznych niepochodzących ze zorganizowanych punktów lecznictwa. Są one niezwykle groźne dla środowiska. Zawierają związki chemiczne, które mogą przedostawać się do gleby lub wody i zanieczyszczać je. Na przykład obecność w środowisku naturalnym pozostałości po antybiotykach może doprowadzić do wytworzenia przez bakterie oporności i skutkować późniejszymi problemami w ich zwalczaniu.

W Stanach Zjednoczonych przeprowadzono badania, które wykazują, że chemikalia pochodzące z leków można znaleźć w wodach gruntowych i płynących, nawet tych wykorzystywanych do produkcji wody pitnej.

Niebezpieczne związki chemiczne zawarte w odpadach farmaceutycznych są jednak groźne nie tylko dla środowiska. Bardzo często wyrzucone do zwykłego kosza trafiają potem do osiedlowych kontenerów, gdzie mogą stanowić zagrożenie dla dzieci, które bawią się w okolicy. Warto pamiętać, że nawet najsłabiej działający lek zażyty w zbyt dużej ilości może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia. A przecież w domach trzymamy często dużo silniejsze środki, np. narkotyczne leki przeciwbólowe czy środki psychotropowe. Niektóre z nich znajdują się nawet w wykazie trucizn.

Obowiązek utylizacji
W przypadku odpadów powstających w zorganizowanych placówkach, takich jak szpital czy apteka, utylizacja należy do obowiązku wytwórcy. Natomiast odpowiedzialność za gospodarowanie odpadami farmaceutycznymi pochodzącymi z gospodarstw domowych ponosi gmina. Zorganizowanie sprawnego systemu utylizacji nie jest proste. Lokalne władze często odsuwają tę kwestię na późniejsze lata; okres przejściowy związany z naszym wejściem do Unii Europejskiej daje im czas do końca 2015 roku.

Na szczęście jednak coraz więcej samorządów zajmuje się tym problemem. W aptekach pojawiają się specjalne pojemniki, do których pacjenci mogą wyrzucać przeterminowane leki, a te są potem zabierane przez wyspecjalizowane firmy i utylizowane w przepisowych warunkach. Minimalizuje to zagrożenie dla środowiska oraz życia i zdrowia ludzi.

Innym przykładem pozytywnego działania jest akcja informacyjna „Zużyte leki przynieś do apteki” organizowana przez „Gazetę Wyborczą”. Dziennik skupił się na edukacji Polaków o zagrożeniach płynących z wyrzucania odpadów farmaceutycznych do zwykłego kosza na śmieci i zorganizował liczne punkty zaopatrzone w specjalne pojemniki.

Pomoc farmaceuty
Niezwykle istotną rolę w procesie informacyjnym odgrywają również farmaceuci. Z pewnością chętnie wyjaśnią wszystkie zagrożenia związane z odpadami farmaceutycznymi. Ponadto mogą udzielić informacji, gdzie i w jaki sposób takie odpady składować.

Część firm farmaceutycznych podejmuje działania w tym zakresie. Na ulotkach załączonych do leków coraz częściej pojawiają się ostrzeżenia o za­wartości szkodliwych substancji, które mogą stanowić realne zagrożenie dla środowiska i ludzi w przypadku niewłaściwego utylizowania.

Rokowania na przyszłość
W wielu miastach Polski akcje zbierania przeterminowanych leków pokazały, że wśród mieszkańców jest coraz większe zainteresowanie tym problemem. Co więcej, efektywność działań wzrastała wprost proporcjonalnie do czasu trwania akcji – im dłużej ona trwała, tym więcej osób wyrzucało odpady farmaceutyczne do odpowiednich pojemników. Gdyby akcjom towarzyszyły głośne kampanie reklamowe i edukacyjne, efekty mogłyby być jeszcze lepsze. Inicjatywa takich działań bardzo często zależy do lokalnych władz oraz od lokalnych środowisk medycznych (m.in. farmaceutów).

Na każdym osiedlu oraz w każdej miejscowości powinny się znaleźć szczegółowe informacje na temat rozmieszczenia pojemników na odpady farmaceutyczne. A co my możemy zrobić? Przede wszystkim zróbmy przegląd swych apteczek i odłóżmy wszystkie przeterminowane lub niepotrzebne leki, a następnie zanieśmy je do odpowiedniego punktu. W ten sposób ochronimy środowisko i unikniemy przypadkowych zatruć.

#Warto wiedzieć
Do specjalnego pojemnika w aptece można wrzucać leki w postaci tabletek, drażetek, ampułek w opakowaniach lub luzem, syropów, kropli, roztworów w zamkniętych opakowaniach oraz maści. Natomiast nie wolno w ten sposób pozbywać się termometrów, aerozoli, używanych igieł i strzykawek.