Problemy okulistyczne

Współczesny tryb życia wiąże się z wieloma zagrożeniami dla dobrej kondycji oczu oraz prawidłowego widzenia.

Praca przy komputerze przez osiem i więcej godzin na dobę, długie czytanie, szczególnie przy nieodpowiednim oświetleniu, oglądanie telewizji czy jazda samochodem to tylko niektóre z czynników wpływających na pogarszanie się wzroku człowieka. Wymienione czynności ograniczają wydzielanie płynu łzowego, sprawiają, że oko jest przesuszone. Dodatkowo mogą wystąpić: zaczerwienienie, pieczenie, świąd, uczucie piasku pod powiekami i światłowstręt. Te wszystkie objawy znane są pod wspólnym mianem zespołu suchego oka.

Zespół suchego oka
Jest to schorzenie, u którego podstaw leży niewystarczające wydzielanie płynu łzowego lub jego zbyt szybkie parowanie. Wyróżnia się formę krótkotrwałą, której objawy ustępują po zastosowaniu doraźnego leczenia, oraz przewlekłą, często powiązaną z występowaniem innych chorób – wówczas mówimy o tzw. chorobie towarzyszącej. Przewlekłe upośledzenie wydzielania łez może być skutkiem uszkodzenia gruczołów łzowych na tle zapalnym (w przebiegu chorób wirusowych, takich jak grypa), farmakologicznym (działania niepożądane terapii beta-adrenolitykami, leków antykoncepcyjnych, przeciwhistaminowych, zawierających adrenalinę i atropinę oraz leków moczopędnych), immunologicznym (reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjörgena) i neuropochodnym (uszkodzenie nerwu twarzowego i trójdzielnego).

Co warto polecić pacjentowi?
Podczas przeprowadzania wywiadu z pacjentem, który uskarża się na objawy wskazujące na zespół suchego oka, należy zwrócić uwagę na przyczynę ich wystąpienia. Poza pytaniami o czas trwania objawów i stopień ich nasilenia trzeba go także zapytać, czy nosi szkła kontaktowe, gdzie pracuje, ile czasu spędza za kierownicą oraz przed komputerem itp.

Szkła kontaktowe, szczególnie długookresowe (tygodniowe, dwutygodniowe, miesięczne), wymagają od pacjenta skrupulatnego przestrzegania zasad higieny. Niedostateczne odbiałczanie i płukanie soczewek, zakładanie lub zdejmowanie ich brudnymi rękoma, a także noszenie po terminie przydatności do użycia są najczęstszymi przyczynami infekcji i stanów zapalnych oczu. Nadmierne łzawienie, zaczerwienienie i pieczenie są pierwszymi ich symptomami.

Pytając o miejsce pracy pacjenta, należy zweryfikować, czy opisywane przez niego objawy nie są następstwem długotrwałej pracy przy komputerze lub za kierownicą samochodu. Wielogodzinne wpatrywanie się w monitor komputera rozleniwia oko. Efektem jest zmniejszenie wydzielania płynu łzowego oraz niewystarczające nawilżenie spojówki oka ze względu na mniejszą częstotliwość mrugania. Podobnie jest ze znużeniem oczu podczas prowadzenia samochodu. Dodatkowo sytuację pogarsza przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych. Suche powietrze z nawiewów prowadzi do jeszcze szybszego wysychania śluzówki.
Przesuszone oko jest bardziej podatne na występowanie infekcji bakteryjnych i wirusowych. Wrota dla drobnoustrojów są otwarte, gdyż substancja przeciwdrobnoustrojowa (lizozym) znajduje się właśnie w filmie łzowym.

Podczas rozmowy z pacjentem warto zaznaczyć, że istotna jest zmiana nawyków i umiejętna praca przy komputerze. W dzisiejszych czasach komputer jest nieodzownym elementem życia, dlatego należy się nauczyć, jak prawidłowo z niego korzystać. Zasady pracy przy komputerze dokładnie opisano w przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy i każdy, kto na co dzień przy nim pracuje, powinien się szczegółowo z nimi zapoznać. Ważne jest odpowiednie ustawienie monitora (odległość, wysokość), oświetlenie pomieszczenia, w którym się pracuje, a także robienie przerw w pracy. Po każdej godzinie przepracowanej przy monitorze komputera zaleca się 5-minutową przerwę. W tym czasie warto popatrzeć przez okno na przedmioty, które znajdują się daleko. Dzięki takiemu treningowi akomodacji oko będzie zmuszone do produkcji filmu łzowego. W miarę możliwości należy łączyć pracę przy komputerze z innymi, nieobciążającymi narządu wzroku czynnościami.

Leczenie zespołu suchego oka
Leczenie krótkotrwałego zespołu suchego oka polega na aplikowaniu do worka spojówkowego kropli o działaniu nawilżającym, określanych mianem sztucznych łez. W skład tych preparatów wchodzą substancje wielkocząsteczkowe zwiększające lepkość, układy buforowe i substancje powierzchniowo czynne w niewielkich stężeniach. Ze względu na to, że zawierają one środki konserwujące, takie jak tiomocznik i chlorheksydyna, należy zwrócić uwagę na możliwość wystąpienia reakcji alergicznych i uprzedzić o tym pacjenta. Warto też wspomnieć, że niektórych preparatów ze sztucznymi łzami nie mogą stosować osoby noszące szkła kontaktowe.
Terapię nadmiernej suchości oka warto wspomóc poprzez stosowanie witaminy A w postaci kropli lub maści. Retinol jest niezbędny do wzrostu, regeneracji i zachowania prawidłowej czynności nabłonków. Dodatkowo uczestniczy w procesach widzenia poprzez udział w syntezie rodopsyny. Rodopsyna jest odpowiedzialna za adaptację wzroku w ciemności, a jej deficyt objawia się ślepotą zmierzchową. Długotrwałe niedobory witaminy A prowadzą do wystąpienia przewlekłego zespołu suchego oka.

Nieinfekcyjne zapalenie spojówek
Kolejny bardzo powszechny problem, z którym pacjenci zgłaszają się do apteki, to zapalenie spojówek. Jego podłoże może być infekcyjne lub nieinfekcyjne. Choroba o etiologii nieinfekcyjnej najczęściej spowodowana jest czynnikami fizycznymi i chemicznymi, przewlekłym brakiem snu, reakcjami alergicznymi oraz zespołem suchego oka. Do charakterystycznych objawów zalicza się: pieczenie, zaczerwienienie spojówek, obrzęk, uczucie obecności ciała obcego w oku oraz silne łzawienie.

Rozmowa z pacjentem
Kluczową sprawą w leczeniu zapalenia spojówek jest ustalenie czynnika patogennego, a następnie zastosowanie odpowiedniej terapii. W przypadku zapalenia spowodowanego czynnikami fizycznymi (światło, wiatr, zimno, kurz, praca przy komputerze, mechaniczne drażnienie spojówki szkłami kontaktowymi) należy zalecić pacjentowi staranne przepłukanie oka roztworem soli fizjologicznej. Zabieg ten pozwoli na usunięcie ewentualnych ciał obcych, takich jak drobinki kurzu. Kolejny etap postępowania to zaaplikowanie izotonicznych kropli o zwiększonej lepkości, które mają działanie łagodzące. W przypadku występowania opuchlizny i dużego zaczerwienienia stosuje się leki zaliczane do grupy agonistów receptorów alfa-adrenergicznych (np. nafazolina i tetryzolina). Ich działanie polega na obkurczaniu naczyń krwionośnych, zmniejszeniu przekrwienia błony śluzowej i stanu zapalnego. Przy wydawaniu pacjentowi kropli z wyżej wymienionymi substancjami należy go uprzedzić, że mogą być one stosowane krótkotrwale – tak długo, jak zalecił lekarz. Długotrwałe stosowanie leków z grupy agonistów alfa-adrenergicznych prowadzi do nawrotów choroby, a także przekrwienia i obrzęków błony śluzowej.

Coraz więcej pacjentów zgłasza się także do apteki z alergicznym atopowym zapaleniem spojówek. W tym przypadku stan zapalny spojówek, zaczerwienienie, łzawienie i obrzęk występują wspólnie z innymi objawami uczulenia. Do najbardziej pospolitych alergenów zalicza się: kosmetyki, pyłki drzew i traw, roztocza kurzu domowego, pleśnie, grzyby, sierść zwierząt. Objawy zapalenia alergicznego to uporczywy świąd występujący obustronnie (w prawym i lewym oku). Właściwe postępowanie terapeutyczne w przypadku chorób alergicznych oczu obejmuje wyeliminowanie alergenu z otoczenia, a gdy nie jest to możliwe – ograniczenie kontaktu z nim do minimum. Do leków najczęściej stosowanych w terapii alergicznego zapalenia spojówek leków zalicza się leki przeciwhistaminowe, a w przypadku obfitych rozległych alergii nawet glikokortykosteroidy.

Leki przeciwhistaminowe
Jeśli chodzi o I generację leków przeciwhistaminowych, w okulistyce stosowane są antazolina i difenhydramina w postaci kropli. Substancje te blokują nieselektywnie receptory histaminowe, działają przeciwhistaminowo, a dodatkowo przeciwcholinergicznie oraz miejscowo znieczulająco. Po podaniu miejscowo do worka spojówkowego zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych, przekrwienie gałki ocznej i likwidują obrzęk. W terapii skojarzonej leki przeciwhistaminowe często łączone są z lekami zwężającymi naczynia krwionośne (opisanymi powyżej nafazoliną i tetryzoliną). Należy jednak zachować ostrożność przy podawaniu tych leków kobietom w ciąży, matkom karmiącym, dzieciom poniżej piątego roku życia oraz pacjentom cierpiącym na nadciśnienie tętnicze.

Wybiórczy antagonista receptorów histaminowych H1 o długim czasie działania to lewokabastyna. Substancja ta działa szybko, już po 10-15 minutach znosi objawy alergicznego zapalenia spojówek. Leczenie należy prowadzić do momentu ustąpienia objawów, jednak nie dłużej niż przez sześć miesięcy.

Przy alergicznym zapaleniu spojówek można również stosować leki z grupy kromonów: kromoglikan disodowy i nedokromil sodu, zapobiegające degranulacji mastocytów i uwalnianiu z nich histaminy i leukotrienów. W celu uzyskania pożądanych efektów terapeutycznych leki te powinny być przyjmowane przez kilka tygodni. Przeciwwskazaniem do ich stosowania jest wiek – nedokromilu nie wolno podawać dzieciom poniżej szóstego roku życia, a lodoksamidu poniżej trzeciego roku życia. Dodatkowo w czasie stosowania preparatów zawierających kromony nie wolno nosić miękkich soczewek kontaktowych.

Obfite, poważne stany alergiczne leczy się także glikokortykosteroidami. Miejscowo w postaci maści, kropli lub zawiesin aplikuje się hydrokortyzon, deksametazon, fluorometolon i prednizolon. Leki te należy stosować wyłącznie pod kontrolą okulisty, nie wolno tego robić w przypadku uszkodzeń rogówki lub niezagojonych ran w obrębie oka. Przeciwwskazaniem do stosowania glikokortykosteroidów są również zakażenia wirusowe lub grzybicze oraz stany ropne. Pacjentów, którzy realizują receptę na miejscowe glikokortykosteroidy, należy uprzedzić o tym, że powinny być one stosowane krótkotrwale – jedynie w czasie terapii zaleconej przez lekarza okulistę. Długotrwałe stosowanie tych leków grozi wystąpieniem jaskry steroidowej, która jest efektem wzrastającego ciśnienia gałkowego.