Łupież to problem dermatologiczny, którego nie powinno się bagatelizować i czekać, aż sam zniknie. Kiedy nadmierne złuszczanie się skóry głowy często powraca, najlepiej udać się do dermatologa.
Łupież zwykły to schorzenie dermatologiczne owłosionej skóry głowy, objawiające się nadmiernym złuszczaniem się naskórka. Najczęściej wywołuje je mikroskopijny grzyb o nazwie Pityrosporum ovale. Ze względu na kształt przypominający drożdże grupę tych grzybów nazywa się drożdżakami. Nazwę Pityrosporum ovale wprowadzono w 1913 r. Używa się także nazwy Malassezia (od nazwiska Malasseza, który w 1874 r. powiązał obecność drożdżaków w warstwie rogowej naskórka ze złuszczaniem się skóry głowy).
Łupież zwykły owłosionej skóry głowy to problem ludzi w każdym wieku, ale najczęściej pojawia się w okresie dojrzewania i około 40. roku życia. Szacuje się, że dolegliwość ta dotyka nawet 70 proc. ludności, częściej mężczyzn. Łupież może przebiegać z mniej (łupież suchy) lub bardziej (łupież tłusty) nasilonym łojotokiem. Do jego powstawania przyczyniają się zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Do tych drugich zalicza się między innymi zaburzenia hormonalne, osłabienie organizmu, stres, niewłaściwe odżywianie oraz predyspozycje genetyczne. Natomiast czynniki zewnętrzne, które mogą wywołać i nasilić problem, to nadużywanie środków do stylizacji włosów i niewystarczające spłukiwanie szamponu.
– Szampon powinno się nanosić dwukrotnie. Pierwsze mycie to oczyszczanie skóry głowy. Zachowanie takiej procedury jest szczególnie ważne, kiedy używa się dużo produktów do stylizacji włosów oraz w przypadku łupieżu – radzi stylistka fryzur Anna Nerko z Dobrawa House of Hair.
Łupież a łojotokowe zapalenie skóry
Łupież owłosionej skóry głowy uznawany jest za najłagodniejszą, niezapalną, przewlekłą lub początkową formę łojotokowego zapalenia skóry. Charakteryzuje się obecnością drobnych łuseczek naskórka na owłosionej skórze głowy, które opadają na szyję, barki i plecy. Stwarza duży problem estetyczny, szczególnie w przypadku noszenia ciemnej odzieży. Pacjenci mogą zgłaszać uporczywy świąd skóry głowy oraz uczucie jej suchości.
Patogeneza łojotokowego zapalenia skóry jest niezwykle złożona. Istnieje wiele przesłanek świadczących o wyraźnym związku choroby z intensywnością łojotoku. Schorzenie rzadko występuje przed okresem pokwitania, największe nasilenie obserwuje się natomiast w okresach okołopokwitaniowym i wczesnej dorosłości, co jest związane z dużą aktywnością gruczołów łojowych.
Nadmierna produkcja sebum indukuje złuszczanie i podrażnienie skóry, prowadzi również do wypadania i przerzedzenia włosów. Występowanie objawów choroby może wiązać się z nieprawidłowym składem łoju – wzrostem stężenia cholesterolu i trójglicerydów przy jednoczesnym obniżeniu zawartości wolnych kwasów tłuszczowych, estrów, wosków i skwalenu.
– W wielu badaniach udowodniono związek pomiędzy rozwojem i przebiegiem łojotokowego zapalenia skóry a kolonizacją skóry przez lipofilne grzyby drożdżopodobne z rodzaju Malassezia. Obserwuje się między innymi zwiększenie liczby komórek tych grzybów w zmianach skórnych, korelację pomiędzy stopniem nasilenia objawów a liczbą drobnoustrojów, uzyskiwanie remisji klinicznych po zastosowaniu leczenia przeciwgrzybiczego oraz zwiększoną proliferację grzybów w przypadku nawrotów choroby. Łojotokowe zapalenie skóry może być związane z występowaniem różnych gatunków Malassezia w skórze zmienionej chorobowo i skórze zdrowej – mówi dr n. med. Magdalena Kiedrowicz z Kliniki Chorób Skórnych i Wenerycznych Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego.
Drożdżaki lipofilne wykazują zdolność przeprowadzenia reakcji lipolitycznych i uwalniania z trójglicerydów łoju wolnych kwasów tłuszczowych. Odgrywają one ważną rolę w mechanizmach zapalnych prowadzących do podrażniania skóry i złuszczania naskórka. Udowodniono również istotny wpływ tych drobnoustrojów na produkcję wielu cytokin prozapalnych – ważnych mediatorów w indukowaniu i podtrzymywaniu ostrej fazy reakcji zapalnej. Podatność na zakażenie grzybami z rodzaju Malassezia może wiązać się także z osłabieniem funkcjonowania układu odpornościowego. Potwierdzeniem tej hipotezy może być zwiększona częstotliwość występowania łupieżu u pacjentów zakażonych wirusem HIV.
Leczenie
Jednym z dowodów świadczących o roli drożdżaków z rodzaju Malassezia w patogenezie łojotokowego zapalenia skóry jest skuteczność leków przeciwgrzybiczych w łagodzeniu przebiegu oraz likwidacji zmian skórnych. W leczeniu łupieżu rekomendowana jest w szamponie cyklopiroksolamina o działaniu grzybobójczym, grzybostatycznym oraz przeciwzapalnym.
W leczeniu alternatywnym zalecane jest stosowanie szamponów zawierających inną grupę leków przeciwgrzybiczych – pochodnych imidazolowych. W wielu badaniach wykazano efektywność leczenia tłustego łupieżu owłosionej skóry głowy szamponem z dwuprocentową zawartością ketokonazolu. Ma on właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne, a ponadto reguluje pracę gruczołów łojowych.
Dużą skuteczność mają również, stosowane głównie w postaci szamponów, preparaty zawierające pirytion glinu, cynku i magnezu, a także siarczan selenu, który wykazuje działanie cytostatyczne na komórki naskórka i mieszków włosowych, co zmniejsza zaczerwienienie, świąd i złuszczanie skóry. Poza tym związek ten ogranicza namnażanie Pityrosporum ovale oraz nużeńca ludzkiego (Demodex folliculorum). Jest to istotne, ponieważ w przebiegu łupieżu pacjent często odczuwa swędzenie i drapie skórę głowy, w wyniku czego powstają liczne zadrapania i przeczosy, czyli linijne ubytki w skórze. Pirytion cynku, stosowany w jednoprocentowym stężeniu w szamponie, wykazuje właściwości przeciwgrzybicze (hamuje transport w obrębie ściany komórkowej grzyba). Udowodniono również jego działanie keratoplastyczne i przeciwłojotokowe. Dobre rezultaty w leczeniu łupieżu daje też stosowanie związków redukujących podziały komórkowe, czyli dziegciu i ichtiolu.
Pielęgnacja
U osób z łagodnymi postaciami łojotokowego zapalenia skóry, łupieżem suchym i tłustym owłosionej skóry głowy bardzo ważną rolę odgrywa prawidłowa codzienna pielęgnacja włosów. Właściwy szampon przeciwłupieżowy powinien mieć dobre właściwości myjące, działać nawilżająco, a jednocześnie złuszczać zrogowaciałe komórki naskórka. Nowoczesne preparaty przeciwłupieżowe zapobiegają intensyfikacji łojotoku, eliminują nadmiar sebum i hamują jego nadprodukcję. Skład poszczególnych szamponów przeciwłupieżowych dostosowany jest do różnych postaci łojotokowego zapalenia skóry głowy. Wśród bogatej oferty kosmeceutyków trzeba wybrać odpowiedni preparat przeznaczony do skóry z łupieżem suchym lub tłustym. Preparaty te łagodzą świąd skóry, poprawiają kondycję włosów, stymulując ich wzrost i wzmacniając ich strukturę. Należy pamiętać, by podczas mycia spieniony szampon przeciwłupieżowy pozostawiać na skórze głowy przez co najmniej pięć minut, aby zapewnić optymalne działanie składników aktywnych. Stosuje się go dwa razy w tygodniu przez minimum cztery tygodnie.
We wszystkich przypadkach zaleca się kontynuację kuracji przeciwłupieżowej w celu przedłużenia i utrwalenia osiągniętych efektów oraz odzyskania równowagi skóry głowy. W tym celu opracowane zostały formuły specjalnych szamponów do codziennej pielęgnacji włosów i skóry głowy, które jednocześnie zapobiegają nawrotom łupieżu. Jak długo można je stosować? – Ze stosowania szamponów przeciwłupieżowych należy zrezygnować w przypadku ostrych stanów zapalnych skóry głowy, nadwrażliwości na detergenty oraz bezpośrednio przed farbowaniem włosów czy zabiegiem trwałej ondulacji, jak i po nich – odpowiada dr n. med. Magdalena Kiedrowicz.
Leczenie farmakologiczne, higiena i dieta
Łupież to następstwo złuszczania się zrogowaciałej warstwy naskórka. Proces ten w ograniczonym zakresie zachodzi u każdego człowieka. O stanie chorobowym możemy mówić, kiedy mamy do czynienia z nadmiernym złuszczaniem z białymi płatkami widocznymi na włosach i odzieży.
Przyczyn powstawania łupieżu jest wiele, zależą one od rodzaju łupieżu. Najczęściej za powstawanie najbardziej pospolitych odmian odpowiedzialne są drożdżaki, np. Pityrosporum ovale. Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby to: zaburzenia hormonalne, osłabienie organizmu, brak zachowania odpowiedniej higieny, podatność na alergie, stresujący tryb życia, przebywanie w pomieszczeniach o małej wilgotności i niskiej temperaturze.
W leczeniu łupieżu stosuje się około kilkunastu substancji czynnych o różnym działaniu. Podstawowe leczenie obejmuje dwa obszary. Pierwszy to ograniczenie i regulacja złuszczania naskórka, natomiast drugi – łagodzenie świądu, który bywa uciążliwy i może utrudniać kurację. W ciężkich przypadkach łupieżu przygotowuje się również specjalne maści i kremy zawierające właściwe substancje aktywne w adekwatnych do skali problemu stężeniach. Jeżeli nie pomogły wcześniej stosowane środki, dermatolog musi dobrać właściwy sposób leczenia.
Przy łupieżu należy często myć włosy. Jeśli zachodzi taka potrzeba, nawet codziennie. Większość szamponów leczniczych zawiera składniki przeciwgrzybicze i przeciwdrożdżakowe niegroźne dla włosów. Częste mycie nie wpływa na zwiększenie wydzielania łojotoku, doskonale oczyszcza naskórek i zapobiega pojawianiu się drożdżaków, które działają drażniąco, powodują dokuczliwy świąd i zaczerwienienie.
Odpowiednia dieta również poprawia stan włosów i skóry głowy. Powinna być bogata w witaminy B, E i H oraz w makro- i mikroelementy, przede wszystkim w żelazo, miedź, magnez i cynk.
Izabela Szymczak,
trycholog, właścicielka Kliniki Włosów Hair Lab
Rodzaje łupieżu
- Łupież suchy (zwykły) to najbardziej pospolita odmiana łojotokowa. Objawia się niewielkimi, suchymi płatkami naskórka złuszczającymi się mniej lub bardziej intensywnie ze skóry głowy.
- Łupież tłusty to cięższa odmiana łupieżu łojotokowego. Objawy są podobne, jak w przypadku odmiany suchej, ale złuszczające się kawałki naskórka są większe, niekiedy żółtawe i tłuste. Podejrzewa się, że może prowadzić do łysienia łojotokowego, choć hipoteza ta nie została jak dotąd w przekonujący sposób udowodniona.
- Łupież pstry występuje głównie w obrębie klatki piersiowej i charakteryzuje się żółtawymi, brunatnymi lub różowymi plamami na skórze. Występuje po okresie dojrzewania, wcześniej pojawia się jedynie sporadycznie.