Cukrzyca typu 2 może prowadzić do wielu powikłań. Ujawniają się one w różny sposób i w różnym czasie trwania choroby. Zasadniczo wyróżniamy dwa typy powikłań: ostre i przewlekłe.
- ###Ostre powikłania cukrzycy
Ostre powikłania cukrzycy związane są z gwałtownymi wahaniami stężeń glukozy w surowicy krwi, przebiegającymi najczęściej z hiperglikemią. Długotrwałe stany hiperglikemiczne, niedobór insuliny oraz postępujące zaburzenia metaboliczne prowadzą do odwodnienia organizmu i nagromadzenia kwaśnych produktów przemiany materii. Zmiany te manifestują się szybkim chudnięciem chorego, zwiększonym pragnieniem, wielomoczem, ogólnym osłabieniem, nudnościami i wymiotami, prowadzącymi do rozwoju kwasicy. Są one bezpośrednim zagrożeniem życia pacjenta, a nieleczone mogą doprowadzić nawet do jego śmierci.
Wśród najczęściej spotykanych ostrych powikłań wyróżniamy: kwasicę ketonową (charakterystyczną dla cukrzycy typu 1) i jej powikłanie – kwasicę mleczanową oraz kwasicę hiperosmotyczną. Ostatnia z wymienionych ujawnia wartości glikemii dochodzące nawet do 1000 mg/dl oraz objawy kliniczne, takie jak wzmożone pragnienie i znaczne odwodnienie, a w konsekwencji niewydolność krążenia, zaburzenia świadomości, a nawet śpiączkę hipermolarną. Dotychczas używana terminologia „hiperglikemiczna, hiperosmolarna, nie ketonowa” śpiączka, zarezerwowana dla tego powikłania, została niedawno zastąpiona terminem „stan hiperglikemiczno-hiperosmotyczny”. Nie zawsze bowiem mamy do czynienia ze stanem śpiączkowym, zaś w moczu często wykrywany jest ślad acetonu.
Przez wiele lat przyjmowano, że najczęstszą przyczyną wystąpienia ostrych powikłań cukrzycy jest infekcja. Jednak ostatnio za częstszą przyczynę tych powikłań uznaje się odstawienie insuliny lub niewłaściwie prowadzoną insulinoterapię.
Przewlekłe powikłania cukrzycy
Procesy chorobowe, będące najczęściej konsekwencją późno zdiagnozowanej i źle leczonej cukrzycy, obejmują wiele narządów. Do podstawowych przyczyn przewlekłych powikłań w cukrzycy typu 2 – oprócz negatywnych skutków hiperglikemii – należą: nadciśnienie, dyslipidemia, oporność na insulinę, otyłość (zespół metaboliczny). Większość późnych powikłań ma związek z uszkodzeniem funkcji śródbłonka naczyń, dając powikłania mikroangiopatyczne (uszkodzenia drobnych naczyń) oraz makroangiopatyczne (miażdżycowe zmiany w naczyniach o dużym i średnim przekroju).
Zmiany mikroangiopatyczne toczące się w obrębie układu naczyń włosowatych oraz w najdrobniejszych tętnicach i żyłach (średnica poniżej 100 nm) rozwijają się pod postacią: retinopatii, nefropatii i neuropatii.
Retinopatie cukrzycowe
Swoiste dla cukrzycy zaburzenia w narządzie wzroku obejmują czynnościowe i morfologiczne zmiany w siatkówce oka, prowadzące do zaburzeń widzenia i trwałego inwalidztwa wzroku. Często do ślepoty prowadzi makulopatia cukrzycowa, związana ze zmianami w obrębie plamki żółtej.
Leczenie retinopatii obejmuje postępowanie zachowawcze polegające na prawidłowej kontroli glikemii i ciśnienia tętniczego, stosowaniu leków uszczelniających naczynia krwionośne i antyoksydantów, terapii współistniejących chorób oczu oraz innych przewlekłych powikłań cukrzycy, z jednoczesną eliminacją czynników ryzyka retinopatii.
Nefropatie cukrzycowe
Obejmują one zaburzenia wywołane czynnościowymi i morfologicznymi zmianami w kłębuszkach nerkowych, odpowiedzialnymi za filtrowanie krwi oraz usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Zmiany te doprowadzają do upośledzenia funkcji nerek.
Klinicznie jawną nefropatię stwierdza się u 510 proc. chorych na cukrzycę typu 2. Najważniejszym i najczęstszym objawem nefropatii jest białkomocz, zaś najwcześniejszym wykładnikiem możliwym do identyfikacji w badaniach laboratoryjnych jest wydalanie albumin z moczem od 30 do 300 mg/dobę. Zmiany miażdżycowe w obrębie tętnic, tętniczek nerkowych i naczyń pozanerkowych prowadzą do nadciśnienia tętniczego.
We wczesnym etapie rozwoju nefropatii można jej zapobiegać (a nawet odwrócić pewne zmiany) poprzez stosowanie odpowiedniej diety (ograniczenie podaży sodu i białka), wyrównanie metaboliczne cukrzycy oraz leczenie farmakologiczne. W ciężkich przypadkach pacjenci poddawani są dializom otrzewnowym, hemodializom bądź przeszczepowi nerki.
Neuropatia cukrzycowa
Dotyczy przewlekłych powikłań neurologicznych, obejmujących uszkodzenie mózgu, nerwów obwodowych (czuciowych i ruchowych), układu autonomicznego. W leczeniu tego zaburzenia niezbędna jest terapia farmakologiczna.
Na podłożu długotrwale występującej neuropatii cukrzycowej rozwija się neuroartropatia Charcota
– przewlekły i postępujący proces destrukcyjny kości i stawów.
Zmiany makroangiopatyczne
Zmiany w dużych naczyniach (makroangiopatia) o typie miażdżycy nie są swoiste tylko dla cukrzycy i występują również u osób bez zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Najczęstszą przyczyną zgonów i hospitalizacji chorych na cukrzycę są choroby spowodowane makroangiopatią, wśród
których wyróżniamy: zawał mięśnia serca, udar mózgu i chorobę naczyń obwodowych.
Choroba wieńcowa
Jest ona spowodowana zwężeniem tętnic wieńcowych, odpowiedzialnych za ukrwienie serca i prowadzi do
zaburzeń rytmu serca, jego niewydolności oraz nagłych zgonów sercowych. Główną przyczyną zwiększonej chorobowości u pacjentów z cukrzycą typu 2 są rozwijające się powikłania sercowo-naczyniowe, w których patogenezie – obok zaburzeń gospodarki węglowodanowej – biorą udział nadciśnienie tętnicze i zaburzenia lipidowe. Śmiertelność spowodowana incydentami sercowo-naczyniowymi u chorych na cukrzycę typu 2 jest
35krotnie wyższa u kobiet i 23krotnie wyższa u mężczyzn w odniesieniu do pacjentów bez cukrzycy.
Choroba naczyń mózgowych
Wśród czynników ryzyka choroby naczyniowej mózgu wyróżniamy: wiek pacjenta, nadciśnienie tętnicze, czas trwania cukrzycy, długotrwałe stany hiperglikemiczne oraz zaburzenia lipidowe. Najczęstszymi zaburzeniami w cukrzycy są udary niedokrwienne, ale mogą również wystąpić ciężkie udary mózgu. Ich rokowanie jest o wiele gorsze niż w przebiegu choroby niedokrwiennej serca, a rehabilitacja po przebyciu udaru mózgu u pacjentów z cukrzycą przebiega trudniej niż w ogólnej populacji.
Choroba naczyń obwodowych
Choroba naczyniowa nóg oraz neuropatia obwodowa to najistotniejsze czynniki rozwoju zespołu stopy cukrzycowej. Miażdżyca tętnic kończyn dolnych, upośledzając przepływ krwi, daje charakterystyczne objawy chromania przestankowego. Do zmian o charakterze niedokrwiennym stopy dochodzą często infekcje, owrzodzenia i zmiany martwicze tkanek, co może się wiązać z koniecznością jej amputacji.
Mimo postępu w leczeniu cukrzycy, nadal jej przewlekłe powikłania występują zbyt często. Wczesne i właściwe rozpoznanie choroby, jej optymalne wyrównanie metaboliczne, uwzględniające zarówno leczenie niefarmakologiczne, jak i farmakologiczne, znacznie opóźnia ujawnienie jej powikłań.