Opieka farmaceutyczna w Polsce

Duża konkurencja na rynku oraz coraz większe oczekiwania pacjentów sprawiają, że farmaceuci coraz częściej decydują się na poszerzenie swojej działalności o indywidualne kontakty z chorymi.

Zgodnie z ustawową definicją: „opieka farmaceutyczna jest dokumentowanym procesem, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta”.

Na świecie opieka farmaceutyczna (OF) zaistniała w literaturze fachowej ponad 25 lat temu. W Polsce pierwsze artykuły na jej temat zaczęły się pojawiać pod koniec lat 90-tych. W tym czasie opracowano strategię wdrażania opieki farmaceutycznej, a w ofercie szkoleń ciągłych, szkoleń przeddyplomowych, konferencji i publikacji zaczęły się pojawiać zagadnienia z tego zakresu.

Jak twierdzi dr hab. Agnieszka Skowron z Zakładu Farmacji Społecznej Wydziału Farmaceutycznego w Krakowie, prowadzenie opieki na początku wymaga dużego wysiłku, ale procentuje w przyszłości. Farmaceuci, którzy już prowadzą opiekę, mówią, że umiejętności, wiedza i doświadczenie, które zyskali, są pomocne także w codziennych rozmowach za pierwszym stołem. Nauczyli się bowiem, jakie pytania należy zadawać pacjentom, jakie błędy związane z lekami najczęściej popełniają i jak przekonać do zmiany zachowań zdrowotnych.

Wdrażanie OF w Polsce
W latach 2004-2005 zespół Zakładu Farmacji Społecznej Wydziału Farmaceutycznego w Krakowie zrealizował pierwszy program opieki farmaceutycznej FONT (Farmaceutyczna Opieka w Nadciśnieniu Tętniczym), w którym wzięło udział 55 aptek, 95 farmaceutów i 88 pacjentów podzielonych na grupy: kontrolną, obejmującą standardowe usługi farmaceutyczne i badaną, w której sprawowana była opieka farmaceutyczna. Prowadzenie opieki farmaceutycznej przyczyniło się do poprawy wiedzy pacjentów na temat nadciśnienia. Pod koniec udziału w programie prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi osiągnęło aż 79 proc. pacjentów objętych opieką i zaledwie 55 proc. pacjentów z grupy kontrolnej.

Obecnie proponowany przez Zakład program FONTiC stworzony został na podstawie doświadczeń zdobytych podczas realizacji projektu FONT.

Od początku trwania programu FONTiC, czyli od 2009 roku, zainteresowanie nim wyraziło ponad 220 farmaceutów, z czego 64 spełniło wymogi formalne uczestnictwa w projekcie. 28 farmaceutów włączyło do programu co najmniej jednego pacjenta. Zainteresowanie opieką nie jest więc duże, biorąc pod uwagę ogólną liczbę farmaceutów w Polsce, powszechność szkoleń i publikacji dotyczących opieki farmaceutycznej oraz fakt, że informacja o programie została wysłana bezpośrednio do wielu farmaceutów, m.in. użytkowników portalu e-dukacja.pl, który zrzesza około 13 tysięcy użytkowników.

Z badania ankietowego przeprowadzonego przez nasz zespół wynika, że trzy główne powody nieangażowania się farmaceutów w praktyczne świadczenie usługi opieki farmaceutycznej to brak czasu na rozmowę z pacjentem, brak miejsca do przeprowadzenia rozmowy oraz brak programu komputerowego do dokumentowania opieki farmaceutycznej.

Warto więc przypomnieć, że system komputerowy dedykowany pracy farmaceuty w ramach opieki farmaceutycznej został już stworzony. Z powodzeniem jest on stosowany w praktyce, a farmaceuci, którzy zdecydują się na udział w projekcie FONTiC, mogą korzystać z niego bezpłatnie.

W ramach Programu Opieki Farmaceutycznej realizowany jest również „Program oceniający za pomocą ankiet gotowość pacjentów-palaczy do walki z nałogiem”, w ramach którego od marca zostało objętych ankietą już ponad 1000 pacjentów. Farmaceuci na podstawie odpowiedzi pomagają im w podjęciu decyzji o sposobie walki z nałogiem. Uczestnicy Programu Opieki Farmaceutycznej otrzymali także indywidualne konta, na których zapisywane są dane dotyczące ich farmakoterapii.

Plan opieki farmaceutycznej
Opieka farmaceutyczna jest procesem ciągłym, tym samym farmaceuta musi nadać ramy, które zdefiniują obszary objęte jej działaniem. Dlatego też, na początku najczęściej tworzy się plan, który służy doprowadzeniu do osiągnięcia zdefiniowanego przez farmaceutę celu terapeutycznego w określonym terminie oraz dokumentowaniu podjętych działań, które prowadzą do jego zrealizowania. W planie zamieszczane są informacje, jaki jest cel terapeutyczny, planowana data jego osiągnięcia (lub informacja, że nie został osiągnięty) oraz data faktycznego osiągnięcia.

Edukacja pacjenta
Edukacja to ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności.
Badania naukowe udo­wadniają, że zwiększenie wie­dzy pacjentów bezpośrednio przekłada się na poprawę stanu zdrowia chorego. Edukacja pacjenta przynosi wymierne korzyści zarówno w sferze klinicznej, jak i społecznej, pomaga pacjentom radzić sobie z własnymi problemami zdrowotnymi, wpływa dodatnio na satysfakcję, samopoczucie i proces powrotu do zdrowia. Z tego powodu – edukacja pacjenta uznawana jest za integralną część dobrej jakościowo opieki zdrowotnej. Dodatkowo, istnieją dowody, że wraz z innymi działaniami typowymi dla promocji zdrowia, może przyczyniać się do znacznego obniżenia kosztów opieki zdrowotnej.

Dr hab. Agnieszka Skowron uważa, że prowadzenie edukacji w ramach opieki farmaceutycznej oprzeć należy na przeprowadzonej wcześniej analizie wiedzy pacjenta i dostosować do możliwości percepcyjnych chorego. Edukacja w ramach opieki farmaceutycznej różni się od doraźnego doradztwa farmaceutycznego ze względu na swój regularny i ustrukturyzowany charakter. Pacjenci objęci opieką często otrzymują od farmaceuty ulotki i inne materiały edukacyjne związane z terapią ich schorzeń. Należy pamiętać, że stan wiedzy chorego na temat własnych dolegliwości przekłada się na skuteczność stosowanej farmakoterapii.

Piśmiennictwo u autora.

Wyzwanie dla aptek

dr hab. Agnieszka Skowron
Świadczenie dodatkowych usług przez farmaceutów z aptek ogólnodostępnych pozwoli na jasne określenie roli farmaceuty w systemie zdrowotnym i wskazanie jego zadań w zespole medycznym, a to z kolei z czasem pozwoli na podniesienie prestiżu zawodowego farmaceuty z apteki ogólnodostępnej. Swoją wizję opieki przedstawiłam w książce „Model opieki farmaceutycznej dla polskiego systemu zdrowotnego”. Nieważne jednak, jaki model opieki farmaceutycznej będzie realizowany w polskich aptekach, ważne aby opieka w ogóle w nich zaistniała.