Nieżyt nosa

Katar, czyli nieżyt nosa, jest najczęstszym i najbardziej zauważalnym objawem przeziębienia. W zależności od jego etiologii stosuje się różne środki zaradcze. W niniejszym artykule koncentrujemy się na farmakoterapii infekcyjnych nieżytów nosa.

Przeziębienie jest zespołem chorób infekcyjnych, przede wszystkim wirusowych zakażeń układu oddechowego wywołanych oziębieniem ciała. Pierwotną przyczyną tej dolegliwości jest czasowy spadek odporności, który umożliwia przedostanie się wirusów i bakterii chorobotwórczych do komórek błon śluzowych wyściełających jamę nosowo-gardłową. W ponad 50 proc. przypadków sprawcą choroby są wirusy: głównie rinowirusy, dające typowe objawy nieżytowe nosa, jamy ustnej i gardła, oraz koronawirusy dające objawy nieżytowe całego układu oddechowego, głównie oskrzeli i płuc.

Objawy przeziębienia mogą ulec zaostrzeniu, kiedy do infekcji rinowirusami włączą się w większym stopniu koronawirusy, wirusy grypy oraz różne chorobotwórcze bakterie, np. Haemophilus influenzae czy Staphylococcus aureus. Powodują one nadkażenie, przez co mogą powstać uogólnione stany zapalne układu oddechowego.

Objawy przeziębienia
Ponieważ przeziębienie może być wywołane przez różne drobnoustroje, różne mogą być także jego objawy.
Najczęściej przeziębienie rozpoczyna się fazą wstępną, suchą, z objawami ogólnymi, takimi jak: dreszcze z naprzemiennym uczuciem zimna i gorąca, ból głowy, osłabienie, utrata łaknienia, niekiedy stan podgorączkowy. U dzieci często występuje gorączka, swędzenie, pieczenie, uczucie suchości w nosie i gardzieli oraz podrażnienie nosa.

Kilka dni później zaczyna się faza nieżytowa. Objawia się ona wodnistą wydzieliną, niedrożnością nosa, czasową utratą węchu, łzawieniem, pogorszeniem ogólnego stanu pacjenta.

Po kilku dniach choroba przechodzi w fazę śluzową. Objawy ogólne zaczynają ustępować, wydzielina z nosa gęstnieje, powraca węch, objawy miejscowe stopniowo się cofają. Powrót do zdrowia następuje w ciągu 4-10 dni.

Rodzaje nieżytu nosa
W zależności od etiologii nieżyty nosa dzielimy na zapalne (90 proc. przypadków) i niezapalne (10 proc. przypadków). Wśród nieżytów zapalnych wyróżnia się nieżyty alergiczne, infekcyjne i inne. Natomiast do nieżytów niezapalnych zalicza się te o podłożu strukturalnym, polekowym, naczynioruchowym i hormonalnym.
Ze względu na nasilenie objawów i czas ich trwania nieżyty nosa dzieli się na ostre i przewlekłe. Ostry nieżyt nosa może wystąpić kilka razy w roku, głównie w okresie jesienno-zimowym i wczesną wiosną. Jest on chorobą zakaźną, przenoszoną najczęściej drogą kropelkową. Okres inkubacji wynosi 24-36 godzin. Zaczynający się nieżyt nosa może być zwiastunem przeziębienia lub grypy.

Typowy przebieg ostrego nieżytu nosa składa się z czterech faz. Pierwsza z nich obejmuje uczucie drapania i łaskotania w nosie oraz w części nosowej gardła. Objawy te trwają kilka godzin. Druga faza charakteryzuje się ogólnymi objawami, takimi jak złe samopoczucie, bóle głowy, podwyższona temperatura ciała. Z czasem nasilają się one. Pojawiają się objawy miejscowe: upośledzenie drożności nosa będące konsekwencją obrzęku błony śluzowej i tworzącej się bezbarwnej wydzieliny. Małżowiny nosowe są powiększone, a pokrywająca je błona śluzowa jest zaczerwieniona. Pacjent mówi przez nos, ma zaburzenia węchu, łzawią mu oczy.

W trzeciej fazie ostrego nieżytu nosa mogą się rozwinąć powikłania, takie jak: ostre zapalenie zatok przynosowych, ostre zapalenie ucha środkowego, ostre zapalenie krtani i tchawicy, zapalenie płuc.
Czwarta faza to okres zdrowienia. Przypada ona na 5.-10. dzień choroby. Objawy ogólne ustępują, poprawia się drożność nosa. Małżowiny nosowe obkurczają się, a wydzielina staje się gęstsza i niekiedy zasycha w postaci strupów.

Przewlekły nieżyt nosa powstaje jako następstwo wtórnego bakteryjnego zakażenia w przebiegu ostrego nieżytu nosa. Z reguły proces przewlekły rozpoznawany jest po 6-8 tygodniach występowania kataru. Charakterystyczna jest niedrożność nosa, występowanie śluzowo-ropnej wydzieliny, ból i uczucie rozpierania twarzy oraz zaburzenia powonienia. Czasami może dochodzić do zmian zapalnych w zatokach przynosowych.

Leczenie postaci wirusowej
Bez względu na etiologię choroby leczenie objawowe ma na celu zmniejszenie obrzęku, ograniczenie lub całkowite zahamowanie wycieku z nosa lub ułatwienie jego wydalania poprzez rozrzedzenie wydzieliny.
Do leczenia postaci wirusowej nieżytu nosa wykorzystuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), np. aspirynę, paracetamol, ibuprofen, a także leki sympatykomimetyczne, które obkurczają naczynia śluzówki nosa, zmniejszając ilość wydzieliny. Na zaburzenia drożności przewodów nosowych ma wpływ układ współczulny, dlatego zaleca się stosowanie sympatykomimetyków działających miejscowo lub ogólnie.

Farmaceuta w aptece dysponuje szeroką gamą środków OTC zawierających w swoim składzie sympatykomimetyki działające miejscowo na śluzówkę (np. xylometazolina, nafazolina), jak również doustnych preparatów złożonych zawierających pseudoefedrynę, obkurczającą śluzówkę nosa i zmniejszającą ilość wydzieliny oraz NLPZ działające m.in. przeciwzapalnie.

Należy jednak pamiętać, by poinformować pacjenta o tym, że leki te mogą być stosowane tylko doraźnie i jeśli objawy nie ustąpią, to należy zgłosić się do lekarza w celu zdiagnozowania schorzenia.

Leczenie postaci bakteryjnej
Inną postacią nieżytu nosa jest nieżyt bakteryjny. Łączy się on zwykle z zapaleniem zatok. W jego leczeniu podaje się wspomniane wcześniej sympatykomimetyki, które poprawiają wentylację zatok przynosowych, a także mukolityki oraz antybiotyki.

Piśmiennictwo dostępne u autorki.

#Co to jest katar?

Według międzynarodowych uzgodnień z zakresu diagnostyki i leczenia nieżytów nosa z 1994 roku, nieżytem nosa nazywa się zapalenie błony śluzowej nosa, w przebiegu którego występuje jeden lub więcej następujących objawów: niedrożność nosa, wydzielina nosowa, kichanie i świąd nosa, uczucie ogólnego rozbicia.