Niebezpieczne alergeny

Alergia to nie tylko katar sienny i uczulenie na pyłki. Może manifestować się na różne sposoby i być odpowiedzią na bardzo wiele czynników, których nie wolno lekceważyć.

Termin „alergia” pochodzi od dwóch greckich słów: allos (inny) i ergon (reakcja). Wprowadził je na początku XX wieku wiedeński lekarz pediatra Clemens von Pirquet. W dzisiejszym rozumieniu alergia to bardzo wiele zjawisk patofizjologicznych, których wspólną cechą jest nadwrażliwość na określone bodźce, tolerowane przez większość osób zdrowych. Do przyczyn występowania alergii zalicza się czynniki genetyczne, chociaż podkreśla się, że dziedziczenie skłonności do alergii ma charakter wielogenowy. Ważną rolę w patogenezie reakcji uczuleniowych odgrywają też czynniki środowiskowe, a także styl życia. Oprócz najbardziej powszechnych alergii wziewnych występują również inne typy alergii: pokarmowa, kontaktowa czy np. uczulenia na jady owadów.

Alergia pokarmowa
W przypadku alergii pokarmowej do reakcji alergicznej dochodzi po zjedzeniu określonego pokarmu. Jej objawy są niespecyficzne, co oznacza, że czasem minie dużo czasu zanim odkryje się związek między dolegliwościami a nadwrażliwością na dany składnik pożywienia. Nie należy jednak mylić alergii pokarmowej z nietolerancją pokarmową – za alergię odpowiadają mechanizmy odpornościowe, podczas gdy nietolerancja ma podłoże metaboliczne. Silnymi alergenami, czyli substancjami czy produktami, które dość często powodują reakcje uczuleniowe, są orzeszki ziemne, cytrusy, skorupiaki, białka mleka krowiego czy białko jaja kurzego. Jednak w literaturze opisywane są alergie na najróżniejsze pokarmy, zarówno świeże, jak i przetworzone. Osoby ze skłonnościami alergicznymi powinny uważnie czytać informacje o produktach spożywczych, ponieważ mogą one zawierać substancje uczulające, np. konserwanty.

Do objawów alergii pokarmowej należą zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak bóle brzucha, biegunka, wymioty, zgaga, wzdęcia, jak również utrata wagi, uczucie osłabienia czy odczyny skórne. Szczególny przebieg mają alergie pokarmowe u dzieci, np. nierzadko spotykana alergia na białko mleka krowiego manifestuje się niepokojem, kolkami, a często również wysypką. Matki karmiące piersią powinny więc unikać silnych alergenów, a gdy u dziecka zaistnieje podejrzenie alergii pokarmowej – eliminować z diety potencjalnych „winowajców”. Strategia eliminacyjna jest podstawą diagnostyki tego typu alergii także u dorosłych – ustąpienie objawów po wykluczeniu z diety danego składnika przemawia za rozpoznaniem alergii pokarmowej. Jeśli objawy utrzymują się mimo eliminacji określonego pokarmu, prawie na pewno nie jest on przyczyną ich występowania.

Alergia na leki
Szczególnym i bardzo istotnym typem alergii jest nadwrażliwość na leki. Reakcje alergiczne wywołują najczęściej antybiotyki, leki przeciwbólowe i grupa salicylanów. Nierzadko powodują je też radiologiczne środki kontrastowe. Obraz kliniczny nadwrażliwości na lek może obejmować różne objawy – od pokrzywki lub wysypki poprzez nasilone reakcje skórne aż do ciężkiego wstrząsu anafilaktycznego.

Jak eliminować alergiczne reakcje na leki? Podstawowym działaniem jest przerwanie stosowania uczulającego środka i unikanie jego powtórnego podania. Pacjent musi zapamiętać substancję, która spowodowała reakcję, i zgłosić ją lekarzowi. Na szczęście w większości przypadków możliwe jest uniknięcie zastosowania leku wywołującego alergię, np. poprzez zamianę go na inny, o podobnym działaniu i skuteczności. Jeśli jednak, w szczególnych sytuacjach, konieczne jest włączenie do terapii medykamentów powodujących reakcje uczuleniowe, należy zachować szczególną ostrożność.

Alergia kontaktowa
Alergia kontaktowa, inaczej zwana kontaktowym zapaleniem skóry, objawia się rea­kcją skórną w wyniku bezpośredniego kontaktu z określonymi substancjami. Może być również wywoływana przez światło słoneczne po wcześniejszym zetknięciu się z substancją drażniącą. Do częstych alergii skórnych należą reakcje na metal, zwłaszcza nikiel. Materiałem uczulającym może być też np. lateks używany do produkcji jednorazowych rękawiczek. Dość powszechne są reakcje alergiczne na substancje nakładane bezpośrednio na skórę, czyli różnego rodzaju kosmetyki, perfumy lub środki higieniczne. Należy przy tym zaznaczyć, że nie wszystkie kontaktowe reakcje skórne mają podłoże alergiczne. Niekiedy są skutkiem podrażnienia wywołanego przez silnie działające substancje chemiczne (np. farby, nawozy, rozpuszczalniki, środki na bazie alkoholu).

Objawy i leczenie kontaktowego zapalenia skóry są podobne, bez względu na przyczynę. Pojawia się zaczerwienienie i swędzenie podrażnionej okolicy ciała, często występuje łuszczenie naskórka lub pęcherzyki. Przeważnie wyprysk alergiczny jest dokładnie zlokalizowany (np. zaczerwienienie w miejscu noszenia metalowej biżuterii), więc określenie czynnika wywołującego reakcję skórną jest zazwyczaj proste. W leczeniu ma to największe znaczenie. Jeśli skóra pacjenta jest podatna na reakcje alergiczne, powinien on wybierać specjalne hipoalergiczne produkty kosmetyczne. W przypadku nasilonych reakcji uczuleniowych można zastosować miejscowe leczenie przeciwzapalne, a także leki przeciwhistaminowe.

Alergia na jady owadów
Ten typ alergii wywołują ukąszenia owadów błonkoskrzydłych, do których należą pszczoły, osy, trzmiele i szerszenie. Jest to szczególnie niebezpieczny rodzaj alergii, ponieważ u osób nadwrażliwych stosunkowo łatwo może dojść do uogólnionej reakcji anafilaktycznej. Może się ona objawiać nasilonym rumieniem skóry, dreszczami, gorączką, uczuciem duszności, a w najcięższych przypadkach – spadkiem ciśnienia i utratą przytomności. Jeżeli pojawią się niepokojące objawy, trzeba niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Większe prawdopodobieństwo ciężkiej reakcji alergicznej występuje w przypadku ukąszeń mnogich. Istotny jest także rodzaj owada – najgroźniejsze są ukąszenia pszczół i szerszeni. W przypadku alergii na jady bardzo dobre efekty daje terapia odczulająca.

Jak się chronić?
Alergie należą do łagodnych i dość dobrze kontrolowanych chorób, mogą jednak powodować bardzo groźne, chociaż rzadkie powikłanie – wstrząs anafilaktyczny. Jest to uogólniona reakcja organizmu na kontakt z alergenem, która może nawet zagrażać życiu chorego. W jej wyniku dochodzi do gwałtownego spadku ciśnienia, co prowadzi do poważnych zaburzeń krążenia. Często towarzyszy temu duszność i problemy z oddychaniem. Osoby, które kiedykolwiek przebyły ciężką reakcję alergiczną, powinny zgłosić się do alergologa w celu przeprowadzenia diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Dobrym pomysłem jest także zaopatrzenie się w specjalny zestaw pierwszej pomocy. Powinna się w nim znaleźć ampułkostrzykawka z adrenaliną oraz leki przeciwhistaminowe i sterydowe do podawania doustnego.