Nawracające infekcje układu moczowego

Zakażenia układu moczowego dotykają głównie kobiet. Wynika to z ich budowy anatomicznej (krótka cewka moczowa). Leczenie tych infekcji bywa trudne ze względu na ich nawracający charakter.Zakażenia układu moczowego dotykają głównie kobiet. Wynika to z ich budowy anatomicznej (krótka cewka moczowa). Leczenie tych infekcji bywa trudne ze względu na ich nawracający charakter.

Infekcje układu moczowego mają zwykle ostre objawy i nawracający charakter. Są jednym z najczęściej występujących stanów chorobowych. Dotyczy to szczególnie ostrych zapaleń pęcherza i cewki moczowej.

Zakażenia układu moczowego obejmują bardzo niejednorodną grupę chorób. Są to zarówno proste infekcje bakteryjne czy wywoływane przez inne drobnoustroje, jak i stany zapalne wtórne do innych patologii w układzie moczowym.

Zakażenie rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych oraz wyników badania ogólnego i posiewu moczu. W uzasadnionych przypadkach dodatkowo wykonuje się badania obrazowe umożliwiające wizualizację dróg moczowych.

Rodzaje zakażeń
Znanych jest wiele podziałów zakażeń układu moczowego. Najprostszy z nich wyróżnia zakażenia proste i złożone.
Leczenie zakażeń prostych ogranicza się zwykle do krótkotrwałej antybiotykoterapii i terapii objawowej. Zakażenia złożone (wtórne do innych stanów chorobowych) często są wywołane przez szczepy oporne na leczenie. Ich skuteczna terapia wymaga zwykle usunięcia pierwotnej przyczyny infekcji. Najczęściej są to powikłania po zabiegach na drogach moczowych, zakażenia w przebiegu kamicy moczowej, wady anatomiczne oraz nowotwory.

Inny podział wyróżnia zakażenia dolnych dróg moczowych, obejmujące zwykle „proste zakażenia” cewki czy pęcherza moczowego, oraz zakażenia górnych dróg moczowych (np. ostre i przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek czy roponercze).

W klasyfikacji infekcji układu moczowego uwzględnia się też rodzaj wywołujących je drobnoustrojów: bakterii, grzybów, chlamydii, riketsji, mykoplazm czy wirusów. Wiedza o ich rodzaju i spodziewanej lekowrażliwości pozwala na racjonalizację terapii.

Niezwykle istotny jest także sposób wniknięcia drobnoustrojów do organizmu. Może to nastąpić drogą wstępującą lub krwiopochodną.

Czynniki ryzyka
W diagnostyce i leczeniu ważne jest także określenie czynników zwiększonego ryzyka zakażenia. Mogą one wynikać z patologii w obrębie układu moczowego albo mieć związek z cukrzycą, nadużywaniem niesterydowych leków przeciwzapalnych, zaburzeniami odporności, stanami zapalnymi organizmu, nadciśnieniem tętniczym czy ciążą.

Zapalenia dolnych dróg moczowych
Szczególnie częstym schorzeniem są zapalenia pęcherza i cewki moczowej u kobiet. Spowodowane jest to ich budową anatomiczną: relatywnie krótką cewką moczową oraz bliskością śluzówek ujścia zewnętrznego cewki moczowej, przedsionka cewki i odbytu.

Diagnostyka
Objawami zapalenia cewki i pęcherza moczowego są: częstomocz z występowaniem parć naglących, ból w podbrzuszu i okolicy cewki przy mikcji, gorączka, nudności, a także krwiomocz. Wysoka gorączka z towarzyszącymi dreszczami wskazuje na ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Opisane objawy mogą występować także w innych stanach chorobowych, stąd dla potwierdzenia rozpoznania należy wykonać badanie moczu.

Podwyższona liczba białych krwinek w osadzie moczu wskazuje na stan zapalny. Często w zapaleniu pęcherza występuje też podwyższona liczba krwinek czerwonych, ale stwierdzenie krwinkomoczu obliguje do dalszej diagnostyki różnicowej, by wykluczyć inne stany chorobowe w układzie moczowym. Stanom zapalnym może też towarzyszyć białkomocz i wówczas wskazane jest powtórne badanie moczu po wyleczeniu zakażenia oraz diagnostyka wykluczająca niewydolność nerek.

Stwierdzenie bakterii w moczu nie jest jednoznaczne z rozpoznaniem zakażenia układu moczowego. Dla potwierdzenia należy w prawidłowo pobranej próbce moczu (ze środkowego strumienia pierwszej porannej mikcji) stwierdzić znamienną bakteriurię (100 000 bakterii na 1 ml moczu).

Celem badań obrazowych (głównie USG) jest wykluczenie innych patologii w układzie moczowym towarzyszących zakażeniom i mogących być ich pierwotną przyczyną.

Badania rentgenowskie z użyciem kontrastu (urografia) czy badania endoskopowe (uretrocystoskopia) przeprowadza się po stwierdzeniu klinicznych wskazań.

Ciąża
Szczególnym stanem fizjologicznym organizmu sprzyjającym zakażeniom jest ciąża. Istotne problemy urologiczne w tym okresie to: zagrożenie infekcją dla matki i płodu, zastój moczu spowodowany uciskiem powiększonej macicy na moczowody, ograniczone możliwości farmakoterapii spowodowane teratogennym działaniem leków.

Profilaktyka i leczenie infekcji
Profilaktyka infekcji obejmuje przyjmowanie dużej ilości płynów, unikanie sytuacji sprzyjających zakażeniom, prawidłową higienę oraz odpowiednio zbilansowaną dietę.

Podstawą leczenia zapalenia cewki i pęcherza moczowego jest celowana antybiotykoterapia. Jej wdrożenie możliwe jest po wykonaniu posiewu moczu z oznaczeniem lekowrażliwości wyhodowanych szczepów drobnoustrojów (bakteriogram). Takie postępowanie opóźnia jednak włączenie leczenia.

Znajomość szczepów bakterii będących najczęstszą przyczyną zakażeń oraz ich lekowrażliwości pozwala zwykle na empiryczne włączenie skutecznego leczenia odkażającego.

W leczeniu prostych zakażeń stosuje się zazwyczaj krótkotrwałe kuracje. Podstawą jest szybkie włączenie leku odkażającego drogi moczowe jeszcze przed pełnym rozwinięciem się obrazu klinicznego. Umożliwia to często ograniczenie leczenia do 1-3-dniowej kuracji.

Pożądane cechy idealnego leku to: szerokie spektrum działania obejmujące pałeczki Gram-ujemne, dobra penetracja umożliwiająca uzyskanie wysokiego stężenia w układzie moczowym, mała toksyczność (zwłaszcza nefrotoksyczność), dobra tolerancja (ograniczenie działań niepożądanych), łatwość podania (doustnie, duży odstęp między dawkami) oraz niska cena.

Wspomagające leczenie zakażeń obejmuje przyjmowanie dużej ilości płynów, stosowanie żurawiny i jej przetworów, preparatów zawierających błękit metylenowy, korzeń pietruszki, owocnię fasoli, liść i korę brzozy, koszyczek rumianku (np. Ginjal, Urosept czy Urinal). W wybranych przypadkach korzysta się z substancji zmieniających pH moczu (kwas cytrynowy, cytrynian potasu i sodu, kwas askorbinowy).

W zakażeniu pałeczką okrężnicy, będącej najczęstszym patogenem zakażeń układu moczowego, celowe jest zastosowanie szczepionki uodporniającej. Najnowsze wytyczne postępowania w zakażeniach układu moczowego (Europejskie Towarzystwo Urologiczne, 2006) zwracają uwagę na rolę celowanej immunoterapii w zapobieganiu nawrotom i wspomaganiu skutecznego leczenia ostrej fazy. Jedynym aktualnie dostępnym na naszym rynku preparatem zawierającym antygeny 18 różnych uropatogennych szczepów E. coli jest Uro-Vaxom.