Nadkwaśność i zgaga – jak leczyć?

Na nadkwaśność i zgagę uskarża się coraz większa część społeczeństwa. Na szczęście rynek farmaceutyczny oferuje szereg preparatów, dzięki którym pacjenci mogą pozbyć się przykrych dolegliwości lub nieco je złagodzić. Na czym polegają mechanizmy ich działania?

Nadkwaśność to nadmierne wydzielanie kwasu solnego przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka. Często objawia się bólem brzucha, nudnościami, wymiotami, kwaśnym odbijaniem, uczuciem pełności po jedzeniu czy wzdęciami. Zarzucanie kwaśnej, agresywnej wobec przełyku treści pokarmowej powoduje u pacjentów uczucie palenia i piekącego bólu w okolicach mostka, czyli zgagę. Dolegliwości te mogą być wynikiem ciężkostrawnej diety, używek, stosowania aspiryny, leków z grupy NLPZ, a także stresu. Powtarzające się objawy mogą świadczyć o chorobie refluksowej, wrzodowej, stanach zapalnych żołądka lub nerwicy.
Łatwy dostęp do preparatów leczniczych powoduje, że pacjenci potrafią latami leczyć się na własną rękę. Jeżeli problem pojawia się sporadycznie, uznawany jest za fizjologię. Jednak nawracające dolegliwości mogą świadczyć o toczącym się w organizmie procesie chorobowym, który należy jak najszybciej zdiagnozować i rozpocząć odpowiednie leczenie. Obejmuje ono nie tylko stosowanie preparatów neutralizujących czy hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku, lecz także zmianę przyzwyczajeń żywieniowych oraz eliminację czynników sprzyjających refluksowi.

Preparaty neutralizujące
Najstarszą i najbardziej popularną grupą preparatów stosowanych przy nadkwaśności są leki o działaniu neutralizującym kwas solny w żołądku. Są one dostępne w postaci tabletek i zawiesin i łatwe w użyciu. Szybko przynoszą pożądany efekt, choć ich działanie jest krótkotrwałe. Należy przyjmować je 1-2 godziny po posiłkach oraz przed snem. Ważne, by leków tych nie stosować długotrwale – ze względu na możliwość zakażeń bakteryjnych i drożdżycowych będących efektem podwyższonego pH soku żołądkowego. Dobór odpowiedniego preparatu powinien uwzględniać ogólny stan zdrowia pacjenta. Dostępne na rynku leki zawierają związki glinu (Alusal, Alugastrin), magnezu (Maalox, Alumag), wodorowęglan wapnia (Rennie), wodorowęglan sodu (Gealcid) oraz hydrotalcyt – uwodniony węglan wodorotlenku glinowo-magnezowego (Malgacid). Na rynku dostępne są także preparaty będące połączeniem środka alkalizującego z simetykonem (Manti), które dodatkowo ograniczają wzdęcia.

Związki glinu nie powinny być stosowane przez pacjentów ze skłonnościami do zaparć oraz z zaburzeniami pracy nerek. Udowodniono także, że jednoczesne spożywanie ich z sokiem pomarańczowym prowadzi do dziesięciokrotnego wzrostu stężenia glinu w moczu, co sugeruje zwiększone wchłanianie z przewodu pokarmowego i możliwe działanie neurotoksyczne. Związki magnezu powinno się ograniczyć u chorych z częstymi biegunkami lub luźnymi stolcami, a preparatów z sodem nie należy stosować przy współistniejącej niewydolności krążenia, nadciśnieniu i chorobach wątroby. Wodorowęglany mogą powodować odbijanie i wzdęcia.
Na szczególną uwagę zasługuje hydrotalcyt, który działa jak bufor. Uwalnianie jonów magnezu i glinu zachodzi stopniowo i jest proporcjonalne do ilości wydzielonego soku żołądkowego. Po neutralizacji, substancja czynna osadza się na błonie śluzowej żołądka i tworzy warstwę ochronną, co ułatwia gojenie się istniejących nadżerek lub wrzodów.

Antagoniści receptorów H2
Leki z tej grupy zmniejszają wydzielanie kwasu solnego poprzez hamowanie aktywności receptorów histaminowych. Występują w postaci tabletek i tabletek musujących. Ich zaletą jest szybkie działanie i wygoda w stosowaniu – zwykle wystarczy je zażywać raz dziennie. W lecznictwie stosuje się ranitydynę (Ranigast, Riflux) oraz famotydynę (Famogast, Famidyna). Należy pamiętać, że na leki tej grupy szybko rozwija się tolerancja i po kilku tygodniach stosowania, stają się one nieskuteczne. Jeżeli dolegliwości są związane z istniejącą chorobą wrzodową, nabłonek wygojonej nadżerki po zaprzestaniu leczenia, będzie bardziej podatny na agresywne działanie kwasu solnego.

Inhibitory pompy protonowej
Ostatnio coraz większą popularnością wsród pacjentów cieszą się inhibitory pompy protonowej, od niedawna dostępne także bez recepty. Wiążą się one z grupami SH cysteine H+/K+ ATP-azy. Blokują transport jonu wodorowego i hamują wydzielanie kwasu solnego do światła żołądka. Ponieważ po jednej dawce zahamowanie nie jest maksymalne, w celu osiągnięcia pełnego efektu, ważne jest systematyczne stosowanie leku przez kilka dni. Istotne jest też, by preparaty przyjmować na czczo, około pół godziny przed jedzeniem. Od 1989 r. w ślad za omeprazolem (Gasec, Helicid) wprowadzono do lecznictwa: lanzoprazol (Lanzul, Zalanzo), pantoprazol (Anesteloc, Controloc), esomeprazol (Emanera, Nexium) i rabeprazol. Bez recepty dostępne są preparaty omeprazolu w dawce 10 mg i 20 mg (Polprazol Acidcontrol, Bioprazol Bio) oraz pantoprazolu w dawce 20 mg (Contix ZRD, Controloc Control). Wszystkie związki w odpowiednich dawkach wykazują podobną skuteczność. Inhibitory pompy protonowej są uważane za leki bezpieczne, chociaż zwraca się uwagę na możliwy wzrost ryzyka infekcji (np. zapalenia płuc), głównie u osób leżących oraz częstsze złamania szyjki kości udowej u starszych kobiet.

Nie tylko farmakologia
Zanim pacjent podda się farmakoterapii, powinien wdrożyć odpowiednią dietę. Zaleca się, by osoby z nadkwaśnością spożywały 4-5 mniejszych lekkostrawnych posiłków (ostatni nie później niż 2-3 godziny przed snem). Ponadto należy ograniczyć spożycie tłuszczu, potraw typu fast food, czekolady, ostrych przypraw, soków cytrusowych, kawy i mocnej herbaty. Wskazana jest także rezygnacja ze spożywania alkoholu (głównie piwa i wina) oraz palenia tytoniu.

W terapii nadkwaśności znaczące są także zmiany nawyków i trybu życia pacjentów. Powinni oni unikać leżenia po jedzeniu, noszenia obcisłych ubrań i pasków. U osób, u których zgaga pojawia się nocą, celowe jest spanie z uniesioną górną częścią ciała, najlepiej na lewym boku. Jeżeli pacjent cierpi na nadwagę lub otyłość, ważne jest zastosowanie diety niskokalorycznej, prowadzącej do redukcji masy ciała. Należy też pamiętać, że domowe sposoby, takie jak picie mleka lub naparów z mięty, mogą tylko nasilić dolegliwości. Mleko stymuluje bowiem wydzielanie kwasu solnego w żołądku, a mięta osłabia zwieracz przełyku.
Nadkwaśność i zgaga to problem, z którym pacjenci coraz częściej zgłaszają się po poradę do aptecznego okienka. Ważne, by farmaceuci nie tylko proponowali im środki lecznicze, lecz także zwracali uwagę na zmianę trybu życia, która może przynieść znaczącą ulgę. W razie potrzeby należy także nakłaniać chorych do konsultacji lekarskiej.