Kosztowny kredyt kupiecki

Apteki mogą ustalać z hurtowniami albo szpitalami odroczone terminy płatności za leki. Trzeba jednak pamiętać, że dostawca, który w praktyce kredytuje odbiorcę, może wystawić za to słony rachunek.

Nie tak dawno niektóre apteki współpracujące z Prosperem zostały zaskoczone żądaniem zapłaty odsetek, ponieważ miały dłuższe niż 30 dni terminy płatności. Hurtownia domagała się odsetek, choć w umowach nie było precyzyjnych zapisów na ten temat. Żądanie było jednak zgodne z prawem. Oparte zostało na przepisach ustawy z 12 czerwca 2003 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. z 2003 r., nr 139, poz. 1323 ze zm.). Co więcej, ograniczenie lub wyłączenie w umowie tych uprawnień przez dostawcę apteki jest nieważne.
Jak to działa?
Apteki mogą być zarówno odbiorcą (np. w stosunkach z hurtowniami), jak i dostawcą leków, np. gdy obsługują szpitale i inne placówki służby zdrowia. Mogą więc – w zależności od sytuacji – korzystać lub tracić na tej ustawie. Przepisy o odsetkach nie znajdą jednak zastosowania przy wszystkich zawieranych przez farmaceutów umowach. Dotyczą one wyłącznie takich umów, które strony zawierają w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą i zawodową. Chodzi więc o takie transakcje, które polegają na odpłatnym dostarczeniu towaru lub wykonaniu usługi.

Na czym polega mechanizm naliczania odsetek w razie długich terminów płatności? Załóżmy, że apteka ma z hurtownią zawartą umowę na uregulowanie należności za dostarczony towar w ciągu 120 dni. Ponieważ termin jest dłuższy niż 30 dni, to począwszy od 31. dnia hurtownia może żądać odsetek. Odsetki (tzw. ustawowe, które obecnie wynoszą 11,5 proc. w skali roku) przysługują jej do dnia zapłacenia przez aptekę za towar, jednak nie dłużej niż do 120. dnia włącznie, czyli dnia tzw. wymagalności roszczenia. Jeśli więc wartość dostawy sięgnie 10000 zł, a termin płatności 120 dni, to zapłata faktury w ostatnim dniu może nas kosztować 283,50 zł odsetek.

Terminy, od których jest uzależnione naliczanie odsetek, biegną po spełnieniu dwóch warunków: dostarczeniu towaru i doręczeniu faktury. Gdy jeden z tych warunków nie będzie spełniony, to terminy, od których uzależnione jest naliczanie odsetek, nie biegną. Tak będzie w przypadku, gdy otrzymamy samą fakturę, bez dostarczenia towaru, lub nie dostaniemy jej przy dostawie towaru.

Dzięki tym wymogom prawnicy wymyślili prosty sposób na obejście ustawy – umowne przesunięcie terminu dostarczenia faktury. Doręczenie faktury po kilkudziesięciu dniach oznacza, że odsetki nie są naliczane od samego początku, a dopiero od 31. dnia od otrzymania tego dokumentu. Inny sposób to rozłożenie ceny na raty. Oznacza to, że graniczny 30. dzień, a także termin wymagalności części należności przesuwa się na korzyść odbiorcy dostawy. Kolejny sposób to wyznaczenie terminu płatności krótszego niż 30 dni, a następnie jego prolongata.

A co się dzieje, gdy odbiorca przeciągnie zapłatę poza termin ustalony w umowie? Wtedy za każdy dzień opóźnienia można dochodzić jeszcze wyższych odsetek, w wysokości takiej jak dla zaległości podatkowych, czyli obecnie 15 proc. rocznie.
Gdy nie ma terminu płatności
Inaczej jest w przypadku, gdy w umowie nie ma ustalonego terminu płatności. Wtedy odsetki można naliczać także od 31. dnia po dostawie towaru. Nie bierze się natomiast pod uwagę momentu doręczenia faktury. Dostawca może naliczać odsetki ustawowe, czyli te 11,5 proc. w skali roku, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia określonego w pisemnym wezwaniu odbiorcy towaru do zapłaty (może to być np. doręczona faktura). Po tym terminie wierzyciel może nam zacząć naliczać odsetki według jeszcze wyższej stawki, tak jak od zaległości podatkowych, czyli obecnie 15 proc. rocznie.

Nasz dostawca może, ale nie musi naliczać nam odsetek. Jeśli zechce je naliczyć, to może to zrobić także w późniejszym terminie. Możliwość żądania odsetek przedawnia się bowiem – w zależności od rodzaju umowy – dopiero po 2-3 latach. To istotne, bo przez ten czas trzeba brać pod uwagę finansowe ryzyko, zwłaszcza wtedy, gdy współpraca pomiędzy kontrahentami się pogarsza albo dochodzi do jej całkowitego zerwania.

Przedawnienie roszczeń nie oznacza też, że one znikają. Trudniej je tylko wyegzekwować, choć dostawca może jako instrumentu nacisku użyć groźby wpisania naszej firmy na oficjalne czarne listy dłużników prowadzone przez biura informacji gospodarczej (Krajowy Rejestr Długów, InfoMonitor i ERIF).
Odsetki mogą być wyższe
Strony mogą zmieniać limity odsetek, ale nie mogą być one niższe od ustawowych. Od pozycji rynkowej i kondycji finansowej apteki, a także negocjacji pomiędzy stronami zależy, czy kontrahenci podwyższą te odsetki. W żadnym przypadku nie mogą one jednak przekroczyć wysokości odsetek maksymalnych. Obecnie jest to 30 proc. w skali roku, co jest czterokrotnością stopy lombardowej Narodowego Banku Polskiego. Gdyby strony ustaliły wyższe odsetki od dopuszczalnych maksymalnych, to wtedy taka klauzula w umowie jest nieważna.

Niekorzystne dla aptek, jako odbiorców leków z hurtowni, są też przepisy o dochodzeniu odsetek w sądach. Dostawcy mogą szybko uzyskać nakaz zapłaty przeciwko aptece. Wystarczy, że przedstawią wraz z pozwem umowę będącą dowodem dostawy towaru, a także dowód doręczenia aptece faktury. Mogą to być odpisy tych dokumentów z potwierdzeniem za zgodność z oryginałem. Jeśli sąd uzna przedstawione dokumenty za niewystarczająco wiarygodne, wyznaczy termin rozprawy. Na pierwszą rozprawę nie powinniśmy czekać dłużej niż dwa miesiące.

Warto pamiętać, że uprawnienia odsetkowe nie są ograniczone tylko do niektórych ogniw łańcucha dystrybucji. Producent ma takie uprawnienia w stosunku do dystrybutora lub hurtownika, ci natomiast wobec aptek. Z kolei farmaceuci mogą skorzystać z tych regulacji, gdy występują jako dostawcy leków do placówek medycznych.

Tekst:Anna Dutkowska