Janusz Korczak

Rok 2012 został ustanowiony rokiem Janusza Korczaka. Od tego wybitnego lekarza dzisiejsze pokolenia pediatrów i nauczycieli mogą się wiele nauczyć.

Dzieciństwo
Kiedy śmieje się dziecko, śmieje się cały świat. Janusz Korczak to przybrane imię i nazwisko Henryka Goldszmita – polskiego Żyda, pedagoga, publicysty, pisarza, działacza społecznego i lekarza. Henryk Goldszmit przyszedł na świat w zasymilowanej rodzinie żydowskiej jako syn adwokata Józefa Goldszmita oraz Cecylii z domu Gębickiej. Do dziś nie udało się ustalić dokładnego roku jego urodzenia, nie ulega jednak wątpliwości, że wychowywał się w Warszawie. Uczęszczał do szkoły początkowej Augustyna Szmury, a następnie – ośmioklasowego gimnazjum na warszawskiej Pradze. W wieku 15 lat tak opisywał swoje zamiłowanie do nauki i książek: „…padłem w szaleństwo, furię czytania. Świat mi znikł sprzed oczu, tylko książka istniała…”. Po śmierci ojca w 1896 roku rodzina Goldszmitów popadła w kłopoty materialne. Henryk, jako uczeń piątej klasy, był zmuszony do udzielania korepetycji.

Medycyna
Jeśli nie wierzysz w duszę, musisz przecież uznać, że ciało twoje żyć będzie jako trawa zielona, jako obłok. Jesteś przecież wodą i prochem.

W 1898 roku Henryk Goldszmit rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Cesarskiego w Warszawie. Po pięcioletnim kursie nauk medycznych i zdaniu obowiązkowego egzaminu 17 marca 1905 otrzymał dyplom lekarza. W tym samym roku jako lekarz brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. W podziękowaniu za służbę awansowano go do stopnia majora.

W latach 1903-1912 pracował jako pediatra w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów w Warszawie. W 1907 roku na własny koszt podnosił swoje kwalifikacje zawodowe w Berlinie. Uczęszczał na wykłady, odbywał praktyki w klinikach dziecięcych, a także analizował system pracy w specjalistycznych zakładach wychowawczych.

Prawdopodobnie w 1911 roku zdecydował, że nie założy rodziny. Zrezygnował z posiadania tzw. „prywatnych dzieci”, gdyż wszystkie dzieci, które leczył lub wychowywał, uważał za własne. Jako młody lekarz nie postrzegał tradycyjnej rodziny jako podstawowej i najważniejszej komórki społecznej. Nie akceptował jej roli w chrześcijańsko-konserwatywnych i tradycyjnych żydowskich kręgach społeczeństwa. Uważał, że dzieci powinny przebywać głównie w towarzystwie rówieśników, a nie w zaciszu domowym. Zgodnie z opracowanym przez niego systemem dydaktyczno-wychowawczym najmłodsi powinni konfrontować swe pierwotne przekonania i poglądy, by poprzez proces socjalizacji przygotowywać się do dorosłego, samodzielnego życia.

Jako wychowawca starał się zapewnić dzieciom w miarę beztroskie dzieciństwo. Traktował je poważnie i zamiast wydawać polecenia prowadził z nimi otwarte dyskusje. Uważał, że dziecko powinno zdobywać jak najwięcej doświadczeń i samodzielnie wyciągać z nich wnioski zamiast wysłuchiwać pouczeń opiekunów.

Literat
Mamy dwa wyrazy:swoboda i wolność. Swoboda, zda mi się oznacza posiadanie: rozporządzam swoją osobą. W wolności mamy pierwiastek woli, więc czynu zrodzonego z dążenia.

Swój pseudonim Henryk Goldszmit zaczerpnął z powieści Kraszewskiego „Historia o Janaszu Korczaku i pięknej miecznikównie”. Po raz pierwszy posłużył się nim na potrzeby udziału w konkursie na sztukę teatralną, który ogłosił „Kurier Warszawski”. Zgłosił dramat pt. „Któredy?” i podpisał się jako Janasz Korczak. Forma „Janusz” powstała przez błąd w druku w informacji o wynikach konkursu. W lutym 1900 roku, pod pseudonimem Hen-Ryk, zaczął współpracować z tygodnikiem satyrycznym „Kolce” jako współautor pisanej zespołowo powieści sensacyjnej pt. „Lokaj”. Spełniła się przepowiednia jego nauczyciela z warszawskiego gimnazjum, który po przyłapaniu chłopca na potajemnym czytaniu w czasie lekcji orzekł, że będzie on pisał do nic nieznaczących gazet – po 3 grosze za wiersz.

W 1901 roku zaczął pisać felietony. W tym samym roku ukazała się również jego powieść „Dzieci ulicy”. W 1906 roku wydał kolejne dzieło pt. „Dziecko salonu”, które przyniosło mu światowy rozgłos. W 1939 roku opublikował ponadto: „Pedagogikę żartobliwą”, „Moje wakacje” oraz „Gadaninki radiowe Starego Doktora”. Warto także wspomnieć o jego prawdopodobnie ostatnim i szczególnie wartościowym dziele o podłożu filozoficznym – pisanym prostym językiem pamiętniku z lat okupacji. W 1937 roku Korczaka odznaczono Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury.

Szeroką działalność popularyzatorską na rzecz obrony praw dziecka Korczak prowadził również za pośrednictwem radia. Jego przedwojenne audycje pedagogiczne zostały niestety zdjęte z anteny z powodu niezadowolenia słuchaczy z odmienności etnicznej autora. Jednak we wrześniu 1939 roku został prelegentem w Polskim Radiu.

Społecznik
Jestem nie po to, aby mnie kochali i podziwiali, ale po to, abym ja działał i kochał. Nie obowiązkiem otoczenia pomagać mnie, ale ja mam obowiązek troszczenia się o świat, o człowieka.
Aktywnie działał w czytelniach Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Był członkiem szesnastoosobowej grupy założycielskiej Haszomer Hacair – żydowskiej organizacji skautowej, która powstała w 1916 roku w Wiedniu. Do wolnomularzy wstąpił około 1925 roku. Inicjowany był w Loży „Gwiazda Morza” Międzynarodowej Federacji „Le Droit Humain” powołanej, aby „pogodzić wszystkich ludzi, których dzielą bariery religii i poszukiwać prawdy przy zachowaniu szacunku dla drugiego człowieka”.

W połowie lat trzydziestych odwiedził Palestynę i poważnie myślał o opuszczeniu Polski z powodu narastającego nacjonalizmu, który nie stwarzał dobrych warunków do pracy społecznej i pedagogicznej. Ostatecznie postanowił zostać i w latach 1912-1942, wraz ze Stefanią Wilczyńską, prowadził „Dom Sierot” dla dzieci żydowskich w Warszawie. Został on specjalnie wybudowany przez Towarzystwo Pomocy na rzecz jednostki kierowanej przez Korczaka. Przed wojną Korczak współprowadził także sierociniec dla dzieci polskich „Nasz Dom” (1919-1936), gdzie stosował nowatorskie metody pedagogiczne.

Getto
Duch tęskni w ciasnej klatce ciała. Ludzie czują i rozważają śmierć pod kątem końca, a jest ona tylko dalszym ciągiem życia, innym życiem.

Janusz Korczak został zgładzony w komorze gazowej około 6 sierpnia 1942 roku w obozie koncentracyjnym w Treblince. Wcześniej – mimo możliwości – odmówił opuszczenia getta, by dobrowolnie towarzyszyć podopiecznym w drodze na śmierć.