Groźne zapalenie płuc

Wywiad z prof. dr. hab. n. med. Janem Kusiem, kierownikiem I Kliniki Chorób Płuc w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

Co to jest zapalenie płuc?

To reakcja obronna miąższu płuc na zakażenie wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby lub inne drobnoustroje. W przebiegu tej reakcji w pęcherzykach płucnych gromadzi się płyn wysiękowy, a w miąższu pojawiają się nacieki zapalne.

Jakie są typowe objawy tej choroby?

Gorączka, kaszel, osłabienie, wykrztuszanie ropnej plwociny. Kaszel początkowo może być suchy, potem wilgotny. Jeżeli gorączka, mimo stosowania leków, nie mija po czterech dniach, a do tego pojawiają się bóle w klatce piersiowej i duszność, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. W laboratoryjnym badaniu krwi o stanie zapalnym świadczy ilość leukocytów. Prawidłowa ich ilość to 5-10 tys./mm3 krwi, ale przy zapaleniu płuc może wzrosnąć do 20 tys./mm3 krwi. Osłuchowo lekarz słyszy tzw. objawy ogniskowe: rzężenia, trzeszczenia lub furczenia nad chorą częścią płuca.

A jakie są najczęstsze przyczyny?

To zależy od tego, gdzie doszło do zachorowania. Najczęstszym miejscem zakażenia jest środowisko chorego, np. dom, miejsce pracy lub szkoła. Zapalenie płuc nabyte w środowisku jest nazywane pozaszpitalnym. Najczęściej wywołuje je bakteria Streptococcus pneumoniae, czyli paciorkowiec zapalenia płuc. Następnie drobnoustroje określane jako atypowe, do których należy Legionella pneumophila występująca w naturalnych i sztucznych zbiornikach wody, poza tym myktoplazmy i chlamydia, a także wirusy, w tym wirus grypy. Rzadko przyczyną zapalenia płuc jest gronkowiec występujący nieraz u zdrowych ludzi na skórze i w górnych drogach oddechowych. Może on spowodować ciężkie zapalenie płuc u osób uzależnionych od dożylnie przyjmowanych leków odurzających. Wstrzykiwanie niesterylnych roztworów do żył brudnymi strzykawkami powoduje wprowadzenie gronkowca do krwi i prowadzi do ciężkich, krwiopochodnych, gronkowcowych zapaleń płuc.

Szczególnie groźne są zapalenia szpitalne…

Są one obarczone najwyższą śmiertelnością, dlatego wymagają specjalnej uwagi i specjalnego leczenia. Ten rodzaj zapalenia płuc pojawia się u chorego przebywającego w szpitalu z innych przyczyn dłużej niż 48 godzin. Cechą odróżniającą szpitalne zapalenie płuc od pozaszpitalnego jest rodzaj wywołujących je patogenów. U chorych hospitalizowanych krócej niż pięć dni zwykle jest ono wywołane przez bakterie, które pacjenci „przynieśli” do szpitala. U dłużej hospitalizowanych przyczyną są najczęściej szczepy bakterii wewnątrzszpitalnych, zwłaszcza gronkowiec złocisty, ale także pałeczka ropy błękitnej, inne pałeczki Gram ujemne i Legionella pneumophila. Wewnątrzszpitalne zapalenia płuc są groźne i trudne do leczenia, ponieważ często dotyczą pacjentów z zaburzeniami odporności z powodu choroby podstawowej (np. cukrzycy) lub z powodu przyjmowania leków uszkadzających układ odpornościowy (np. glikosteroidy, leki przeciwnowotworowe).

Panuje przekonanie, że częste przeziębianie się świadczy o obniżonej odporności. Czy tak jest?

Nie zawsze. Trzeba rozróżnić przejściową, zwiększoną podatność na infekcje bakteryjne układu oddechowego od niedoboru odporności jako jednostki chorobowej. Ta pierwsza jest skutkiem przebytej infekcji wirusowej, nadużywania antybiotyków, współistnienia chorób przewlekłych, przyjmowania niektórych leków itp. Ta druga najczęściej jest związana z wrodzonymi defektami genetycznymi.

Wśród przyczyn zwiększonej podatności na zakażenia coraz większą rolę odgrywa leczenie immunosupresyjne. Wiele chorób przewlekłych, takich jak astma czy choroby tkanki łącznej, wymaga stosowania glikosteroidów. Przybywa chorych leczonych na nowotwory i po przeszczepieniach narządów, u których leczenie immunosupresyjne jest konieczne. Dla nich drobnoustroje, które są nieinwazyjne dla kogoś z przeciętną odpornością, stają się chorobotwórcze.

Zapaleniu płuc sprzyja też samo leżenie. Dlaczego?

Płuca są wtedy gorzej przewietrzane, chorzy płytko oddychają, mniej sprawny jest też mechanizm oczyszczania śluzowo-rzęskowego dolnych dróg oddechowych co sprzyja namnażaniu bakterii i zapaleniu płuc. Dlatego bardzo ważne są czynności usprawniające ich oczyszczanie, czyli oklepywanie chorego, przekładanie go z boku na bok, sadzanie, a także ćwiczenie głębokich wdechów i wydechów.

Od czego zależy stopień ciężkości zapalenia płuc?

W dużej mierze od czynników, które je wywołały, wieku chorego i chorób współistniejących. Pozaszpitalne zapalenie rzadko kończy się śmiercią, jeżeli jest prawidłowo leczone. Opublikowano właśnie nowe zasady leczenia tej choroby, opracowane przez Brytyjczyków. Podkreśla się w nich konieczność jak najszybszego zastosowania antybiotyku, zwłaszcza u pacjenta w ciężkim stanie. Zaleca się, aby dostał on antybiotyk już w gabinecie lekarza pierwszego kontaktu, gdyż droga do szpitala i procedury przyjęcia zbyt długo trwają. Opóźnienie podania leku powyżej czterech godzin zwiększa ryzyko zgonu. Pacjenci z ciężkim zapaleniem płuc mogą wymagać intensywnej opieki medycznej, w tym sztucznej wentylacji.

Jakie antybiotyki stosuje się najczęściej w leczeniu tej choroby?

W leczeniu pozaszpitalnym – betalaktamowe, a z nich na pierwszym miejscu amoksycylinę, antybiotyk z grupy penicylin. Jest tani, skuteczny i bardzo bezpieczny. Druga grupa to makrolidy, takie jak erytromycyna, azytromycyna, klarytromycyna, rowamycyna. Są skuteczne w zapaleniu płuc wywołanym przez paciorkowca, działają także przeciwko drobnoustrojom atypowym, takim jak Chlamydophilia pneumoniae, Mykoplazma pneumoniae, Legionella pneumophila.

Jak długo trwa leczenie typowego zapalenia płuc?

Antybiotykiem – około siedmiu dni. Ogólne objawy, takie jak gorączka, przesunięcia w składzie białych ciałek krwi i biochemiczne wskaźniki stanu zapalnego we krwi, normalizują się w ciągu 3-4 dni prawidłowego leczenia. Kaszel ustępuje po 7-9 dniach. Zmiany widoczne w badaniu radiologicznym u połowy chorych ustępują po dwóch tygodniach, zaś u pozostałych zwykle utrzymują się od 3 do 12 tygodni.

A jakie leki stosuje się przy wirusowych zapaleniach płuc?

Nie ma skutecznych leków przeciwwirusowych. Stosuje się przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i wykrztuśne. Chory powinien pozostać w łóżku. Należy też dbać o odpowiednie nawadnianie organizmu.
Po zapaleniu płuc niekiedy pozostają trwałe zmiany pozapalne…

U niektórych pacjentów po ciężkich, np. zachłystowych zapaleniach pozostają lokalne zwłóknienia. Część płuca, w której do nich doszło nie funkcjonuje. Niekiedy też dochodzi do zniekształceń oskrzeli (tzw. roztrzenie). Ich oczyszczanie jest upośledzone, co sprzyja nawrotom zapalenia.

Zdarzają się też wysięki…

Szczególnie w płatowym, paciorkowcowym zapaleniu płuc często występuje wysięk do opłucnej – w jamie opłucnowej gromadzi się płyn, który powinien być usunięty za pomocą punkcji i zbadany. Płyny towarzyszące zapaleniu płuc najczęściej się absorbują, jednak zdarzają się płyny ropne, gęste, zawierające dużo włóknika, którego odkładanie na opłucnej może doprowadzić do upośledzenia ruchomości płuca.

Dziękuję za rozmowę.