Dwa włosy Kopernika

Już wiadomo, gdzie znajduje się grób najsłynniejszego polskiego astronoma. Potwierdziły to badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Uppsali. DNA włosów Kopernika odnalezionych w jednej z ksiąg okazało się identyczne jak to uzyskane z czaszki znalezionej w katedrze fromborskiej.

W 2004 roku z inicjatywy biskupa dr. Jacka Jezierskiego, prepozyta archikatedry we Fromborku, Instytut Antropologii i Archeologii AH przystąpił do badań archeologicznych mających na celu odszukanie i odkrycie grobu kanonika i astronoma Mikołaja Kopernika, bezskutecznie poszukiwanego od 200 lat przez Polaków i Niemców.

Początkowo nie wyraziłem zgody na prowadzenie tych badań. Katedra jest ogromna, a pod jej posadzką mieści się około 100 grobów kanoników i prałatów. Poszukiwanie grobu Kopernika wydawało się szukaniem igły w stogu siana i nie rokowało sukcesu. Zostałem jednak do tego przekonany przez księdza biskupa, pojawiły się bowiem nowe hipotezy co do lokalizacji wspomnianego grobu.

Czaszka astronoma
Dzięki dr. Jerzemu Sikorskiemu, historykowi z Olsztyna, w 2005 roku – po trudnych pracach wykopaliskowych
– dotarliśmy do uszkodzonego grobu, gdzie znaleźliśmy czaszkę 70-letniego mężczyzny. Tego wieku dożył sławny astronom.

Analiza antropologiczna prof. Karola Piaseckiego wskazała na duże prawdopodobieństwo, iż znalezisko jest czaszką Mikołaja Kopernika. Została ona poddana pieczołowitej rekonstrukcji wyglądu twarzy metodą Gierasimowa w Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Komendy Głównej Policji przez inspektora Dariusza Zajdla. Wygląd twarzy okazał się bardzo podobny do kilku znanych, realistycznych portretów astronoma, zwłaszcza do wykonanego w pięćdziesięciolecie jego urodzin, tzw. „gołuchowskiego”. Uznaliśmy zatem, że przeprowadzone badania doprowadziły do odkrycia grobu Kopernika tam, gdzie powinien się on znajdować, oraz że analiza antropologiczna i rekonstrukcja laboratoryjna wyglądu twarzy w zadawalającym stopniu potwierdziły tożsamość znaleziska.

Poprawność naukowa wymaga dziś uzyskania ostatecznej identyfikacji poprzez porównanie kodu genetycznego DNA znaleziska z kodem DNA osoby spokrewnionej, najlepiej w genetycznym ciągu mitochondrialnym (macierzystym).

Potomkowie astronoma
Pierwsze badania DNA wykonał z własnej inicjatywy prof. Wiesław Bogdanowicz, dyrektor Instytutu Zoologii i Muzeum Zoologii PAN. Uzyskał wyrazisty wynik. Z jego poręczenia równoległe badania zostały wykonane w Pracowni Genetyki Sądowej Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie przez dr. Tomasza Kupca oraz dr. Andrzeja Branickiego. Ponadto Instytut Zoologii PAN wykonał trójwymiarowy wirtualny model czaszki w grobie 13/05, dla potrzeb ewentualnych dalszych badań antropologicznych.

W tym samym czasie zespół pod kierownictwem prof. Krzysztofa Mikulskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (mgr Joanna Jędrzejewska oraz mgr Anna Stachowska) prowadził badania w celu odszukania żyjących mitochondrialnych potomków siostry lub ciotki Mikołaja Kopernika, by można było pozyskać od nich kod genetyczny DNA dla celów porównawczych. Badania te będą zapewne trwały wiele lat, chociaż dają bardzo małe nadzieje na sukces.

Poszukiwania grobu biskupa Łukasza Watzenrode, wuja Mikołaja Kopernika, który mógł dostarczyć materiału porównawczego dla analizy DNA, zakończyły się fiaskiem. Biskup fromborski Watzenrode zmarł w Toruniu, gdzie był dom rodzinny Watzenrodów, i zapewne tam został pochowany. Nie wiadomo jednak gdzie. Hipoteza dr. Sikorskiego o istnieniu krypty biskupiej w katedrze we Fromborku i rzekomym pochowaniu tam rzeczonego biskupa nie została potwierdzona badaniami archeologicznymi i architektonicznymi ani penetracją georadarem. Badania architektoniczne były nadzorowane przez doc. dr. Tomasza Węcławowicza z Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.

Włosy do analizy
W sytuacji beznadziejnej, jak mogłoby się wydawać, pomogła seria szczęśliwych przypadków. Jesienią 2006 roku w szwedzkiej Uppsali odbywały się dni polskie. Bezpośrednio po oficjalnej inauguracji miałem odczyt na temat odkrycia grobu Kopernika oraz prac nad potwierdzeniem identyfikacji jego szczątków kostnych. Wśród licznie zgromadzonych gości obecny był prof. Göram Henriksson, astronom, który szczególnie zainteresował się tym tematem.

Rozwiązanie przyniosła współpraca międzynarodowa. Dzięki pomocy prof. Władysława Duczki, byłego pracownika Uniwersytetu w Uppsali (obecnie Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora) i prof. Görama Henrikssona zwróciliśmy się do doc. dr Marie Allen, kierującej Laboratorium Rudbeck (Wydział Genetyki i Patologii Uniwersytetu w Uppsali), aby podjęła się próby odczytania kodu genetycznego z zachowanego odręcznego listu Mikołaja Kopernika, notatek na marginesach ksiąg z jego księgozbioru w Uppsali oraz odręcznych szkiców i rysunków.

Profesor Göran Henriksson znał wszystkie księgi, które należały do Kopernika, znajdujące się obecnie w zbiorach biblioteki Carolina Rediviva w Uppsali i w tamtejszej bibliotece Muzeum Gustavianum. Pobranie materiału z kart ksiąg okazało się jednak niemożliwe, gdyż bezpowrotnie uszkodziłoby zabytkowe księgi.

W używanym przez Kopernika „Calendarium Romanum” Johannesa Stöfflera znaleziono dziesięć włosów, które mogły pochodzić z jego głowy. Wyselekcjonowano z nich dwa, które wykazały cechy podobieństwa DNA do uzyskanego z zębów i kości odnalezionych we Fromborku. Tym samym proces identyfikacji odkrytych szczątków Kopernika został pomyślnie zakończony.