Cukrzyca i nietolerancja glukozy

Tylko w Polsce na różne odmiany cukrzycy cierpi około dwóch milionów osób, a kolejny milion boryka się z nietolerancją glukozy.

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą cywilizacyjną, spowodowaną niedostatecznym wydzielaniem lub nieprawidłowym działaniem insuliny
– hormonu trzustkowego odpowiedzialnego za gospodarkę węglowodanową. Zdecydowana większość przypadków choroby jest konsekwencją braku odpowiedniej aktywności fizycznej, nieprawidłowego odżywiania, pośpiechu i stresu.

Cukrzyca typu 1 (ok. 10 proc. wszystkich przypadków) pojawia się z reguły u osób poniżej 30. roku życia (w tym także u dzieci) i ma podłoże autoimmunologiczne. Na skutek genetycznych predyspozycji dochodzi u nich do zniszczenia komórek β wysp trzustkowych produkujących insulinę. Jedyną terapią w takiej postaci cukrzycy jest podawanie egzogennej insuliny.

Znacznie powszechniejszym problemem jest jednak cukrzyca typu 2. Choroba rozwija się stopniowo, w ciągu wielu lat. Zazwyczaj pojawia się u osób z otyłością ogólną i brzuszną, nadciśnieniem tętniczym i dyslipidemią (tzn. przy zwiększeniu stężenia triglicerydów i zmniejszeniu stężenia „dobrego” cholesterolu HDL). Do skutecznego leczenia tej postaci cukrzycy niezbędna jest przede wszystkim zmiana stylu życia.

Cele terapii
Najważniejszym celem leczenia cukrzycy jest utrzymanie poziomu cukru mierzonego na czczo w granicach 90-140 mg/dl. Ale przy tym schorzeniu ważne są także inne parametry. I tak w trakcie terapii dąży się m.in. do obniżenia ciśnienia tętniczego poniżej 130/80 mm Hg. Nie bez znaczenia jest również redukcja stężenia cholesterolu frakcji LDL („zły” cholesterol) poniżej 100 mg/dl, utrzymanie stężenia cholesterolu frakcji HDL („dobry” cholesterol) powyżej wartości 40 mg/dl u mężczyzn i powyżej 50 mg/dl u kobiet oraz obniżenie stężenia triglicerydów poniżej 150 mg/dl.

Niezbędna dieta
Podstawą lecznia każdego przypadku cukrzycy jest wdrożenie odpowiedniej diety, opartej na indeksie glikemicznym (IG) produktów spożywczych. Im wyższa jest jego wartość, tym większy wzrost poziomu cukru we krwi po spożyciu danego produktu.

Przyjmuje się, że wartości IG poniżej 55 są wartościami niskimi, od 55 do 70 – średnimi, a powyżej 70 – wysokimi. Niski indeks glikemiczny charakteryzuje m.in. rośliny strączkowe, pełnoziarniste pieczywo, długoziarnisty ryż brązowy, jogurty bez cukru i mleko. Produkty te są trawione i wchłaniane powoli, co skutkuje łagodnym i stopniowym wzrostem glikemii poposiłkowej i tym samym ułatwia jej kontrolę u osób chorych na cukrzycę.

Natomiast po niekontrolowanym i nadmiernym spożyciu produktów o wysokim IG (np. miód, białe pieczywo, ziemniaki, ciastka, słodzone napoje) dochodzi do gwałtownego podniesienia poziomu glukozy we krwi. A to u diabetyków może doprowadzić do stanu ostrego niedoboru insuliny. Dlatego Europejskie oraz Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zalecają chorym na cukrzycę wybieranie tylko produktów spożywczych o IG mniejszym niż 50.

Ruch i jeszcze raz ruch
Aktywność fizyczna jest niezbędnym elementem zapobiegania i leczenia cukrzycy. Wywiera korzystny wpływ na poziom glikemii, wrażliwość tkanek na insulinę, profil lipidowy, krążenie wieńcowe i obwodowe, ciśnienie krwi. Przyczynia się także do redukcji masy ciała i poprawy ogólnego samopoczucia.

Należy jednak pamiętać, że rodzaj i intensywność wysiłku fizycznego u osób z cukrzycą muszą być odpowiednio dopasowane do stopnia zaawansowania choroby i uważnie kontrolowane. Wysiłek powinien być systematyczny ale umiarkowany, dostosowany do możliwości pacjenta.

Planując określone ćwiczenia, należy przede wszystkim pamiętać o zwiększonym ryzyku wystąpienia hipoglikemii. A z tym wiąże się konieczność wykonywania pomiarów stężenia cukru we krwi zarówno przed, jak i po wysiłku. Warto też wiedzieć, jak odpowiednio reagować na wynik (np. zmniejszyć dawkę insuliny). Intensywny i krótkotrwały wysiłek może również prowadzić do hiperglikemii i ketozy (zakwaszenia organizmu).

Bardzo istotne jest także dbanie o odpowiednią higienę stóp, które ze względu na neuropatię cukrzycową i obniżenie progu bólowego są szczególnie narażone na powstanie trudno gojących się ran.

Pomocne leki
U wielu pacjentów z cukrzycą typu 2 choroba może być przez szereg lat z powodzeniem leczona jedynie za pomocą odpowiedniej diety i aktywności fizycznej. Jeśli jednak sama modyfikacja stylu życia nie wystarcza, pojawia się konieczność zastosowania doustnych leków przeciwcukrzycowych.

Preparaty te pobudzają komórki β wysp trzustkowych do wydzielania insuliny, zwiększają wrażliwość tkanek obwodowych na ten hormon, nasilają syntezę glikogenu w wątrobie i mięśniach. Mogą również zmniejszać wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego. Dopiero w przypadku nieskuteczności tych preparatów rozpoczyna się podawanie insuliny. Jednak – co bardzo ważne
– wdrożenie leków nie zwalnia pacjenta od utrzymywania odpowiedniej diety i aktywności fizycznej.

Tej chorobie można zapobiec
W licznych, wieloletnich programach prewencji cukrzycy typu 2, wykazano, że nawet częściowa redukcja masy ciała (o ok. 5 proc.), w połączeniu ze zmniejszeniem stosunku obwodu talii do obwodu bioder, ma korzystny wpływ na zdrowie. Koniecznie trzeba też zmniejszyć spożycie tłuszczów, a jadłospis wzbogacić o jarzyny. Nie wolno zapominać o ruchu. Nadzorowany wysiłek fizyczny co najmniej 3 razy w tygodniu przez 45 min. przy częstości uderzeń serca więcej niż 100/min., redukuje ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 o 58 proc!

Samokontrola ma znaczenie
Samodzielne, wykonywane za pomocą glukometrów, codzienne pomiary stężenia cukru we krwi na czczo i w dwie godziny po posiłku są obecnie najważniejszymi elementami samokontroli cukrzycy. W połączeniu z dobrą edukacją pacjentów umożliwiają – w razie potrzeby – szybką modyfikację zastosowanego sposobu leczenia. Ponadto pozwalają na skuteczne minimalizowanie ryzyka wystąpienia ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycowych. Europejskie Towarzystwo Badań nad Cukrzycą zaleca wykonywanie codziennych pomiarów stężenia glukozy we krwi zarówno chorym leczonym insuliną, jak i doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, a nawet samą dietą. Są one szczególnie ważne w momencie rozpoczynania leczenia farmakologicznego, zmiany leku, jak również w okresie każdego
zaostrzenia choroby.