Astma oskrzelowa

Szacuje się, że na astmę oskrzelową w Polsce cierpi ok. 7 proc. dorosłych i ok. 10 proc. dzieci. Praktycznie co 10 lat liczba chorych się podwaja. Mimo iż liczba stosowanych leków przeciwastmatycznych stale wzrasta, wskaźnik śmiertelności w wyniku tej choroby utrzymuje się na stałym poziomie.

Międzynarodowe zalecenia nt. Rozpoznania i Leczenia Astmy definiują astmę oskrzelową jako przewlekłą chorobę zapalną dróg oddechowych. Przewlekły stan zapalny jest przyczyną nadreaktywności oskrzeli oraz napadów duszności w następstwie zwężenia (obturacji) dróg oddechowych o zmiennym nasileniu. W przeciwieństwie do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) w astmie zwężenie to jest odwracalne i ustępuje samoistnie lub po podaniu leku. Na obturację dróg oddechowych w astmie składają się skurcz mięśni gładkich oskrzeli, obrzęk błony śluzowej, naciek zapalny błony śluzowej i nadmierne wydzielanie lepkiego, gęstego śluzu.

Klasyfikacja astmy
Ze względu na etiologię możemy wyróżnić astmę alergiczną oraz niealergiczną. Postać alergiczną astmy (atopową, zewnątrzpochodną) wywołują alergeny środowiskowe (głównie pyłki roślin, zarodniki pleśni, roztocze, sierść zwierząt) lub występujące w miejscu pracy. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z astmą wewnątrzpochodną, którą wywołują nieznane czynniki uczulające lub stymulujące rozwój zapalenia astmatycznego (głównie infekcje wirusowe, leki, autoantygeny) lub czynniki drażniące.

W patogenezie astmy alergicznej znaczącą rolę odgrywają mechanizmy IgE-zależne. W wyniku kontaktu alergenu z immunoglobulinami E, związanymi z receptorami na powierzchni komórek tucznych i bazofili, dochodzi do uwolnienia mediatorów odczynu alergicznego oraz stanu zapalnego (histaminy, leukotrienów, cytokin, enzymów proteolitycznych, prostaglandyn). Efektem działania mediatorów jest obturacja oskrzeli i rozwój zapalenia w drogach oddechowych.

W przypadku astmy niealergicznej (wewnątrzpochodnej) możemy mieć do czynienia z postacią poinfekcyjną, będącą skutkiem przebytych zakażeń (np. wywołanych przez wirusy, chlamydie i mykoplazmy), nadwrażliwości na NLPZ-y (aspiryna i inne leki przeciwzapalne oraz niektóre leki przeciwbólowe), a także wysiłkową (głównie u dzieci i młodzieży). Często jest to astma wywołana alergią spowodowaną chemicznymi substancjami toksycznymi lub drażniącymi, które wywołują dolegliwości na skutek podrażnienia nadwrażliwych oskrzeli.

Astma może pojawiać się sporadycznie lub też przybrać formę przewlekłą (ponad 70 proc. chorych ma astmę przewlekłą).

Objawy choroby
Najbardziej charakterystycznymi objawami astmy są nawracające epizody duszności ze świstem wydechowym. Poza tym często występują m.in. suchy, napadowy kaszel (wczesny objaw nadwrażliwości oskrzeli), ucisk w klatce piersiowej, świsty, przyspieszenie czynności serca, zła tolerancja wysiłku i intensywnych zapachów, wzrost częstości oddechowej, skąpe odkrztuszanie śluzu (plwocina ciągnąca się, szklista, bywa podbarwiona na zielonożółto w przypadku astmy infekcyjnej), sinica warg. Dolegliwości te występują najczęściej w nocy lub nad ranem, pod wpływem wysiłku oraz pod wpływem czynników drażniących, m.in. dymu tytoniowego, spalin samochodowych, zapachów farb, lakierów i rozpuszczalników.

Astma u dzieci i dorosłych
Astma jest chorobą, która może się rozwinąć w każdym wieku. Jednak jej rozwój u różnych grup wiekowych wygląda inaczej.

U niemowląt i małych dzieci astma pojawia się najczęściej wraz z infekcjami wirusowymi, dlatego też jednoznaczne jej rozpoznanie staje się możliwe około 3-5. roku życia. U dzieci najczęściej rozpoznaje się astmę alergiczną.

Inaczej jest u osób dorosłych – tutaj częściej obserwujemy astmę typu niealergicznego, której przebieg może dużo być cięższy, a wyniki leczenia zdecydowanie gorsze niż w astmie alergicznej.

Astma w ciąży
W ciąży intensywna kontrola astmy jest szczególnie ważna; w przypadku nieprawidłowego leczenia zagrożona jest zarówno matka, jak i dziecko. Zaobserwowano zwiększoną liczbę porodów przedwczesnych, niską wagę urodzeniową noworodka, nadciśnienie ciążowe i inne nieprawidłowości.

Leczenie astmy u kobiet ciężarnych nie różni się znacząco od zwykłej terapii, a korzyści wynikające ze stosowania leków przeciwastmatycznych w tym okresie znacznie przewyższają ryzyko, jakie niosą ich działania niepożądane. Lekami dozwolonymi do stosowania przez cały okres ciąży są Budesonide Turbuhaler (pulmicort), Montelukast (singulair), Salbutamol (ventolin) lub Fenoterol (berotec).

Podstępna choroba
Astmy nie da się wyleczyć, jednak odpowiednia terapia pozwala kontrolować przebieg choroby. Obserwuje się jej zaostrzenia, które mogą przybierać formę ostrą, umiarkowaną lub łagodną.

W przypadku astmy alergicznej początkowo napady są wywoływane przez jeden alergen. Zidentyfikowanie go umożliwia zapanowanie nad atakami choroby poprzez wyłączenie substancji prowokującej. Jednak po jakimś czasie gama alergenów, na które pacjent reaguje napadem, rozszerza się, co znacznie utrudnia zapobieganie takim epizodom.

Źle leczona lub nieleczona astma może rozwinąć szereg powikłań. Po pewnym czasie dochodzi do nieodwracalnego ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe. W wyniku niewystarczającego leczenia, kontaktu z alergenami, czynnikami infekcyjnymi, wysiłku fizycznego czy też innych bodźców prowokujących może dojść do wystąpienia stanu astmatycznego. Zagraża on życiu, charakteryzuje się ciężkim, rozlanym zwężeniem oskrzeli, opornym na konwencjonalne leczenie. Stan astmatyczny może prowadzić do groźnych objawów ze strony układu oddechowego, układu krążenia oraz ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

Innym powikłaniem astmy może być rozedma płuc wywołana obturacją dróg oddechowych, a także nadciśnienie płucne, serce płucne oraz niewydolność oddechowa. Astma jest silnym czynnikiem ryzyka rozwoju POChP.

Leczenie astmy oskrzelowej
W terapii astmy oskrzelowej wykorzystuje się leczenie przyczynowe (np. odczulanie czy też unikanie kontaktu z alergenem), leczenie przeciwzapalne oraz objawowe. Nie należy także zapominać o nieustannej edukacji pacjenta.

Farmakologiczne leczenie astmy jest leczeniem złożonym i obejmuje systematyczne stosowanie leków przeciwzapalnych, przede wszystkim glikokortykosteroidów wziewnych (najsilniej działające leki przeciwzapalne), leków antyleukotrienowych i teofiliny o przedłużonym działaniu. W przypadku utrzymywania się dolegliwości pomimo leczenia przeciwzapalnego (w którym powinniśmy łączyć sterydy wziewne z doustnymi lekami antyleukotrienowymi) stosujemy leki objawowe, czyli rozszerzające oskrzela – ß-2 agoniści szybko albo długodziałające. Te pierwsze podajemy doraźnie celem przerwania duszności (np. salbutamol), te drugie (formoterol, salmeterol) w leczeniu przewlekłym razem ze sterydami wziewnymi. Najnowszym lekiem są przeciwciała monoklonalne anty-IgE (omalizumab) blokujące receptory dla IgE i stosowane w ciężkiej astmie alergicznej.

W terapii astmy zastosowanie znajduje tzw. leczenie stopniowane. Ilość leków, ich dawki oraz częstość przyjmowania uzależniona jest od dolegliwości, jakie zgłasza chory.

Ważnymi celami terapii przewlekłej są kontrolowanie przebiegu choroby i zapobieganie zaostrzeniom oraz skuteczne zmniejszanie nasilenia zapalenia w drogach oddechowych.

tekst:
Patrycja Klimek
Wydział Farmaceutyczny AM w Warszawie
Młoda Farmacja – Warszawa
prof. dr hab. n. med. Piotr Kuna
Prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego

#Podstawowe cechy astmy

• odwracalna obturacja oskrzeli,
• zapalenie błony śluzowej oskrzeli,
• nadreaktywność oskrzeli na różne czynniki.