Naturalna melatonina została wykryta przez naukowców ponad pół wieku temu. Jest ona neurohormonem, produkowanym z tryptofanu w OUN przez szyszynkę, choć syntetyzowana jest także w różnych innych tkankach (komórki szpiku kostnego, siatkówka, płytki krwi, limfocyty).
Zaburzenia rytmu snu i czuwania są zjawiskiem coraz częściej opisywanym w literaturze, związanym przede wszystkim z postępem cywilizacyjnym państw rozwiniętych i jego wszelkimi konsekwencjami. Postęp techniczny, coraz dłuższa ekspozycja na światło (nie tylko w postaci oświetlenia pomieszczeń, ale także stosowanie różnego typu urządzeń ekranowych, takich jak tablety, smartfony, komputery), ograniczona aktywność fizyczna, nieregularne pory posiłków czy praca zmianowa są przyczynami występowania zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania.
Negatywne dysfunkcje naturalnego rozdziału pór snu i czuwania (rytm okołodobowy) są najczęściej omawianym zagadnieniem wśród pacjentów uskarżających się na tę dolegliwość. Jest ona dość niebezpiecznym zjawiskiem, gdyż może być przyczyną licznych chorób, m.in.: bezsenności oraz zwiększonej senności w ciągu dnia, schorzeń układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, choroby serca), zaburzeń metabolicznych (otyłość, cukrzyca, zaburzenia lipidowe), zaburzeń hormonalnych, osłabienia układu immunologicznego (czego skutkiem jest podatność na przeziębienia i infekcje). Jedną z podstawowych metod stosowanych w terapii zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania jest stosowanie melatoniny oraz unikanie ekspozycji na światło w porach nocnych – są to metody o największej skuteczności i efektywności.
Przypadki medyczne
Opisane w literaturze zaburzenia snu mogą być dwojakiego pochodzenia: zarówno egzogennego, jak i endogennego. W niniejszym artykule skupimy się na endogennych zaburzeniach snu, które związane są z: przyspieszoną fazą snu i czuwania; opóźnioną fazą snu i czuwania; nieregularną fazą snu i czuwania; nie- 24-godzinnymi zaburzeniami snu i czuwania.
Według najnowszych standardów leczenie zaburzeń snu i czuwania (autorstwa dr. hab. Adama Wichniaka z Kliniki Psychiatrycznej i Ośrodka Medycyny Snu IPiN w Warszawie) powinno być ściśle skorelowane z jego charakterystyką i konkretnym problemem pacjenta. Wymienione przypadki pozwalają w sposób zadowalający wybrać właściwą metodę leczenia. Bezsenność i zaburzenia okołodobowego rytmu snu i czuwania są ważnym i częstym problemem, z jakim pacjenci przychodzą do aptek.
Doradztwo farmaceutyczne
Niezwykle istotnym elementem przy właściwie stawianej diagnozie farmaceuty i proponowanym leczeniu (z wykorzystaniem wyrobów leczniczych dostępnych OTC) jest dokładność i wnikliwość wywiadu połączonego z odpowiednią wiedzą. Należy zdawać sobie sprawę, iż właściwie zaproponowana kuracja jest istotnym, lecz niewystarczającym w pełni elementem zdrowienia. W wyżej wymienionych przypadkach medycznych oprócz właściwych dawek melatoniny należy zwrócić uwagę na czas ich przyjmowania oraz włączenie w kurację innych elementów higieny życia, np. unikanie światła i urządzeń je emitujących, dbanie o właściwe pory posiłków, wietrzenie sypialni itp.
Endogenne zaburzenia snu | Zaburzenia zasypiania | ||||
Co zgłasza pacjent? | 1) Pacjent zgłasza zaburzenia zasypiania i trudności z obudzeniem się rano? (pora snu jest zbyt późna) | 2) Pacjent zgłasza problem ze zbyt wczesnym zasypianiem i zbyt wczesnym porannym wybudzeniem ze snu? (pora snu jest zbyt wczesna) | 3) Pacjent zgłasza, że ma zmienną porę snu? (niepowiązaną z pracą zmianową) |
4) Pacjent zgłasza zaburzenia zasypiania bez lub z zaburzeniami utrzymania snu? (pora snu jest właściwa) | |
Pora snu powoli się przesuwa na godziny późniejsze (najczęstsza sytuacja) lub wcześniejsze (rzadko) – osoby niewidome |
Brak jest stałego rytmu snu | ||||
Prawdopodobna diagnoza | Zaburzenie z opóźnioną fazą snu i czuwania | Zaburzenie z przyśpieszoną fazą snu i czuwania | Zaburzenie z nie-24-godzinnym rytmem snu i czuwania |
Zaburzenie z nieregularnym rytmem snu i czuwania | Bezsenność z zaburzeniami zasypiania |
Cel leczenia | Przesunięcie pory snu na godziny wcześniejsze | Przesunięcie pory snu na godziny późniejsze | Ułatwienie zasypiania, stabilizacja snu o wyznaczonej porze | Skrócenie czasu zasypiania | |
Leczenie melatoniną | Leczenie melatoniną jest podstawową formą leczenia. Należy zalecić przyjmowanie melatoniny 5 mg przez 3-6 tygodni co najmniej 3 godziny przed planowaną porą snu, po jej przyjęciu należy unikać silnego światła oraz światła niebieskiego, po 3-6 tygodniach należy obniżyć dawkę na 3-0,5 mg | Leczenie melatoniną odgrywa rolę drugoplanową. Przede wszystkim należy dbać o jak najdłuższe utrzymanie aktywności wieczorem. Korzystne może być podanie niskiej dawki 1-0,5 mg po porannym zbyt wczesnym wybudzeniu się ze snu. Należy unikać silnego światła oraz światła niebieskiego w ciągu nocy i w ciągu pierwszej godziny po wybudzeniu się ze snu | Leczenie melatoniną jest elementem złożonego planu leczenia obejmującego m.in. zaplanowanie rytmu posiłków i aktywności fizycznej. Należy zalecić przyjmowanie melatoniny 10-3 mg na 1-2 godziny przed położeniem się do snu, po 6-12 tyg. leczenia należy przejść na niższe dawki 3-0,5 mg w celu stabilizacji rytmu snu | Leczenie melatoniną jest leczeniem uzupełniającym. Podstawową formą leczenia przewlekłej bezsenności jest terapia poznawczo-behawioralna. Należy zalecić przyjmowanie melatoniny 3-2 mg przez 3-6 tygodni godzinę przed planowaną porą snu, po jej przyjęciu unikać silnego światła i światła niebieskiego, po 3-6 tygodniach należy obniżyć dawkę na 3-0,5 mg. W przypadku osób w wieku powyżej 55. r.ż. korzystne może być początkowe zastosowanie wyższej dawki 5-3 mg. W razie nawracania zaburzeń snu u osób w tym wieku konieczny może być dłuższy niż 6-12 tygodni okres leczenia |
tekst: Marek Malinowski doktor nauk farmaceutycznych doradca ds. farmaceutycznych w DOZ S.A.
Melatonina
“Melatonina jest występującym naturalnie w organizmie człowieka hormonem produkowanym w ośrodkowym układzie nerwowym przez szyszynkę.
W dzisiejszych czasach nieregularny tryb życia oraz ciągły kontakt ze sztucznym światłem bardzo często zaburzają odpowiednie wydzielanie tego hormonu. Osoby, które odczuwają problemy z zasypianiem i z jakością snu, mogą stosować preparaty bogate w melatoninę, dzięki którym rytm czuwanie – sen zostaje wyregulowany.”