Zaburzenia snu

Bezsenność to zaburzenie snu dotykające około 30 proc. osób. Pod tym pojęciem kryją się trudności w zasypianiu, wybudzanie się w nocy, a także zbyt wczesne budzenie się.

Deprywacja snu wiąże się nie tylko ze wzmożoną sennością w ciągu dnia, zmęczeniem, irytacją, osłabieniem uwagi oraz zdolności intelektualnych. Niedobory snu mogą powodować także poważne komplikacje zdrowotne, np. osłabienie układu immunologicznego, pojawienie się lub nasilenie otyłości, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego oraz zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Mogą one również przyczyniać się do zwiększenia wrażliwości na ból, wystąpienia chorób afektywnych, a także pogorszenia jakości życia.

Potrzeba snu
Wśród ludzi dorosłych obserwuje się zróżnicowane zapotrzebowanie na sen. Nie ma uniwersalnej odpowiedzi na pytanie, ile godzin powinien spać człowiek. Można powiedzieć, że przeciętnie jest to osiem godzin, jednak nierzadko zdarza się, że ludzie czują się wyspani już po czterech godzinach, inni zaś potrzebują dziesięciu.

Bezsenność można podzielić na trzy grupy: przygodną, która trwa kilka dni, krótkotrwałą, trwającą do trzech tygodni oraz przewlekłą, ciągnącą się dłużej niż miesiąc. Brak snu rzadko bywa chorobą samą w sobie. Zwykle towarzyszy innym stanom patologicznym lub jest wynikiem nieprawidłowej higieny snu (w sypialni jest za gorąco, mamy niewygodne łóżko, kładziemy się spać o nieregularnych porach).

Bezsenność przygodna dotyka często ludzi pracujących w trybie zmianowym (również w nocy, z czym wiąże się zaburzony rytm snu i czuwania) oraz podróżujących pomiędzy strefami czasowymi (zjawisko jet lag). Bezsenność krótkotrwała oraz przewlekła może towarzyszyć różnym chorobom o podłożu somatycznym (nadciśnienie, astma, przerost gruczołu krokowego) oraz psychicznym (depresja, zaburzenia lękowe), a także wynikać z przewlekłego stresu, palenia tytoniu oraz zażywania substancji psychoaktywnych, takich jak kofeina, amfetamina czy środki halucynogenne.

Terapia farmakologiczna
Leczenie bezsenności należy rozpocząć od zadbania o prawidłową higienę snu i nauczenie się różnych technik relaksacyjnych. Jeśli jednak to zawiedzie, w trosce o zdrowie pacjenta trzeba zaproponować mu terapię farmakologiczną.

W leczeniu bezsenności przygodnej i krótkotrwałej pomocne mogą okazać się leki OTC. Warto podkreślić, że w przeważającej większości są to preparaty ułatwiające zasypianie, a więc nie należą do grupy typowych leków nasennych. Najczęściej zawierają substancje roślinne, takie jak: liść melisy, korzeń kozłka czy chmiel zwyczajny.

• Melissae folium – liść melisy (Melissa officinalis L. – melisa lekarska). Jej surowiec olejkowy działa spazmolitycznie, sedatywnie na ośrodkowy układ nerwowy, a także bakterio- i wirusostatycznie (stosowany w maściach przeciw opryszczce). Napary z liści melisy stosowane są jako lek ułatwiający zasypianie i uspokajający, m.in. w łagodnych stanach napięcia nerwowego i nerwicach wegetatywnych.

• Valerianae radix – korzeń kozłka (Valeriana officinalis L. – kozłek lekarski). Korzeń kozłka również jest surowcem olejkowym. Za jego działanie sedatywne odpowiedzialne są, oprócz olejku eterycznego, triestry irydoidowe – walepotriany, które są bardzo nietrwałymi związkami, stąd najlepiej jest stosować przetwory ze świeżego surowca.

• Lupulinum – lupulina (Humulus lupulus L. – chmiel zwyczajny). Surowiec stanowią gruczoły wydzielnicze chmielu zawierające duże ilości olejku eterycznego. Lupulina poprzez wpływ na OUN wykazuje działanie uspokajające i hipotensyjne, a także obniżające temperaturę ciała i przeciwdrgawkowe.

Wspomagająco w zaburzeniach snu stosowane są także preparaty melatoniny – hormonu syntetyzowanego w szyszynce z tryptofanu. Synteza melatoniny warunkowana jest dostępnością światła – w ciągu dnia produkcja tego hormonu ulega zahamowaniu i jest pobudzana dopiero o zmierzchu. Szczyt wydzielania melatoniny przypada na środek nocy, stąd zwrócono na nią uwagę jako na potencjalny lek pomocny w leczeniu zaburzeń snu.

Preparaty na bazie melatoniny polecane są szczególnie w przypadku zaburzeń rytmu dobowego, a więc u osób wykonujących pracę zmianową, niewidomych, a także w związku ze zmianą stref czasowych, aczkolwiek źródła wskazują również na możliwość skutecznego ich stosowania w bezsenności na tle nerwowym. Niedawno na polskim rynku pojawił się preparat melatoniny o przedłużonym uwalnianiu, dostępny na receptę stosowany w krótkotrwałym leczeniu bezsenności u osób powyżej 55. roku życia, u których stwierdzono niższe stężenia melatoniny we krwi.

Na receptę
W razie niepowodzenia terapii z użyciem preparatów OTC należy skierować pacjenta do lekarza, który może zlecić inne leki. Do najchętniej przepisywanych obecnie preparatów działających uspokajająco, przeciwlękowo i nasennie należą pochodne benzodiazepin, do których należą nitrazepam, flunitrazepam, estazolam, midazolam, lorazepam czy lormetazepam. Te preparaty powinny być stosowane krótkotrwale, aby ułatwiać przerwanie bezsennego ciągu. Tymczasem bardzo wielu pacjentów przyjmuje je przewlekle, doprowadzając do rozwoju uzależnienia psychicznego, a do pewnego stopnia również fizycznego. Po pewnym czasie pacjent nie jest w stanie obyć się bez leku, który zamiast leczyć staje się nałogiem – pułapką, z której bardzo trudno jest się wydostać. Objawy zespołu abstynenckiego związanego z odstawieniem benzodiazepin dotyczą w większym stopniu pochodnych o krótkim okresie działania (np. triazolamu). Do niepożądanych działań benzodiazepin należą senność, zaburzenia koordynacji ruchowej, ataksja, jak również amnezja następcza.

Ze względu na ryzyko uzależnienia oraz objawy niepożądane pochodnych benzodiazepin wciąż poszukuje się nowych leków o działaniu nasennym. We współczesnej farmakoterapii bezsenności coraz powszechniej stosuje się zopiklon, zolpidem oraz zaleplon. Leki te charakteryzują się szybkim wchłanianiem i krótkim okresem półtrwania, a także szybką eliminacją, co wiąże się z szybkim wystąpieniem efektu terapeutycznego, brakiem objawów senności następnego dnia po zażyciu leku oraz dużo mniejszym ryzykiem rozwoju tolerancji i uzależnienia.

Piśmiennictwo u autorki.