Ważne witaminy

Witaminy to substancje organiczne, które są potrzebne organizmowi człowieka do prawidłowego funkcjonowania.

Witaminy nie stanowią jednorodnej grupy i mają odmienny skład chemiczny. W ustroju pełnią funkcję regulacyjną, są niezbędne do utrzymania prawidłowych procesów metabolicznych zachodzących w komórkach, pełnią rolę katalizatorów procesów biochemicznych.

Należy pamiętać, że witaminy muszą być podawane w ściśle określonych ilościach, gdyż dla prawidłowego funkcjonowania szkodliwy jest ich nadmiar (hiperwitaminoza), niedobór (hipowitaminoza) oraz brak (awitaminoza). Jest to niezwykle istotne w przypadku niemowląt i małych dzieci, które z powodu niedojrzałości wielu układów są szczególnie narażone na tego typu nieprawidłowości.

Rola witaminy D3

Niezbędna dla prawidłowego wzrostu i funkcjonowania organizmu człowieka witamina D może mieć pochodzenie endogenne (witamina D3) lub egzogenne z produktów dostarczanych w diecie (roślinnych – ergokalcyferol, witamina D2 lub zwierzęcych – witamina D3). Witamina D oddziałuje na komórki organizmu za pośrednictwem specyficznych receptorów mających charakter typowych czynników transkrypcyjnych.

W skórze, pod wpływem naświetlania promieniami ultrafioletowymi odbywa się synteza witaminy D3 (cholekalcyferolu), dla którego substrat stanowi 7-dehydrocholesterol. Powstały w ten sposób cholekalcyferol jest jednak nieaktywny i podlega dalszym przemianom w wątrobie. W wątrobie dochodzi do hydroksylacji w pozycji 25 – powstaje 25-hydroksycholekalcyferol [25(OH)D3]). Następnie w nerkach i w układzie kostnym zachodzi kolejna hydroksylacja w pozycji 1, dzięki czemu powstaje 1,25(OH)2D3-kalcytriol. Podobnym przemianom ulega cholekalcyferol dostarczony z pożywieniem oraz witamina D2.

Kalcytriol razem z parathormonem i kalcytoniną odpowiada za utrzymanie prawidłowego stężenia wapnia i fosforu w surowicy. Zwiększa jelitowe wchłanianie wapnia i fosforu, zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem oraz uwalnia je z kości.

Jest substancją odpowiedzialną za prawidłowe kształtowanie się kości i zębów oraz właściwą mineralizację i gęstość kości. Regulując gospodarkę wapniową kości, zapobiega patologicznym złamaniom.

Witamina D odpowiada za utrzymanie prawidłowej masy i siły mięśni. Umożliwia regenerację neuronów i warunkuje sprawne przewodzenie impulsów nerwowych. Ma ponadto działanie immunomodulujące – stymuluje działanie i rozmnażanie się monocytów i makrofagów, hamuje produkcję prozapalnych cytokin. Witamina D odgrywa również rolę w odpowiedzi immunologicznej organizmu, regulacji cyklu komórkowego i apoptozy. Stąd jej ochronne działanie nie tylko przed infekcjami, ale i przed nowotworami, szczególnie rakiem sutka, jelita grubego, prostaty oraz czerniakiem. Wpływ witaminy D na układ renina-angiotensyna warunkuje funkcję regulującą podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.

Witaminę D uważa się za czynnik zmniejszający ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 u osób przyjmujących suplementację w dzieciństwie oraz warunkujący poprawę glikemii w przypadku cukrzycy typu 2.

Naturalne źródła witaminy D

Prawie 90 proc. witaminy D w organizmie jest syntetyzowane w skórze pod wpływem promieniowania UVB. Już 20-minutowa ekspozycja skóry na słońce zapewnia dostarczenie odpowiedniej dawki tej witaminy. Egzogenna witamina D jest dostarczana wraz pożywieniem. Głównym źródłem witaminy D jest dieta bogata w ryby morskie: świeży węgorz, łosoś, śledź, sardynki, makrela, tuńczyk. Żółtko jaja, żółty ser i produkty mleczne także odznaczają się dużą zawartością tej witaminy.

Suplementacja

Witamina D musi być obowiązkowo podawana niemowlętom i małym dzieciom, jest bowiem niezbędna dla ich prawidłowego rozwoju. U dzieci karmionych sztucznie lub w sposób mieszany dawkę ustala lekarz indywidualnie, uwzględniając ilość witaminy D zawartą w podawanym mleku modyfikowanym.

Suplementacja witaminą D zalecana jest ponadto osobom powyżej 18. r.ż. oraz osobom po 65. r.ż., u których obserwuje się obniżenie poziomu syntezy skórnej. Witamina D jest także wskazana kobietom ciężarnym i matkom karmiącym. Wedle najnowszych wytycznych zalecane dawki witaminy D3 w populacji ogólnej dla poszczególnych grup wiekowych są następujące – patrz tabela.

Niedobór witaminy D

Niedostateczna ilość tej witaminy przyczynia się do rozwoju krzywicy u małych dzieci, a u dorosłych do osteoporozy i osteomalacji – rozmiękania kości. Poza tym słabnie siła mięśni, w związku z tym mogą się pojawiać problemy z chodzeniem, a prawie zawsze występują bolesne skurcze.

Niedobór witaminy D wpływa niekorzystnie na pracę układu nerwowego, co objawia się dyskomfortem, zmęczeniem, a nawet stanami depresyjnymi.

Niedobory witaminy D mogą prowadzić także do otyłości brzusznej, ponieważ witamina D częściowo blokuje wchłanianie tłuszczu i zmniejsza apetyt. Awitaminoza przyczyna się do pogorszenia pracy neuronów i uszkodzeń układu nerwowego, może dochodzić do zaostrzeń objawów stwardnienia rozsianego i choroby Parkinsona.

U osób z niedostateczną podażą witaminy D zaobserwowaną zwiększoną skłonność do stanów zapalnych skóry, naskórka oraz spojówek. Niedobór witaminy D może ponadto zwiększać ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, a także niewydolności serca.

Nadmiar witaminy D

Do przedawkowania witaminy D zwykle dochodzi w wyniku przyjęcia w nadmiarze preparatów witaminowo-mineralnych. Przedawkowanie witaminy D doprowadza do gromadzenia się wapnia w tkankach, m.in. w sercu, a w szczególności w tętnicach i nerkach. W konsekwencji dochodzi do zaburzenia pracy serca i ośrodkowego układu nerwowego. Ponadto zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia kamicy pęcherzyka żółciowego oraz nerek. Obserwuje się ponadto utratę apetytu, nudności, wymioty, świąd skóry.

Rola witaminy K

Do grup witamin K należą: witamina K1, K2, K3. Witamina K1 (fitomenadion) jest jasnożółtą cieczą, odporną na działanie temperatury. Występuje głównie w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego. Witamina K2 (menachinon) wytwarzana jest przez bakterie jelitowe. Witamina K3 (menadion) produkowana jest sztucznie i służy do uzupełnienia niedoborów tego składnika.
Witamina K przede wszystkim zapewnia prawidłową krzepliwość krwi. Bierze ona udział w procesach krzepnięcia, regulując wytwarzanie czynników II, VII, IX i X. Witamina K reguluje wytwarzanie protrombiny (czynnik II), która bierze udział w procesach zapobiegających wypływowi krwi w czasie zranienia i uszkodzenia naczyń krwionośnych. Zapobiega krwawieniom wewnętrznym oraz krwotokom, jest czynnikiem zmniejszającym obfite krwawienia miesiączkowe.

Ma udział w formowaniu tkanki kostnej, bierze udział w procesie przemian kwasów nukleinowych. Wykazuje ponadto działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgrzybiczne.

Człowiek pokrywa swoje potrzeby w zakresie witaminy K z dwóch źródeł, tj. żywności i syntezy bakteryjnej w jelitach. Prawie połowa dziennego zapotrzebowania jest pokrywana przez warzywa, reszta pochodzi ze źródła syntezy bakteryjnej. Zapotrzebowanie na witaminę K u dzieci wynosi 1 mg, a u dorosłych 4 mg na dobę.

Źródła witaminy K

Bogatym źródłem tego składnika są zielone warzywa liściaste o dużej zawartości chlorofilu.

Występuje w ciemnozielonych i liściastych warzywach, takich jak: kapusta, szpinak, rzepa, sałata, szparagi, brukselka, kalafior, cukinia. Witamina K występuje także w produktach pochodzenia zwierzęcego: jajkach, serach, jogurtach, wątróbce, mleku oraz w niektórych owocach: awokado, brzoskwinie, truskawki.

Niedobór witaminy K

Niedobór witaminy K może być przyczyną trudnego gojenia się ran, częstych krwotoków, biegunek, obfitych miesiączek. Wskazaniem do podawania witaminy K są najczęściej skazy krwotoczne powodowane zaburzeniami syntezy czynników krzepnięcia oraz przedawkowanie leków przeciwzakrzepowych.

Niedobór witaminy K może być konsekwencją hemofilii, niedrożności przewodów żółciowych, zaburzeń wchłaniania tłuszczów. Awitaminoza może towarzyszyć chorobie jelit, wątroby, może być także powodowana długotrwałą antybiotykoterapią.

Grupą wiekową szczególnie narażoną na niedobory są noworodki, ze względu na ograniczone przenikanie witaminy K przez łożysko w czasie ciąży, krótki okres jej fizjologicznego półtrwania oraz sterylność przewodu pokarmowego bezpośrednio po urodzeniu. Konsekwencją niedoboru może być groźne dla życia krwawienie z niedoboru witaminy K (VKDB, Vitamin K Deficiency Bleeding). Na hipowitaminozę K narażone są w sposób szczególny noworodki karmione naturalnie, gdyż pokarm kobiecy zawiera bardzo niskie jej stężenia (około 0,25 µg/100 ml).

Suplementacja witaminy K

Wedle aktualnych zaleceń dotyczących suplementacji witaminy K wszystkie noworodki po urodzeniu powinny otrzymywać tą witaminę. Noworodki i niemowlęta karmione piersią poza jednorazową dawką witaminy K podaną po urodzeniu wymagają dalszej profilaktycznej podaży w okresie od 2. tygodnia życia do ukończenia 3. miesiąca życia. Zdrowe niemowlęta karmione piersią powinny otrzymywać witaminę K w standardowej dawce 25 mcg/ dobę – warto polecić pacjentom wygodną formę kropli, kapsułek twist-off bądź doustnego sprayu.

Zalecane dawki witaminy D3 w populacji ogólnej dla poszczególnych grup wiekowych są następujące:

Noworodki i niemowlęta od 0 do 12 miesięcy

  • bez względu na sposób karmienia (karmienie piersią lub mleko modyfikowane) zalecana jest suplementacja witaminy D od pierwszych dni życia
  • od urodzenia do 6. m.ż. – niemowlęta karmione piersią – dawką 400 IU/dobę (10,0 µg/dobę) – niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym powinny otrzymać dawkę 400 IU/dobę (10,0 µg/dobę) łącznie z diety oraz suplementów
  • między 6. a 12. m.ż. dawka 400-600 IU/dobę (10,0-15,0 µg/dobę) w zależności od dobowej dawki witaminy D dostarczanej z pokarmem

Dzieci i nastolatki (1–18 lat):

  • suplementacja w dawce 600-1000 IU/dobę (15,0-25,0 µg/dobę) zależnie od masy ciała w okresie od września do kwietnia lub przez cały rok, jeśli synteza skórna jest niewystarczająca
  • suplementacja w dawce 600-1000 IU/dobę (15,0-25,0 µg/dobę) zależnie od masy ciała, przez cały rok, jeśli synteza skórna jest niewystarczająca

Dorośli (> 18. r.ż.) i osoby w wieku podeszłym (> 65. r.ż.):

  • suplementacja w dawce 800-2000 IU/dobę (20,0-50,0 µg/dobę) zależnie od masy ciała w okresie od września do kwietnia lub przez cały rok, jeśli synteza skórna jest niewystarczająca
  • dawka 800–2000 IU/dobę (20,0-50,0 µg/dobę) u osób w wieku podeszłym przez cały rok, z uwagi na gorszą skuteczność wytwarzania witaminy D3 w skórze;
  • osoby otyłe (BMI ≥30 kg/m2) powinny przyjmować przez cały rok dawkę 1600-4000 IU/dobę (40-100 µg/dobę) zależnie od stopnia otyłości.

Kobiety w ciąży i karmiące piersią:

  • kobiety planujące ciążę powinny zastosować suplementację zgodnie z wytycznymi dla dorosłych
  • suplementacja w dawce 1500-2000 IU/dobę (37,5050 µg/dobę) co najmniej od II trymestru ciąży. Ginekolodzy i położnicy powinni rozważyć zalecenie suplementacji witaminy D u kobiet w ciąży od razu po jej potwierdzeniu
4.9/5 - (169 votes)

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH