Ważna dla zdrowia witamina D

Witamina D jest niezbędna dla naszego zdrowia. Jej właściwy poziom odpowiada m.in. za dobry stan kości, zębów, ogólną odporności organizmu i samopoczucie. Niestety w polskim kimacie nie trudno o jej deficyt.

Skąd czerpać witaminę D?

Witamina D występująca w krążeniu pochodzi głównie z produkcji skórnej, a w niewielkiej części z pokarmów. Witamina występuje w postaci:

• D3 (cholekalcyferol),
• D2 (ergokalcyferol) zawarta w roślinach, np. awokado czy grzybach
• D1 (kalcyferol) występująca głównie w tranie.

Całkowita witamina D składa się w ponad 90% z witaminy D3 i w niewielkim procencie z witaminy D2.

dr n. med. Iwona Kozak-Michałowska, Dyrektor ds. Nauki i Rozwoju Synevo:

Witamina D3 jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Ma nieaktywną biologicznie postać. Dlatego wymaga dwustopniowej modyfikacji. W wątrobie jest przekształcana do witaminy 25-(OH)D. W nerkach przekształcana jest do swojego najbardziej aktywnego biologicznie metabolitu 1,25-(OH)2D. Za najlepszy parametr do określenia poziomu witaminy D w organizmie uważana jest 25-OHD.

Konieczne promieniowanie słoneczne

Stymulowana promieniowaniem słonecznym synteza skórna może pokryć nawet do 90% dziennego zapotrzebowania na witaminę D. W Polsce, w okresie od października do marca, nie ma jednak optymalnych warunków słonecznych do powstawania wystarczającej ilości witaminy D. Najlepszy czas do syntezy skórnej to miesiące kwiecień – wrzesień.

Dla zapewnienia jej odpowiedniej dawki powinniśmy codziennie przez 15-30 minut pomiędzy godziną 10-tą a 15-tą wystawić na działanie promieni słonecznych minimum 18% odsłoniętej powierzchni ciała (twarz, przedramiona i podudzia). W tym czasie nie należy używać filtrów ochronnych na skórę. Wzmożona pigmentacja skóry lub stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi wiąże się z mniejszą (nawet o 90%) syntezą witaminy D w skórze. Należy też pamiętać, że długa ekspozycja na słońce nie prowadzi do nadprodukcji witaminy D. Już w skórze jej nadmiar zostaje rozłożony do nieaktywnych postaci, które są usuwane z organizmu.

Pokarmy zawierające witaminę D

Źródłem witaminy D są również pokarmy, głównie tłuste ryby (węgorz, łosoś, śledź w oleju), mleko, żółtko jaja kurzego. Jednak zapewnienie wystarczającej dawki witaminy D tylko z pożywienia jest niemożliwe. Trzeba byłoby zjeść dziennie kilkaset gramów ryb, kilkadziesiąt żółtek lub wypić wiele szklanek mleka.

Rola witaminy D

Witamina D działa w organizmie jako hormon regulujący pracę od 200 do 500 genów odpowiedzialnych za tysiące szlaków metabolicznych. Reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową.

Podstawową rolą witaminy D jest zwiększenie wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym. Zapewnia również prawidłową mineralizację w tkance kostnej. Przyczynia się także do zwiększenia wchłaniania zwrotnego wapnia i fosforanów w nerkach. Ponadto  hamuje syntezę i wydzielanie parathormonu PTH, głównego regulatora poziomu wapnia i fosforanów w surowicy.

Działanie witaminy D

Witamina D ma wpływ na wiele funkcji regulacyjnych w komórkach i narządach. Zalicza się do niego m.in. działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, regulowanie ciśnienia tętniczego krwi, układu sercowo-naczyniowego i aktywności układu odpornościowego.

Działanie antyproliferacyjne

Witamina D hamuje także rozrost komórek nowotworowych we wczesnej fazie. Dotyczy to nowotworów takich jak czerniak, rak piersi, jelita grubego, prostaty, żołądka, wątroby, trzustki i innych. Dodatkowo witamina D ma działanie protekcyjne (ochronne) w chorobach układu kostnego (osteoporoza, osteomalacja, krzywica, złamania), układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca i choroba niedokrwienna serca), cukrzycy, chorobach układu oddechowego (astma, zapalenie płuc), chorobach autoimmunizacyjnych (cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy, stwardnienie rozsiane, choroba Leśniewskiego-Crohna, choroba Hashimoto, celiakia), chorobach neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera, Parkinsona, schizofrenia, depresja).

Niedobory witaminy D

Niedobory dotyczą zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Dotykają wszystkie grupy wiekowe, niezależnie od stylu życia oraz warunków środowiskowych. Do najważniejszych czynników ryzyka zalicza się:

• zaawansowany wiek,
• płeć żeńską,
• ciemniejszą karnację skóry,
• porę zimową (mniejsza ekspozycja na promieniowanie UVB),
• wyższą szerokość geograficzną (obniża się liczba fotonów UVB docierających do Ziemi, co zmniejsza produkcję witaminy D w skórze).

W Polsce największe niedobory witaminy D występują w okresie zimowym i wczesnowiosennym. U 40% populacji stężenie witaminy 25-OH D jest niższe niż 20 ng/ml, u 60% poniżej 30 ng/ml.

Regularne kontrole poziomu witaminy D

Oznaczanie witaminy D w surowicy krwi powinny wykonywać regularnie osoby:

• powyżej 65 r.ż. lub powyżej 50 r.ż. jeśli doszło do złamania kości;
• z zaburzonym metabolizmem witaminy D;
• leczone glikokortykoidami lub lekami przeciwpadaczkowymi;
• kobiety, gdy menopauza wystąpiła przed 45 r.ż.
• kobiety w ciąży.

Rosnący odsetek niedoborów witaminy D jest obserwowany u młodzieży. Tłumaczy się to małą aktywnością fizyczną na świeżym powietrzu oraz nieprawidłową dietą.

Objawy niedoboru witaminy D

Objawy są często niezauważalne, ponieważ rozwijają się powoli i są bardzo często niecharakterystyczne. U dzieci niedobór może powodować krzywicę lub/i zahamowanie wzrostu. U dorosłych osteomalację, symetryczne bóle w dolnej części pleców, zwłaszcza u kobiet, bóle mięśniowe, bóle miednicy, bóle kończyn dolnych, pulsujące bóle kostne, ból po ucisku mostka, bóle stawów (szczególnie nadgarstka, stawu skokowego, ramion), zmęczenie i depresję, bezsenność, bóle głowy, problemy ze wzrokiem, zmiany zapalne w ustach i przełyku, nadmierne wypadanie włosów.

Wskaźnikiem zaopatrzenia organizmu w witaminę D jest stężenie 25(OH)D w surowicy. Wyniki badań interpretuje się następująco: 0-10 ng/ml – niedobór ciężki, 10-20 ng/ml – niedobór średni, 20-30 ng/ml – niedobór lekki, 30-50 ng/ml – poziom zalecany, 50-100 ng/ml poziom wysoki, >100 ng/ml – poziom potencjalnie toksyczny, >150 ng/ml – poziom toksyczny. O zatruciu witaminą D mówimy, gdy stężenie 25-OH D przekracza 150 ng/ml, w surowicy narasta stężenie wapnia oraz jest zwiększone wydalanie wapnia z moczem. Czasem mogą temu towarzyszyć wielomocz i kamica nerkowa, objawy ze strony układu pokarmowego, układu krążenia lub układu nerwowo-mięśniowego.

Optymalne stężenie 25-OH D

W wytycznych dla Europy Środkowej za optymalne w celu zapewnienia wszystkich potencjalnych korzyści zdrowotnych uznano stężenie 25(OH)D wynoszące 30–50 ng/ml.

Doustna suplementacja witaminą D

Osoby zdrowe z prawidłową masą ciała, powinny przyjmować suplement witaminy D w okresie gorszego nasłonecznienia. Dla tych pacjentów dawka wynosi 800 – 2000 jednostek. Pracujący w nocy, osoby o ciemnej karnacji, otyli powinni przyjmować dawkę 2 razy większą.U osób starszych suplementację należy prowadzić przez cały rok.

Rekomenduje się żeby u osób przyjmujących preparaty zawierające witaminę D wykonać oznaczenie jej stężenia w surowicy po 3 miesiącach od rozpoczęcia dawkowania dla sprawdzenia skuteczności leczenia. Kolejne oznaczenia poziomu witaminy D należy wykonywać w zależności od zastosowanej dawki leku oraz stanu klinicznego pacjenta. Przyjmowanie preparatów witaminy D bez żadnej kontroli, w zbyt dużych dawkach, może być przyczyną poważnych problemów zdrowotnych.

Pamiętajmy!

Jeżeli nie zostanie przekroczona górna granica dawki ustalonej dla zdrowej populacji nie ma ryzyka zatrucia witaminą D. Hiperwitaminoza D jest efektem suplementacji, a nie nadmiernej podaży w diecie czy przesadnej ekspozycji na promieniowanie słoneczne.
Do prawidłowego rozwoju i mineralizacji układu kostnego oraz zmniejszenia ryzyka chorób cywilizacyjnych niezbędna jest nie tylko odpowiednia podaż witaminy D i wapnia, ale także przestrzeganie zasad efektywnego wypoczynku na świeżym powietrzu.

informacja prasowa: Biuro Prasowe Synevo