Uciążliwe swędzenie – Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry zaliczane jest do grona najbardziej uciążliwych chorób dermatologicznych. Niestety, nadal nie można go wyleczyć. Można natomiast przeciwdziałać jego objawom.

Atopowe zapalenie skóry (AZS, łac. dermatitis atopia) zwane jest też wypryskiem atopowym, egzemą, alergicznym zapaleniem skóry lub świerzbiączką Besniera.

Epidemiologia
Obecnie w krajach rozwiniętych atopowe zapalenie skóry dotyka 10-20 proc. dzieci oraz 1-3 proc. osób dorosłych. Z jednakową częstotliwością atakuje kobiety i mężczyzn. Szacuje się, że atopowe wypryski są przyczyną 20 proc. wizyt u dermatologów. W samych tylko Stanach Zjednoczonych, na przestrzeni minionych trzydziestu lat, występowanie AZS zwiększyło się prawie trzykrotnie.

Najczęściej pojawia się u niemowląt i dzieci. Prawdopodobieństwo jego rozwoju u osób w wieku powyżej 30 lat jest znikome. Szacuje się, że u około 75 proc. dzieci atopia samoczynnie zaniknie w okresie dojrzewania płciowego.

Objawy
Skóra osoby cierpiącej na atopowe zapalenie skóry jest wyjątkowo wrażliwa. Pod wpływem czynników drażniących, takich jak alergeny środowiskowe lub pokarmowe, szybko staje się zaczerwieniona, swędząca i się łuszczy. Jej zmieniona powierzchnia sprawia, że jest bardziej podatna na powierzchniowe infekcje bakteryjne. Chociaż zmiany atopowe mogą się pojawiać na całej powierzchni ciała, najczęściej występują na dłoniach, stopach, powierzchniach stawów, nadgarstków, karku oraz klatce piersiowej. AZS może dotykać także skórę wokół oczu oraz powieki.

Atopowe zapalenie skóry często pojawia się także razem z innymi schorzeniami atopowymi, takimi jak: katar sienny, astma lub alergiczne zapalenie spojówek. Jest to choroba przewlekła, która może ulegać okresowym zaostrzeniom oraz wyciszeniom lub też nagle całkowicie zaniknąć.

Pomimo że nie ma dostępnego, skutecznego leku na wyprysk atopowy, a jego przyczyna wciąż nie jest dobrze poznana, chorym zaleca się poznanie czynników wywołujących objawy oraz praktykowanie metod eliminujących alergeny z otoczenia i żywności. Jest również możliwe stosowanie leczenia objawowego.

U większości pacjentów do zaostrzeń choroby dochodzi na skutek: zakażeń bakteryjnych szczepami Staphylococcus aureus, nadmiernie przesuszonej skóry, niskiej wilgotności, nadmiernej potliwości, obecności kurzu, piasku lub dymu papierosowego. Ponadto objawy mogą się nasilać i potęgować na skutek długotrwałych gorących kąpieli, stosowania detergentów i drażniących proszków do prania oraz noszenia wełnianej odzieży.

Objawy AZS mogą być różne, jednak najczęściej manifestują się w postaci czerwonej, swędzącej wysypki, która szybko się rozwija do postaci bolesnych guzków. Swędzenie nasila się w nocy. Obecne na powierzchni skóry guzki wysychają i tworzą strupki, jednak na skutek drapania dochodzi do wysięków powodujących jeszcze większy, bardziej uporczywy świąd.

Prawidłowa dieta
Początkowo kontrowersyjny związek alergii pokarmowej z zapalnymi zmianami skórnymi obecnie jest już potwierdzony. Wiele popularnych alergenów pokarmowych, takich jak np. mleko, orzechy, sery, pomidory, pszenica, drożdże, soja i kukurydza – może zaostrzać reakcje skórne.

Ustalono również, że około jedna trzecia pacjentów z atopowym zapaleniem skóry ma nietolerancję histaminy. Osobom tym polecana jest dieta pozbawiona produktów zawierających ten związek. Wiele pokarmów kojarzonych jako żywność alergizująca zawiera wysoką zawartość histaminy. Należą do nich: sery, jogurty, alkohol, ryby, skorupiaki oraz drożdże. Znaczne jej ilości zawierają także szpinak, bakłażany oraz przetwory mięsne. Rozmaite dodatki do żywności, takie jak benzoesany oraz barwniki, powodują uwalnianie endogennej histaminy. Unikanie żywności bogatej w histaminę oraz wysoko przetworzonej może zminimalizować symptomy dermatozy.
Zostało także udowodnione, że karmienie piersią zapobiega rozwojowi AZS. Unikanie typowych pokarmów alergizujących: jaj, ryb, orzechów ziemnych przez kobiety w ciąży oraz w okresie laktacji, wykazało korzystny efekt w zapobieganiu atopowym wypryskom u noworodków.

Środowisko i styl życia
Ze względu na fakt, iż kurz i pył są drażniącymi alergenami, osoby dotknięte atopią powinny unikać palenia papierosów oraz przebywania w zakurzonych i zadymionych pomieszczeniach. Kolejnym czynnikiem zaostrzającym reakcję alergiczną jest sierść kotów i psów.

Bariera skórna
Podstawą leczenia jest profilaktyka obejmująca unikanie lub minimalizowanie kontaktu z konkretnym alergenem. Osobom cierpiącym na AZS poleca się stosowanie leczenia miejscowego, które skupia się na zmniejszaniu wysuszenia oraz znosi stany zapalne skóry.
Do walki z bardzo wysuszoną skórą powinny być stosowane wysokiej jakości preparaty nawilżające, aplikowane najlepiej 5-10 minut po kąpieli. Za najlepszą substancję nawilżającą uważana jest wazelina, która ogranicza utratę wody przez skórę nawet do 98 proc. Preparaty polecane dla pacjentów z AZS zawierają substancje zatrzymujące wodę w wewnętrznych warstwach skóry lub ograniczające jej parowanie (kwas hialuronowy oraz ceramidy).

Większość komercyjnie dostępnych mydeł zmywa tłuszczową warstwę, która chroni powierzchnię skóry przed wysuszeniem i utratą wody. Dlatego osoby z dermatozami powinny stosować do kąpieli specjalne kremy i emulsje, pozbawione mydła. Szeroki ich wybór dostępny jest w aptekach. Istotne znaczenie ma także temperatura kąpieli – woda powinna być umiarkowanie ciepła. Gorące kąpiele nie są polecane. Należy kąpać się w wodzie o temperaturze 30-35ºC nie dłużej niż 5 minut. Po kąpieli koniecznie trzeba nawilżyć skórę odpowiednimi preparatami.

Leki wydawane na receptę
Jeśli stosowanie preparatów nawilżających nie przynosi pożądanych efektów, zalecana jest terapia sterydowa. Lekarz przepisuje zazwyczaj kortykosteroidy w postaci maści, kremów lub w przypadku ciężkich postaci wyprysku – iniekcji. Łagodne postaci dermatoz mogą być leczone dostępnymi bez recepty maściami z hydrokortyzonem. Jeżeli powierzchnia skóry została naruszona i doszło do bakteryjnej infekcji – przepisywane są antybiotyki.

Terapia promieniowaniem UV
Terapia promieniowaniem UV jest nowatorską metodą leczenia atopowego zapalenia skóry. Okazało się, że ekspozycja na światło UV ma działanie immunomodulujące, zmniejsza ciężkość i częstość występowania zaostrzeń. Promieniowanie UVA jest skuteczne w terapii krótkotrwałych ostrych wyprysków, natomiast UVB przeznaczone jest do długoterminowych terapii zmian o łagodniejszym przebiegu. Niestety promieniowanie UV jest wymieniane jako sprzymierzeniec niektórych nowotworów skóry, dlatego terapia światłem UV powinna odbywać się pod ścisłą kontrolą dermatologa.