Trudny czas dojrzewania

Dojrzewanie dzieci jest bardzo burzliwym i emocjonalnym okresem w życiu całej rodziny. Zmiany zachodzące w psychice dorastającego dziecka, wyrażające się w innym niż dotychczas zachowaniu, budzą silne emocje u rodziców. Pojawiają się obawy, lęk, czasem złość.

Jed­ną z naj­waż­niej­szych cech do­ra­sta­nia jest dą­że­nie mło­de­go czło­wie­ka do sa­mo­dziel­no­ści i za­zna­cze­nia swo­jej nie­za­leż­no­ści. Ro­dzi­ców nie­po­koi to, że ich dziec­ko co­raz bar­dziej izo­lu­je się, za­my­ka się w swo­im po­ko­ju, wię­cej cza­su spę­dza z ró­wie­śni­ka­mi, nie­chęt­nie roz­ma­wia z ro­dzi­ca­mi o swo­ich spra­wach. Z po­wo­du obaw o dziec­ko ro­dzi­ce pró­bu­ją zwięk­szać kon­tro­lę nad nim, a ich po­czu­cie bez­rad­no­ści, zwią­za­ne ze zmniej­sze­niem lub na­wet bra­kiem wpły­wu na nie, pro­wa­dzi czę­sto do agre­sji. Uczu­cia nie­po­ko­ju, wy­ra­ża­ne czę­sto w zbyt bez­po­śred­niej i bez­ce­re­mo­nial­nej for­mie, mo­gą do­pro­wa­dzić do jesz­cze więk­szej izo­la­cji na­sto­lat­ka. A tym­cza­sem po­trze­bu­je on wspar­cia, ak­cep­ta­cji i prze­ko­na­nia, że w ra­zie trud­no­ści mo­że li­czyć wła­śnie na ro­dzi­ców.

Emo­cjo­nal­ny za­męt
Doj­rze­wa­nie jest cza­sem okre­śla­nia wła­snej toż­sa­mo­ści. Eks­pe­ry­men­ty po­le­ga­ją­ce na zmia­nie stro­ju, fry­zu­ry, za­in­te­re­so­wań, zna­jo­mych, to prze­waż­nie nie­świa­do­me pra­gnie­nie ak­cep­ta­cji ze stro­ny ro­dzi­ców. Mło­dzi lu­dzie do­tkli­wie prze­ży­wa­ją kry­ty­kę, za­ka­zy lub wy­śmie­wa­nie. Czę­sto re­agu­ją ostrym bun­tem lub prze­ciw­nie – za­mknię­ciem się, re­zy­gna­cją, któ­rej to­wa­rzy­szy ne­ga­tyw­ne my­śle­nie o so­bie sa­mym.

Ak­cep­ta­cja ró­wie­śni­ków to ko­lej­na waż­na spra­wa dla do­ra­sta­ją­ce­go czło­wie­ka. Nie­pew­ny sie­bie, oba­wia­ją­cy się od­rzu­ce­nia na­sto­la­tek jest w sta­nie zro­bić wszyst­ko, aby ją uzy­skać. Chęć wy­róż­nie­nia się, zwró­ce­nia na sie­bie uwa­gi mo­że pro­wa­dzić do po­ja­wie­nia się róż­nych po­waż­nych pro­ble­mów, np. od­chu­dza­nia się po­nad mia­rę, ry­zy­kow­nych za­cho­wań, prze­kra­cza­nia norm spo­łecz­nych, uza­leż­nie­nia od al­ko­ho­lu czy nar­ko­ty­ków.

W okre­sie do­ra­sta­nia gwał­tow­na zmien­ność na­stro­jów prze­ja­wia się prze­cho­dze­niem od sta­nu eu­fo­rii do głę­bo­kiej roz­pa­czy. Dziec­ko by­wa draż­li­we, ła­two wy­bu­cha gnie­wem lub ob­ra­ża się. Te re­ak­cje by­wa­ją czę­sto nie­ade­kwat­ne do sy­tu­acji. Mo­gą rów­nież sy­gna­li­zo­wać, że mło­dy czło­wiek prze­żył po­waż­ny uraz psy­chicz­ny, na przy­kład zo­stał od­rzu­co­ny przez ko­goś, na kim mu bar­dzo za­le­ża­ło lub ktoś mu wy­rzą­dził krzyw­dę.

Kim je­stem?
Mło­dzież bar­dzo czę­sto za­da­je so­bie py­ta­nia: ja­ki je­stem?, co jest waż­ne w ży­ciu?, czym po­wi­nie­nem się za­jąć w przy­szło­ści? Mło­dzi lu­dzie, po­szu­ku­jąc swo­jej dro­gi ży­cio­wej, roz­glą­da­ją się za prze­wod­ni­ka­mi, któ­rzy pod­po­wie­dzie­li­by im, co wy­brać, ja­ką de­cy­zję pod­jąć. Jed­no­cze­śnie pra­gną być nie­za­leż­ni i sa­mo­dziel­ni.

Kon­flikt po­mię­dzy dą­że­niem do nie­za­leż­no­ści a po­trze­bą wspar­cia i bez­pie­czeń­stwa jest źró­dłem in­ten­syw­nych emo­cji, któ­re od­zwier­cie­dla­ją się w nie­sta­bil­nym, cza­sem nie­prze­wi­dy­wal­nym za­cho­wa­niu.

Mło­dzi lu­dzie prze­ży­wa­ją­cy emo­cjo­nal­ny za­męt okre­su doj­rze­wa­nia po­trze­bu­ją sta­bil­nej, bez­piecz­nej sy­tu­acji ro­dzin­nej. Pro­ble­my do­mo­we, kon­flik­ty po­mię­dzy ro­dzi­ca­mi, cho­ro­ba ko­goś bli­skie­go, na­głe zmia­ny sy­tu­acji ro­dzin­nej po­głę­bia­ją za­chwia­nie rów­no­wa­gi psy­chicz­nej i zwięk­sza­ją po­czu­cie osa­mot­nie­nia i bez­rad­no­ści.

Kli­nicz­ne za­bu­rze­nia
Wraż­li­wość na­sto­lat­ków, ich nie­pew­ność, strach przed ne­ga­tyw­ną oce­ną, kry­ty­cyzm w sto­sun­ku do sie­bie w po­łą­cze­niu z re­al­ny­mi pro­ble­ma­mi w ży­ciu oso­bi­stym, ro­dzi­nie, szko­le czy gru­pie ró­wie­śni­czej mo­gą być przy­czy­ną po­waż­nych trud­no­ści emo­cjo­nal­nych i pro­wa­dzić do wy­stą­pie­nia ob­ja­wów kli­nicz­nych. Naj­częst­sze za­bu­rze­nia okre­su doj­rze­wa­nia to: ano­rek­sja i bu­li­mia psy­chicz­na (głów­nie u dziew­cząt), de­pre­sja (z my­śla­mi i czyn­no­ścia­mi au­to­agre­syw­ny­mi), za­bu­rze­nia za­cho­wa­nia (głów­nie u chłop­ców), za­bu­rze­nia lę­ko­we.

Po­nad po­ło­wa na­sto­lat­ków w okre­sie doj­rze­wa­nia prze­ży­wa po­waż­ny kry­zys emo­cjo­nal­ny. Czę­sto ko­niecz­na jest po­moc psy­cho­lo­ga, pe­da­go­ga, psy­cho­te­ra­peu­ty, cza­sem na­wet psy­chia­try. Naj­istot­niej­szą spra­wą, któ­ra mo­że po­móc w po­zy­tyw­nym roz­wią­za­niu pro­ble­mów, jest zmia­na re­la­cji po­mię­dzy ro­dzi­ca­mi i do­ra­sta­ją­cy­mi dzieć­mi. Dla­te­go też naj­czę­ściej pro­po­no­wa­ną for­mą po­mo­cy dla na­sto­lat­ka jest te­ra­pia ro­dzin­na.

Złe i do­bre sło­wa
Bar­dzo czę­sto zda­rza się, że ro­dzi­ce po­wo­do­wa­ni lę­kiem lub zło­ścią wy­po­wia­da­ją sło­wa, któ­re ra­nią dziec­ko i jesz­cze bar­dziej utrud­nia­ją kon­takt z nim. W ta­bel­ce wy­pi­sa­łam sło­wa­-zda­nia, któ­re za­miast po­móc w roz­wią­za­niu pro­ble­mu mo­gą go na­si­lić, wy­wo­łu­jąc u dziec­ka żal, po­czu­cie wi­ny, złość, lęk. W tabelce umie­ści­łam sło­wa­-zda­nia, któ­re wy­po­wie­dzia­ne spo­koj­nym to­nem mo­gą być wstę­pem do bli­skiej, ser­decz­nej roz­mo­wy, zmie­rza­ją­cej do roz­wią­za­nia pro­ble­mu, al­bo przy­naj­mniej do wspar­cia dziec­ka w trud­nej dla nie­go sy­tu­acji.

Sza­nuj­my się
Ro­dzi­ce, nie­za­leż­nie od wie­ku dziec­ka, po­win­ni li­czyć się z je­go zda­niem i uczu­cia­mi. Dzię­ki te­mu mo­gą zy­skać je­go za­ufa­nie i do­wie­dzieć się, z ja­kie­go po­wo­du jest smut­ne lub roz­draż­nio­ne. Kie­dy na­sto­la­tek po­wie ro­dzi­com o swo­ich pro­ble­mach, nie na­le­ży ich ba­ga­te­li­zo­wać ani wy­śmie­wać. Nie na­le­ży też za­sypywać dziec­ka tzw. do­bry­mi ra­da­mi. Cza­sem wy­star­czy tyl­ko wy­słu­chać, nie­kie­dy trze­ba jesz­cze przy­tu­lić lub po­cie­szyć. Za­wsze war­to za­py­tać: czy chcesz, że­bym ci po­mo­gła?, jak mógł­bym ci po­móc?, chęt­nie ci po­mo­gę, tyl­ko po­wiedz, co chciał­byś, że­bym dla cie­bie zro­bi­ła?

Je­że­li w da­nym mo­men­cie dziec­ko nie ma ocho­ty na roz­mo­wę, nie na­le­ży na­le­gać. Je­śli po go­dzi­nie lub dwóch zły na­strój dziec­ka nie mi­ja, war­to spró­bo­wać po­now­nie na­wią­zać kon­takt, za­czy­na­jąc od słów: wi­dzę, że na­dal je­steś w złym na­stro­ju i mar­twię się o cie­bie, po­wiedz o co cho­dzi, mo­że bę­dę mo­gła ja­koś ci po­móc. Je­śli dziec­ko nie po­dej­mie roz­mo­wy, moż­na po­wie­dzieć: jak tyl­ko bę­dziesz miał ocho­tę po­roz­ma­wiać, to przyjdź do mnie.

Wi­dząc szcze­re, au­ten­tycz­ne za­in­te­re­so­wa­nie ro­dzi­ców oraz ich cier­pli­wość, tro­skę i go­to­wość udzie­le­nia po­mo­cy, dziec­ko bę­dzie skłon­ne po­dzie­lić się z ni­mi swo­imi kło­po­ta­mi. Za­miast po­ta­jem­nie zbie­rać in­for­ma­cje o swo­im dziec­ku od je­go zna­jo­mych lub z je­go pa­mięt­ni­ków, ro­dzi­ce po­win­ni zdo­być się na od­wa­gę i pod­jąć szcze­rą roz­mo­wę. Trak­tuj­my dzie­ci z sza­cun­kiem ta­kim sa­mym, ja­kie­go ocze­ku­je­my od dziec­ka w sto­sun­ku do nas sa­mych.

Złe słowa
• jak mogłaś mi to zrobić?
• przez ciebie nie spałam całą noc
• jesteś wyrodnym dzieckiem, nic nie robisz w domu
• teraz ja zaprowadzę porządek
• ciągle czegoś od nas żądasz, a nic nie dajesz w zamian
• musisz się zmienić, tak dalej być nie może
• jestem twoim rodzicem i musisz mnie słuchać
• zachowujesz się okropnie, co ludzie na to powiedzą?
• jeśli wobec innych będziesz się zachowywać tak, jak wobec mnie, to nigdy nie znajdziesz sobie przyjaciół

Dobre słowa
• martwię się o ciebie
• czuję się bezradna, bo widzę, że coś jest nie tak, a nie wiem, jak mogę ci pomóc
• chciałabym, żebyś pomogła mi w domowych obowiązkach
• czy mógłbyś mi pomóc?
• czuję się za ciebie odpowiedzialna, ale nie chcę ci niczego narzucać
• możemy ustalić wspólnie, co zmienić, żeby było lepiej i dla ciebie, i dla nas
• teraz nie mogę się na to zgodzić
• przykro mi, ale muszę ci odmówić
• powiedz, czego od nas oczekujesz i spróbuj też wysłuchać naszych oczekiwań, może wszyscy spróbujemy coś zmienić, żebyśmy mogli się dogadać
• może zastanowimy się wspólnie, jak rozwiązać ten problem
• nie rozumiem, dlaczego się tak zachowujesz
• zamiast się zachowywać w ten sposób, powiedz mi, o co chodzi
• widzę, że jesteś zła – czy jesteś zła na mnie czy też z jakiegoś innego powodu?