Trądzik osób dorosłych

Z dr n. med. Ewą Chlebus, dermatologiem z kliniki Nova Derm, rozmawia Marzena Brzozowska-Herod.

Trądzik zwyczajny, pospolity, młodzieńczy. Czy to różne nazwy tej samej choroby dermatologicznej?
Tak, to różne określenia trądziku zwykłego. Często nazywano to schorzenie trądzikiem młodzieńczym, bo dotyczyło 80 proc. populacji między 12. a 25. rokiem życia. Jednak od 15 lat dużym wyzwaniem dla dermatologów jest trądzik osób dorosłych (adult acne), z powodu którego cierpi ponad 3 proc. osób w wieku 30-40 lat, głównie kobiet. Winowajcą jest przede wszystkim stres, który może być przyczyną pojawienia się zmian skórnych oraz nasilać już występujące objawy.

Z niezrozumiałych przyczyn zmiany trądzikowe na twarzy wielu dojrzałych kobiet różnią się od tych, które obserwujemy w okresie dojrzewania. Lokalizują się najczęściej w dolnej części twarzy (dolna część policzków, okolica ust, broda, szyja). Trądzik u tych kobiet często przyjmuje postać trwale utrzymujących się, niezaawansowanych zmian zapalnych, często na podłożu suchej skóry. Morfologicznie mają postać grudek zapalnych, krost, guzków, nacieków zapalnych lub cyst. Po ustąpieniu mogą pozostawiać przebarwienia lub szpecące blizny zanikowe.

Jakie są przyczyny trądziku?
Trudno wyodrębnić cechy, których istnienie lub brak wyróżniałoby pacjentów cierpiących na trądzik. Czynniki odgrywające decydującą rolę w powstawaniu trądziku to: łój (sebum), hormony, bakterie, czynniki dziedziczne, specyfika mieszka włosowego. Choroba rozwija się w zależności od zawartości łoju w skórze.

Hormony, zwłaszcza androgeny (testosteron, dihydrotestosteron), również u kobiet, mimo że produkowane w niewielkich ilościach, pobudzają gruczoły łojowe do większego wydzielania. Nie jest to jednak zaburzenie hormonalne, lecz zjawisko naturalne. W przypadku braku androgenów, gruczoły łojowe pozostają małe. Kuracja testosteronem lub anabolikami może wywołać trądzik, podobnie jak odstawienie środków antykoncepcyjnych.

Bakterie bardzo znacząco przyczyniają się do powstawania trądziku. Tworzą lipazy powodujące rozkład łoju na wolne kwasy tłuszczowe. Te zaś wywołują stany zapalne, gdyż działają jak ciała obce i powodują uszkodzenie ścianek mieszków włosowych. Sebum, kwasy tłuszczowe, bakterie i resztki włosa sprawiają, że gruczoł powiększa się. Wygląda to tak, jakby gruczoł łojowy pękał, a cała zawartość dostawała się do tkanki i powodowała rozległe stany zapalne. Tak powstają wykwity trądzikowe, czyli grudki i krosty.

Czy w przypadku trądziku konieczne są zarówno leczenie farmakologiczne, właściwa pielęgnacja, jak i zabiegi w gabinetach kosmetycznych?
Zabiegi w salonach kosmetycznych nie są wskazane. Cery trądzikowej nie oczyszczamy poprzez mechaniczne usuwanie zaskórników czy wyciskanie wykwitów ropnych. Trądzik leczymy przede wszystkim farmakologicznie – doustnie i miejscowo albo tylko miejscowo. Obecnie wykorzystuje się: nadtlenek benzoilu, kwas witaminy A, izotretinoinę (pochodna kwasu witaminy A), kwas azelainowy, kwas salicylowy, kwasy owocowe, a także antyandrogeny miejscowe i doustne (tabletki antykoncepcyjne).

Nadtlenek benzoilu wykazuje działanie przeciwbakteryjne, likwiduje zaskórniki i hamuje produkcję łoju. Niepożądane efekty jego działania to podrażnienia (zaczerwienienia, pieczenie i zbyt silne łuszczenie) i wysuszenie. W rzadkich przypadkach może dojść do reakcji alergicznych. Nadtlenek benzoilu już w skórze przekształca się w kwas benzoesowy i tlen. Uwolniony tlen w ciągu kilku godzin zmniejsza ilość bakterii w ujściach gruczołów łojowych. Hamuje to lipolizę, czyli rozpad łoju na glicerynę i wolne kwasy tłuszczowe, które powodują powstawanie zaskórników, podrażnienia skóry i stany zapalne mieszka. Skuteczność kliniczna preparatów zawierających nadtlenek benzoilu jest bezsporna. U prawie 90 proc. pacjentów odnotowano znaczną poprawę.

Z kolei retinoidy eliminują nieprawidłowości procesu rogowacenia, hamują produkcję sebum, regulują proces odnawiania skóry. Kwas witaminy A normalizuje zaburzony proces rogowacenia. Pomaga oderwać się od siebie sklejonym komórkom rogowym, co powoduje otwarcie zaskórników. Poza tym normalizuje chorobowo powiększone gruczoły łojowe i działa bakteriobójczo. Byłby to idealny środek przeciwko trądzikowi, gdyby nie jego zasadnicza wada – bardzo silnie podrażnia skórę. Kuracja jest trudna, wymaga uwagi i precyzyjnego przestrzegania zaleceń lekarza.

Inaczej jest z pochodnymi kwasu witaminy A, zwłaszcza z izotretinoiną. Sprawdziła się ona już 20 lat temu jako lek doustny, zwłaszcza w ciężkich przypadkach trądziku młodzieńczego, głównie u chłopców. Dla nich był to prawdziwie cudowny środek likwidujący nadmierne wydzielanie sebum i stany zapalne. U kobiet terapię należy przeprowadzać bardzo ostrożnie. Bezwzględnie muszą one stosować skuteczne środki antykoncepcyjne, gdyż w przypadku ciąży może dojść do deformacji płodu. Zagrożenie to nie występuje przy stosowaniu izotretinoiny miejscowo w postaci żelu.

Od ponad 40 lat w terapii trądziku stosuje się doustnie antybiotyki. Ich duża skuteczność wiąże się jednak z dużym obciążeniem organizmu wieloma działaniami niepożądanymi, np. dolegliwościami żołądka i jelit czy nadwrażliwością na światło. Mimo to antybiotyki stosowane doustnie stanowią dobry początek leczenia trądziku, gdyż rezultaty są szybko widoczne, przez co lepiej układa się współpraca lekarza z pacjentem.

Ostatnio w leczeniu trądziku bardzo popularne stały się kwasy owocowe, np. jabłkowy, mlekowy, cytrynowy. Najczęściej stosowany w kosmetyce i medycynie jest kwas glikolowy uzyskiwany z trzciny cukrowej. Może być stosowany przez pacjenta w domu lub, w dużych stężeniach, przez lekarza w formie pilingu. Kwas owocowy działa podobnie jak kwas witaminy A, ale znacznie mniej skutecznie. Nie wywołuje jednak takich podrażnień. Jest też stosowany do wygładzania blizn po trądziku.

W celu zmniejszenia czynności gruczołów łojowych w leczeniu miejscowym stosuje się estrogeny. U kobiet dobre efekty uzyskano poprzez podawanie antyandrogenów w kombinacji z pigułką antykoncepcyjną, zgodnie z przebiegiem cyklu.

A co z dietą? Czy ma ona wpływ na przebieg choroby?
Prawdopodobnie picie bardzo dużych ilości mleka sprzyja wystąpieniu trądziku. Poza tym niewskazane są produkty o wysokim indeksie glikemicznym, np. słodycze, posiłki typu fast food czy inne „zapychacze”.