Trądzik kontaktowy

Trądzik jest jedną z najczęstszych chorób skóry dotykającą osoby w okresie dojrzewania. W większości przypadków zmiany zlokalizowane są na skórze twarzy, z czym wiążą się duże problemy psychologiczne i społeczne osób dotkniętych tą chorobą.

Wbrew ogólnie panującemu przekonaniu o jednolitej etiopatogenezie i przebiegu choroby okazuje się, że coraz częściej mamy do czynienia z nietypowymi postaciami tego schorzenia. Gdy nie ma ono charakterystycznego przebiegu klinicznego i pojawia się u osób w nietypowej grupie wiekowej, należy podejrzewać trądzik kontaktowy
(acne venenata).

Czynnikami predysponującymi do rozwoju zmian o charakterze trądziku kontaktowego są: łojotok, poszerzone pory skórne, a także przebyty lub istniejący trądzik pospolity. Najważniejszą jednak rolę w powstawaniu zmian chorobowych odgrywa ekspozycja zawodowa lub inne zagrożenia pozazawodowe związane z działaniem substancji chemicznych prowokujących powstawanie zaskórników, grudek i krost. Na podstawie etiologii rozróżniamy następujące rodzaje trądziku kontaktowego: kosmetyczny, polekowy i zawodowy.
Trądzik kosmetyczny
Występuje zazwyczaj u młodych kobiet (po 20. roku życia) o tłustej cerze oraz u tych, które używają tłustych produktów kosmetycznych zawierających np. lanolinę, wazelinę, oleje roślinne, stearynian butylu, a także działających okluzyjnie pudrów i podkładów. Pewną rolę w pojawieniu się zmian trądzikowych mogą odgrywać zaburzenia związane z nadczynnością gruczołów androgenowych.

Początkowymi wykwitami są małe zamknięte lub otwarte zaskórniki, które lokalizują się na policzkach, okolicy jarzmowej, czole i podbródku. Osoby z kręconymi włosami, które stosują tłuste środki do ich pielęgnacji (pomady), mogą mieć zmiany na skórze czoła, sporadycznie na skórze policzków.

W leczeniu trądziku kosmetycznego niezwykle istotna jest profilaktyka, która ma na celu stosowanie odpowiednich produktów kosmetycznych sporządzonych na bazie substancji o znacznie zmniejszonych właściwościach trądziko- i zaskórnikotwórczych. Ponadto korzystne efekty terapeutyczne obserwuje się po zastosowaniu pochodnych witaminy A w postaci żeli lub kremów.
Trądzik polekowy
Przy tej odmianie trądziku wykwity grudkowe, zwykle bez stanu zapalnego, lokalizują się na twarzy, klatce piersiowej i plecach. Leki, które najczęściej powodują powstawanie zmian, to: steroidy anaboliczne (danazol i testosteron), kortykosteroidy, ACTH, hydantoina, lit, izoniazyd.

Znacznie rzadziej przyczyną zmian są doustne środki antykoncepcyjne, etionamid, rifampicyna, tetracyklina, disulfiram, barbiturany, cyklosporyna, azatiopryna, PUVA oraz witaminy B2, B6, B12. Podanie ogólne leczniczych dawek kortykosteroidów wywołuje niemal u każdego leczonego pacjenta, zwłaszcza z łojotokiem, pojawienie się krost i zaskórników.
Odmiany trądziku polekowego
Jedną z odmian trądziku polekowego jest trądzik halogenowy. Wywołuje go jod wchodzący w skład preparatów wykrztuśnych stosowanych w astmie i przeziębieniu, środków kontrastowych oraz preparatów wielowitaminowych. Podobne zmiany wywołuje brom występujący w środkach nasennych i uspokajających oraz w preparatach stosowanych przy przeziębieniu.

Szczególną odmianą jest trądzik wodorostowy. Wykwity chorobowe prowokowane są spożywaniem dużej ilości wodorostów lub innych roślin morskich zawierających jodki. Długotrwała ekspozycja na wysokie dawki jodków lub bromków może być przyczyną jododermii lub bromodermii. Obraz zmian skórnych jest bardzo nasilony. Na skórze twarzy i kończynach występują nacieczone i stwardniałe zmiany grudkowo-krostkowe. Na ich podłożu może występować sączenie, a wtórnie mogą powstawać owrzodzenia. W takich przypadkach niezwykle istotny jest wywiad na temat przyjmowanych leków, szczególnie tych sprzedawanych bez recepty, oraz badanie poziomu bromków i jodków w surowicy krwi i w moczu.
Trądzik zawodowy
Trądzik zawodowy sprowokowany jest nierozpuszczalnymi, zamykającymi ujścia mieszków włosowych substancjami spotykanymi w środowisku pracy. Należą do nich: oleje mineralne otrzymywane przez oczyszczenie niektórych frakcji destylacji ropy naftowej oraz węgla kamiennego, inne pochodne ropy naftowej, smoła, a także asfalt.

Schorzenie dotyczy przede wszystkim pracowników przemysłu budowlanego, metalowego, samochodowego i naftowego. Ekspozycja na substancje zawodowe może być bezpośrednia lub przez zabrudzoną odzież. Wykwity trądzikowe powstające na skutek działania olejów przemysłowych, smarów maszynowych, paku i smoły umiejscawiają się zazwyczaj na skórze ramion, przedramion, ud, podudzi oraz pośladków. Poza typowymi zaskórnikami, grudkami, krostami, blizenkami obserwuje się bardzo liczne krosty przymieszkowe.

Decyzję o rozpoznaniu trądziku zawodowego podejmuje się na podstawie szczególnie rozległych (kończyny górne, dolne, pośladki), głębokich (krosty, nacieki ropne, blizny, przebarwienia) zmian skórnych, niepoddających się leczeniu i uniemożliwiających wykonywanie pracy.
Odmiany trądziku zawodowego
Trądzik chlorowcowy wywoływany jest przez cykliczne, fluorowane węglowodory; powstaje po kilku tygodniach ekspozycji. Jako czynniki etiologiczne wymienia się substancje, które można znaleźć m.in. w insektycydach, fungicydach, herbicydach, a także w środkach chroniących drewno. Zmiany powstają najczęściej na skutek ogólnoustrojowego działania wchłoniętych substancji. Stąd oprócz zmian skórnych często obserwuje się zaburzenia czynności wątroby i szpiku kostnego.

Obraz kliniczny zmian skórnych przypomina ciężkie postacie trądziku skupionego. Wykwity zlokalizowane są w obrębie skóry twarzy, karku i okolicy zausznej. Zajęte są także miejsca nietypowe dla trądziku, jak pachy, pachwiny i podudzia. Dominują małe grudki i guzki. Wykwity o charakterze cyst pozostawiają po sobie bliznowacenie.

Dziegcie i przetwory smołowcowe mogą być przyczyną trądziku zawodowego u dekarzy, pracowników koksochemii i przemysłu optycznego. Zwykle obserwuje się wykwity o charakterze zaskórników, rzadziej grudki i krosty zapalne, na skórze twarzy, ramionach, udach i sporadycznie na tułowiu. Zmianom towarzyszą przebarwienia skóry oraz objawy nadwrażliwości na światło.

Wspólną cechą trądziku kontaktowego jest jego oporność na klasyczne leczenie, dopóki nie wyeliminuje się czynników drażniących. Należy zatem pamiętać, by w kontaktach z substancjami chemicznymi zarówno w codziennym życiu, jak i w pracy zawodowej przestrzegać podstawowych środków ostrożności i zasad bezpieczeństwa, a przede wszystkim zachowywać zdrowy rozsądek.