Teatr poza teatrem

Teatr poza teatrem


…byle dalej od starej konwencji, gdzie jedni patrzą, a drudzy udają, że ich nie widzą.

Niezrozumiały, a nawet dziwaczny może wydawać się pomysł zaproszenia krytyków z całego świata na debatę pod hasłem „Teatr poza teatrem”. Został on jednak zrealizowany podczas XXVI Kongresu Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych w Warszawie. Nie chodziło wcale o porównanie świata do teatru, które zrobiło zawrotną karierę nie tylko dzięki sławnym słowom Szekspira: „świat jest teatrem, a ludzie aktorami”. Skoro nie o tego rodzaju metaforę szło, to o co? Otóż o to, że artyści teatralni coraz częściej i chętniej uciekają z teatru. Mowa tu o budynku teatralnym, o dworskim, a potem mieszczańskim wynalazku sceny umieszczonej w sali, gdzie publiczność gromadzi się, aby podziwiać sztuczny świat kreowany przez aktorów.

Teatr w teatrze
Tradycyjne pojmowanie teatru nie jednak wcale takie stare. W wielu częściach świata ta związana z rozwojem konsumpcji i podejściem do kultury jako towaru na sprzedaż idea wciąż pozostaje nieznana.
W Korei na przykład jeszcze sto lat temu tradycyjny teatr w ogóle nie funkcjonował. Wraz z zacieśnieniem cywilizacyjnych związków z Zachodem zadomowił się jednak tak dalece, że dzisiaj koreańscy artyści ani myślą uciekać z teatrów-budynków. Skoro dopiero od niedawna zaczęli się cieszyć nowym wynalazkiem, po cóż mieliby to robić? Teatr poza teatrem oddają szamanom, którzy pozostają szanowanym dobrem narodowym, ale w kategoriach raczej mistycznych niż teatralnych.

Poza budynkiem
W Europie natomiast wyraźnie widać zmęczenie pudełkiem scenicznym. Artystów aż korci, żeby uciec z teatru na wolne przestrzenie, do postindustrialnych pejzaży, w dziewicze knieje, choćby i na ulice. Byle dalej od tego zasklepienia w starej konwencji, gdzie jedni patrzą, a drudzy udają, że ich nie widzą.

Stąd i u nas pojawia się coraz więcej przedstawień czy – ostrożniej mówiąc – teatralnych zdarzeń realizowanych w nietypowych przestrzeniach. Na tym polu artystycznej działalności przodują twórcy związani z TR Warszawa czy Nowym Teatrem. Grzegorz Jarzyna, wyszedł ze swoim „Makbetem” do byłej hali produkcyjnej, a Krzysztof Warlikowski wystawiał „Dybuka” w… fabryce wódek. Tak naprawdę prekursorem odkrywania wolności poza budynkiem teatru był Jerzy Grotowski. Organizował wiele przedsięwzięć artystycznych na łonie natury czy w pomieszczeniach zgoła nieteatralnych. To za nim poszła cała rodzina teatrów natchnionych ideałami guru teatralnej odnowy.

Spektakle na osiedlu
Po latach do tej idei, ale z innego brzegu – nie laboratoryjnych działań, ale teatru repertuarowego ulokowanego na obrzeżu kraju – wrócił Jacek Głomb, dyrektor Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy (wtedy jeszcze teatr nie nosił imienia Modrzejewskiej). Wyruszył ze swoim teatrem w teren. Sławny na całą Polskę spektakl „Ballada o Zakaczawiu” powstał w zrujnowanym kinie osiedlowym, a przedstawienie „Made in Poland” – na miejskim osiedlu.

Takich wycieczek w teren było bardzo wiele. Wszystkie miały dowieść, że teatr chce być znacznie bliżej ludzi niż bywał w przeszłości, że chce zademonstrować związek ze swoim miastem, osiedlem, po prostu z mieszkańcami. Okazało się, że ten rodzaj otwarcia opłacał się. Teatr w Legnicy, skazany u progu zmian ustrojowych na likwidację, wyrósł na jedną z najciekawszych scen w Polsce. W sytuacjach zagrożenia, kiedy był nie w smak władzy albo radni skąpili nań grosza, to właśnie mieszkańcy, którym wychodził naprzeciw, odwdzięczali się mu z nawiązką i nie dopuszczali do jego upadku.

W poszukiwaniu teatru
Ucieczkę na nieco mniejszą skalę, bo w ramach budynku teatralnego, rozpoczęły najbardziej szacowne polskie sceny, niekojarzone wcześniej z eksperymentami. Zaczęto tam poszukiwać teatralności w pomieszczeniach poza salą teatralną i przenosić akcję, a to do westybuli teatralnych, a to na strych.

W Teatrze Narodowym Jerzy Grzegorzewski wystawił w podziemnym łączniku między budynkami teatralnymi „Duszyczkę” – spektakl oparty na poematach Tadeusza Różewicza. Nie sposób tu nie wspomnieć o fragmentach „Ulissesa” Joyce’a wystawianych przez Grzegorzewskiego w warszawskim Ateneum u progu lat 80. Spektakl był wtedy grany wszędzie, nie wyłączając szatni.
Te nerwowe poszukiwania nowych terytoriów, które można teatralnie naznaczyć, odmieniając ich funkcję, to nie tylko polska specjalność. Doszło do nich przed kilku laty choćby w najbardziej reprezentacyjnym teatrze rosyjskim – oddanej tradycji petersburskiej Aleksandryjce – gdzie na strychu zakwitła w najlepsze awangarda. Na głównej sali, spowitej w złocenia, z wielką purpurową kurtyną, lożami: carską, rządową i dyrekcyjną (wyglądają jak suto zdobione ambony), nadal odbywają się ceremonie. Jednak na strychu, w wąskiej i niskiej klitce pod samym dachem, utworzono przestrzeń sceniczną do „Muchy” – spektaklu inspirowanego wierszem Josipa Brodzkiego i bajką Kornela Czukowskiego „Mucha-Cokotucha”. Oto jak teatr wydziera po kawałku kolejne metry powierzchni nieteatralnej, aby je przemieniać w scenę i widownię.

Wspólny cel
Teatr poza teatrem ma więc swoje całkiem praktyczne cele i może pomóc tradycyjnemu teatrowi w trudnym dlań czasie. A jednak nie wszyscy tak sadzą. Nie brakuje artystów, dla których „pudełko” sceniczne nadal pozostaje ponętne. Należy do nich na pewno Janusz Wiśniewski – reżyser, który od debiutu nie kryje przywiązania do magicznej przestrzeni sceny jako okna na świat. Jedni szukają wolności w ucieczce i poluzowaniu więzów. Drudzy upatrują siły teatru w dyscyplinie i ograniczeniach. Zapewne i jedni, i drudzy mają swoje racje, a ich artystyczne dokonania potwierdzają, że drogi mogą być rozmaite, ale cel pozostaje jednak wspólny. Albowiem wszyscy szukają odpowiedzi na pytania, które znajdują się „poza teatrem”, nawet jeśli są one zamknięte w „pudełku” sceny.

4.4/5 - (311 votes)

Nikt nie pyta Cię o zdanie, weź udział w Teście Zaufania!

To 5 najczęściej kupowanych leków na grypę i przeziębienie. Pokazujemy je w kolejności alfabetycznej.

ASPIRIN C/BAYER | FERVEX | GRIPEX | IBUPROM | THERAFLU

Do którego z nich masz zaufanie? Prosimy, oceń wszystkie.
Dziękujemy za Twoją opinię.

Leave a Comment

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH