Suche oko – schorzenie uciążliwe w codziennym życiu

Zespół suchego oka jest jednym z najczęściej występujących schorzeń okulistycznych. Według ostatnich doniesień co piąty pacjent zgłaszający się do okulisty skarży się na dolegliwości sugerujące występowanie tej choroby. Na jej obraz kliniczny, oprócz samych czynników okulistycznych, wpływa także ogólny stan zdrowia pacjenta oraz czynniki psychologiczne, środowiskow, genetyczne, jak i związane z wykonywaną pracą.

Objawy zespołu suchego oka są niespecyficzne i ujawniają się w odmienny sposób u różnych pacjentów, co czyni diagnostykę i rozpoznanie niezwykle trudnymi. Najczęstsze skargi to uczucie ciała obcego w oku, podrażnienie, pieczenie, kłucie, swędzenie, przekrwienie spojówek, zmęczenie oczu, wrażenie ciężkich powiek, wymuszone mruganie, uczucie ucisku w oczach, obecność śluzowej wydzieliny w kątach zewnętrznych. Niecharakterystyczne początkowe objawy są często powodem późnego rozpoznania.

Co to jest zespół suchego oka?

Istotą zespołu suchego oka jest niedostateczne wydzielanie łez lub zmiany w składzie, stabilności i napięciu filmu łzowego; niekiedy obie te przyczyny współwystępują ze sobą. Rogówka i spojówka są w niewystarczającym stopniu pokrywane łzami, co prowadzi do ich uszkodzenia, a w skrajnych przypadkach nawet do utraty wzroku. Niedostateczne wydzielanie łez powoduje także złuszczanie się nabłonka gałki ocznej, który stanowi naturalną barierę przed wnikaniem mikroorganizmów i rozwojem zakażeń.

Rola łez

Łzy to złożona substancja, która chroni nasze oczy przed wpływem czynników zewnętrznych i zapewnia prawidłowe funkcjonowanie całego układu wzrokowego. Zbudowana jest z 3 warstw: tłuszczowej, wodnej i śluzowej. Warstwa tłuszczowa jest najbardziej zewnętrzną warstwą i ma za zadanie ograniczenie odparowywania wody z łez. Ponadto, pełni funkcję stabilizującą film łzowy oraz natłuszczającą i zmniejszającą tarcie.

Warstwa środkowa to część wodnista składająca się w 98 proc. z wody. Jej główne zadanie to zwilżenie powierzchni oka. Jest ona także źródłem tlenu dla rogówki i dzięki obecności substancji antybakteryjnych chroni oczy przed zakażeniami z zewnątrz. Najgłębiej położona jest warstwa śluzowa (mucynowa), która wygładza powierzchnię rogówki i umożliwia przyleganie filmu łzowego do powierzchni oka.

Film łzowy musi mieć odpowiedni skład i być wytwarzany we właściwej ilości, aby oczy były prawidłowo odżywiane i utrzymywane w dobrej kondycji. Pojawienie się nieprawidłowości w każdej z trzech wymienionych wyżej warstw prowadzi do wystąpienia objawów zespołu suchego oka.

Suche oko a inne schorzenia

Zaburzenia w warstwie wodnej stanowią najczęstszą przyczynę niedoboru wydzielania łez. Wiąże się to z upośledzeniem czynności sekrecyjnej gruczołów łzowych na skutek wad wrodzonych lub nabytych, tj. urazów mechanicznych, napromieniowania oczodołów, nowotworów gruczołów łzowych oraz stanów po zapaleniu, poparzeniu lub chirurgicznym usunięciu gruczołu. Także w wyniku nieprawidłowych reakcji immunologicznych może dojść do zaniku gruczołu łzowego. Organizm produkuje wtedy komórki niszczące własne tkanki. Jedną z chorób o takiej etiologii jest zespół Sjögrena.

Schorzenie to dotyka głównie kobiety między 40. a 60. rokiem życia. Objawem, który występuje prawie zawsze, jest zapalenie suche spojówek i rogówki. Chorobie towarzyszą także dolegliwości ze strony innych narządów, przejawiające się głównie jako suchość w ustach, gardle i krtani czy wysychający nabłonek pochwy i oskrzeli.Również w przebiegu chorób tarczycy, schorzeń tkanki łącznej i sarkoidozy może dojść do uszkodzenia gruczołów łzowych. Inne choroby, których skutkiem może być wystąpienie zespołu suchego oka, to m.in. białaczka, mononukleoza zakaśna, AIDS, schorzenia neurologiczne, zapalenia wirusowe (świnka) oraz cukrzyca.

Wiek pacjentów ma także istotne znaczenie w przypadku pojawienia się zaburzeń w warstwie wodnej filmu łzowego. U 1/3 osób powyżej 40. roku życia stwierdza się zmniejszone ronienie łez spowodowane zanikiem gruczołów odpowiedzialnych za ich produkcję. Szczególnie narażone są kobiety w okresie okołomenopauzalnym, gdyż obniżony poziom estrogenu wpływa na wydzielanie łez. Z kolei zaburzenia w warstwie tłuszczowej filmu łzowego spowodowane są zmianami towarzyszącymi zwiększonemu odparowywaniu łez. Główną przyczyną jest przewlekły stan zapalny brzegów powiek lub gruczołów Meiboma wywołany infekcją bakteryjną. Również przebywanie w suchych, silnie wentylowanych czy klimatyzowanych pomieszczeniach powoduje wysuszenie gałek ocznych.

Niedostateczna produkcja lub brak mucyny we łzach przyczyniają się do powstania zaburzeń w warstwie śluzowej. Nawet prawidłowa ilość płynu łzowego nie jest wtedy w stanie nawilżyć hydrofobowej powierzchni rogówki. Prowadzi to do niestabilności filmu łzowego, który bardzo szybko ulega przerwaniu. Ten rodzaj zaburzenia spowodowany jest najczęściej awitaminozą A. Do chorób, które upośledzają wydzielanie mucyny, zaliczamy także: jaglicę, pemfigoid oczny, zespół Steven-Johnsona, rumień wielopostaciowy, oparzenia oka. Zmiany w warstwie śluzowej mogą być również następstwem ubocznego działania leków głównie znieczulających miejscowo, adrenergicznych, hamujących owulację, ß-blokerów, maści ocznych.

Inne czynniki wywołujące zespół suchego oka

Wystąpienie objawów suchego oka może być również spowodowane innymi czynnikami, tj. powierzchownymi zmianami nabłonka rogówki (np. blizna), guzami spojówek lub powiek, noszeniem soczewek kontaktowych, paleniem papierosów czy rzadkim mruganiem spowodowanym oglądaniem telewizji, pracą przy komputerze, czytaniem. Dolegliwości suchego oka mogą także wystąpić w przypadku anatomicznych nieprawidłowości funkcji powiek w starszym wieku (wiotczenie powiek).

W ostatnim czasie świadomość tego, iż zespół suchego oka stanowi istotny problem medyczny, znacznie wzrosła. Lekarze, farmaceuci, a zwłaszcza pacjenci są żywo zainteresowani możliwościami leczenia tej choroby. Wczesna i prawidłowa diagnoza oraz odpowiednie leczenie w znacznym stopniu zapobiegają powikłaniom i zmniejszają dolegliwości związane z tym schorzeniem.

tekst: mgr farm. Katarzyna Mrozowska