Skóra sucha, będąca problemem kosmetycznym lub objawem toczącej się w organizmie choroby, jest w okresie zimowym szczególnie narażona na działanie niekorzystnych czynników. Wymaga systematycznej pielęgnacji.
Ludzka skóra jest najbardziej zewnętrznym organem o powierzchni 1,5-2 m2. Składa się z trzech warstw: tkanki podskórnej, skóry właściwej i naskórka. Spełnia w organizmie istotne funkcje: chroni przed niekorzystnym wpływem czynników zewnętrznych, bierze udział w termoregulacji, wchłanianiu niektórych substancji, odbieraniu bodźców, reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową, tłuszczową i witaminową. Aby jednak skóra mogła pełnić powyższe funkcje, musi być w dobrej kondycji.
Przyczyny nadmiernej suchości
Skóra sucha (w języku medycznym określana jako nadmierna suchość, xerosis) charakteryzuje się szorstkością, nadmiernym złuszczaniem, zaczerwienieniem, tendencją do pękania (a w efekcie do nadkażeń bakteryjnych). Jest cienka, mało elastyczna, pokryta drobnymi zmarszczkami. Daje uczucie ściągnięcia i dyskomfortu, łatwo ulega podrażnieniom. Częstymi objawami są: świąd, pieczenie, bolesność. Problem dotyczy skóry twarzy, grzbietów dłoni, przestrzeni między palcami, kończyn dolnych (głównie podudzi), a nierzadko całego ciała.
Poziom nawilżenia skóry warunkują: zdolność do zatrzymywania wody przez warstwę rogową, równowaga między dyfuzją wody z głębszych warstw skóry a jej parowaniem z powierzchni oraz wartość przepływu wody mierzona w gramach na metr kwadratowy skóry na godzinę.
Warstwa rogowa (najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka) zbudowana jest z korneocytów, będących końcowym efektem procesu rogowacenia keratynocytów. Są to komórki martwe, pozbawione jądra, zbudowane głównie z keratyny. Nakładają się na siebie jak dachówki. Spoiwo łączące korneocyty ma charakter lipidowy i składa się z mieszaniny wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu i ceramidów. Korneocyty są komórkami silnie odwodnionymi, ale obecność w ich otoczeniu NMF (Natural Moisturising Factor, naturalny czynnik nawilżający) pozwala na wiązanie znacznej ilości wody i zatrzymywanie jej w organizmie. W skład NMF wchodzą: wolne aminokwasy (seryna, cytrulina), kwas pirolidowokarboksylowy, kwas piroglutaminowy (PCA), mocznik, mleczany, składniki mineralne (chlor, sód, potas, wapń, magnez) oraz cukry (fruktoza, glukoza, mannoza, galaktoza).
Zaburzenia w budowie i funkcjonowaniu warstwy rogowej prowadzą do utraty wody, a w konsekwencji do suchości skóry.
Woda dyfundująca z obszaru skóry właściwej, stanowiącej jej rezerwuar, do powierzchni skóry ulega na zewnątrz odparowaniu. Ustala się w ten sposób stały przepływ wody, który wynosi średnio 5 g/m2/godzinę. Gdy skóra jest właściwie uwodniona, przepływ wynosi 8-10 g/m2/godzinę, a gdy uwodnienie jest zbyt niskie, spada do 3 g/m2/godzinę. Przy średnim przepływie utrata wody wynosi 300-400 ml w ciągu doby, ale ubytek jest regularnie uzupełniany poprzez dyfuzję z głębszych warstw skóry. Jednak są sytuacje, gdy kompensacja strat jest niewystarczająca i wówczas pojawia się suchość skóry.
Pojawienie się skóry suchej zależy od wielu czynników zarówno wewnątrz-, jak i zewnątrzpochodnych. Towarzyszy dermatozom, takim jak AZS czy łuszczyca, chorobom przebiegającym z zaburzeniem wydzielania potu i łoju (AIDS, stwardnienie rozsiane) oraz chorobom ogólnoustrojowym, np. cukrzycy, niedoczynności tarczycy, przewlekłej niewydolności nerek czy chorobom nowotworowym. Może być efektem odwodnienia organizmu związanego z przyjmowaniem leków moczopędnych, gorączką, biegunką i wymiotami.
Niekorzystnie wpływają również: wiatr, wysoka i niska temperatura, klimatyzacja, narażenie na substancje toksyczne i alergizujące, nieodpowiednia pielęgnacja skóry, stosowanie leków z grupy steroidów i retinoidów, niedobory pokarmowe (np. awitaminozy). Sucha skóra może być też wynikiem procesu starzenia się organizmu i wówczas dotyka osób po 60. roku życia, choć z problemem tym borykają się już niektórzy czterdziestolatkowie.
Zasady pielęgnacji
Pielęgnacja skóry suchej wymaga przestrzegania pewnych zasad, doboru odpowiednich kosmetyków oraz systematyczności. Postępowanie zależy od nasilenia dolegliwości, od bezpośrednich przyczyn oraz współistniejących chorób skóry czy całego organizmu. Celem pielęgnacji jest regeneracja uszkodzonej bariery naskórkowej, zmniejszenie utraty wody z powierzchni skóry oraz zapobieganie powikłaniom.
Podstawą pielęgnacji jest unikanie nadmiernego kontaktu z wodą, szczególnie twardą, chlorowaną i gorącą. Rozgrzewającą kąpiel lepiej zastąpić chłodnym prysznicem. Nie należy stosować zbyt zasadowych mydeł czy soli do kąpieli. Do oczyszczania skóry zalecane są emolienty i kostki myjące typu syndet, zawierające składniki nawilżające i natłuszczające. Również popularne ostatnio wody w aerozolu należy stosować rozważnie, gdyż oprócz działania odświeżającego mogą powodować niewielkie przesuszenie skóry. Natychmiast po ich rozpyleniu warto nałożyć na skórę tłusty krem. Wówczas osiągniemy efekt nawilżający.
Bezwzględnie należy unikać preparatów na bazie alkoholu, który powoduje przesuszenie i podrażnienia skóry. Do demakijażu twarzy i oczu zalecane są delikatne mleczka i śmietanki. Warto stosować również nawilżający tonik, który przywróci skórze odpowiednie pH i ją odświeży. Stosuje się go dwa razy dziennie przed nałożeniem kremu, który należy zaaplikować maksymalnie trzy minuty po toniku, by zapobiec utracie wilgoci z naskórka.
Na dzień zaleca się kremy nawilżające i półtłuste, a na noc odżywcze, półtłuste i tłuste, w zależności od potrzeb skóry. Jeżeli uczucie ściągnięcia stanowi duży dyskomfort, można nałożyć na skórę grubą warstwę kremu, a po godzinie usunąć jego nadmiar.
Dwa razy w tygodniu warto nałożyć głęboko nawilżającą maseczkę, a raz na 7-10 dni delikatny peeling, najlepiej enzymatyczny. Bezwzględnie przeciwwskazane dla suchej skóry są peelingi gruboziarniste. Również kosmetyki do makijażu lepiej stosować w formie kremów. Po oczyszczeniu skóry ciała należy nakładać preparaty nawilżające i natłuszczające. Ważne, by unikać ekspozycji na światło słoneczne i wizyt w solarium, a także stosować preparaty z filtrem.
Pielęgnacja skóry suchej to także odpowiednia dieta. Powinna być ona bogata w witaminy i sole mineralne (świeże warzywa i owoce) oraz NNKT. Zaleca się również wypijanie minimum dwóch litrów wody dziennie.
Dobierając kosmetyki dla skóry suchej, należy zwrócić uwagę, by nie zawierały składników uczulających, konserwantów, substancji zapachowych czy barwników, a jednocześnie miały w składzie te o udowodnionym działaniu nawilżającym. W preparatach aptecznych często stosowane są: mocznik, masło shea, ceramidy, olej Canola, gliceryna, kwas hialuronowy, alfa-hydroksykwasy, witaminy A, C i E, parafina ciekła.
Zimowa ochrona
Dla skóry suchej szczególnie niekorzystny jest okres zimowy. Mróz i wiatr na dworze, a następnie szybka zmiana temperatury po wejściu do ogrzewanych pomieszczeń powoduje nasilenie dolegliwości. Należy pamiętać, by przed każdym wyjściem na powietrze nakładać na skórę twarzy i dłoni odpowiednie tłuste, ochronne preparaty, zawierające filtry przeciwsłoneczne (zimowe słońce może być zdradliwe). Na dłonie koniecznie należy zakładać rękawiczki z naturalnych, przepuszczających powietrze tkanin. Warto też zadbać o właściwe nawilżenie powietrza w pomieszczeniach.
Substancje najczęściej wykorzystywane w dermokosmetykach do skóry suchej
- mocznik – jest składnikiem NMF. W produkcji kosmetyków wykorzystywany jest od 1943 r. W preparatach kosmetycznych występuje najczęściej w stężeniu poniżej 10 %. Wówczas wykazuje działanie silnie nawilżające, przyciąga cząsteczki wody i zatrzymuje je w skórze. W stężeniu powyżej 10 % zmiękcza skórę i zwiększa jej przepuszczalność dla innych substancji. Ponadto wykazuje działanie przeciwświądowe, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.
- masło shea (zwane też masłem karite) – jest białym, stałym tłuszczem otrzymywanym z nasion drzewa masłowego (Masłosz Parka), rosnącego na obszarze afrykańskiej sawanny. W Europie znane jest od XVII wieku. Zawiera m.in. duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, fitosterole, witaminy A i E. Masło szybko się wchłania, odżywia i regeneruje skórę, pozostawia na jej powierzchni ochronny płaszcz lipidowy, poprawia jej elastyczność. Witaminy A i E pomagają zredukować zmarszczki wywołane przesuszeniem skóry. Wykazuje także działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.
- ceramidy – to związki z grupy sfingolipidów, naturalnie występujące w skórze. W preparatach kosmetycznych wykorzystuje się związki pochodzenia roślinnego lub syntetycznego. Przywracają skórze odpowiedni poziom nawilżenia, sprzyjają regeneracji, zatrzymują wodę w naskórku. Obecnie uważa się, że jednym z najskuteczniejszych połączeń w preparatach kosmetycznych jest triada: ceramidy + wielonienasycone kwasy tłuszczowe + cholesterol, stanowiąca mieszaninę bardzo zbliżoną do lipidów cementu międzykomórkowego.
- olej Canola – otrzymywany z rzepaku kanadyjskiego. Zawiera znaczną ilość tokoferoli i fitosteroli. Na skórze tworzy warstwę okluzyjną, zapobiegającą nadmiernemu odparowaniu wody z jej powierzchni. Ma również działanie łagodzące i przeciwzapalne.
- gliceryna – stosowana jest w kosmetologii od dawna, ma silne właściwości higroskopijne. Przenikając do przestrzeni międzykomórkowych, wiąże znaczną ilość wody. Pozostawia skórę wygładzoną, nawilżoną i elastyczną. kwas hialuronowy – jest biopolimerem. Nie przenika przez skórę, ale tworzy na niej błonę hydrofilową. Jako nawilżacz chroni skórę przed wysuszeniem, wygładza, zwiększa odporność skóry na szkodliwe czynniki klimatyczne, nie powoduje podrażnień ani alergii.
- alfa-hydroksykwasy (AHA, kwasy: mlekowy, glikolowy, jabłkowy, cytrynowy) – wzmacniają barierę naskórka, nawilżają oraz zwiększają zawartość ceramidów w skórze.
- witaminy A, C, E – są antyoksydantami, chronią przed wolnymi rodnikami i niekorzystnym działaniem czynników zewnętrznych. Dodatkowo witamina C stymuluje syntezę kolagenu.
- parafina ciekła – jest mieszaniną oczyszczonych, płynnych węglowodorów alifatycznych, będących ubocznym produktem destylacji ropy naftowej. Tworzy na skórze tłusty film okluzyjny, zapobiegający nadmiernej utracie wody przez naskórek.