Osteoporoza – gdy kości tracą gęstość

Osteoporoza – problem ten dotyczy głównie osób w średnim wieku, starszych i najczęściej kobiet. Na osteoporozę chorują jednak również mężczyźni oraz bardzo młodzi ludzie. Co powinni o niej wiedzieć pacjenci?

Osteoporoza zaliczana jest do grupy chorób cywilizacyjnych, ponieważ na jej rozwój i przebieg bardzo duży wpływ ma styl życia i dieta.

W skład tkanki kostnej wchodzą trzy rodzaje żywych komórek oraz substancja międzykomórkowa zawierająca organiczny kolagen i nieorganiczne związki wapnia. Wśród komórek wyróżnia się osteoklasty (komórki kościogubne), osteoblasty (komórki kościotwórcze) oraz osteocyty, które powstają z osteoblastów w wyniku mineralizacji. Współpraca osteoblastów i osteoklastów pozwala na remodeling kości. W młodym organizmie przewagę mają komórki kościotwórcze, które wytwarzają składniki macierzy międzykomórkowej oraz białka odpowiedzialne za mineralizację. Dzięki temu tkanka kostna nie tylko rośnie, lecz także ulega zagęszczeniu i wzmocnieniu. W wieku około 25 lat człowiek osiąga szczytową masę kostną i od tego momentu praca osteoblastów stopniowo zanika. Przewagę nad nimi zyskują komórki kościogubne, które mają zdolność do rozpuszczania i resorpcji tkanki kostnej. W wyniku tych procesów powoli zmniejsza ona swoją gęstość oraz masę – coraz mniej kości ma strukturę tkanki zbitej, a coraz więcej przybiera formę gąbczastą.

Istota choroby

Zmiany w budowie kości są elementem naturalnego procesu starzenia się organizmu. Można je jednak spowolnić, tak aby zmniejszona gęstość tkanki kostnej nie powodowała częstych złamań. Pierwszym etapem zmian gęstości jest tak zwana osteopenia. Nie oznacza ona ryzyka wystąpienia osteoporozy, ale powinna być sygnałem do wdrożenia zasad profilaktyki. Osteoporoza to natomiast zrzeszotnienie kości, czyli stan, w którym tkanka kostna osiąga tak małą gęstość, że narażona jest na częste złamania, nawet w wyniku takich zdarzeń, jak np. podparcie się lub krzywe stąpnięcie. W ten sposób może dojść do złamania nadgarstka, szyjki kości udowej oraz kompresyjnego złamania kręgów. Zdarzenia te prowadzą do zmniejszenia ruchliwości i powodują dolegliwości bólowe. Często są przyczyną unieruchomienia, zabiegu operacyjnego, a czasem – powikłań ogólnoustrojowych, które zagrażają życiu chorego.

Początkowe zmiany gęstości kości nie dają żadnych widocznych objawów. Dopiero z czasem mogą się pojawić objawy bólowe. Niepokojące powinny być tak zwane złamania niskoenergetyczne, szczególnie w wymienionych partiach ciała. U osób chorych na osteoporozę często obserwuje się również zgarbienie i niższy wzrost.

Czynniki ryzyka

Za pracę osteoklastów i osteoblastów odpowiedzialne są m.in. hormony, a więc jednym z podstawowych czynników ryzyka prowadzącego do zubożenia masy kostnej są ich wahania. Dlatego też choroba zagraża przede wszystkim kobietom w okresie menopauzalnym, szczególnie jeśli rozpoczyna się on wcześnie – przed 45. rokiem życia. Ryzyko wystąpienia osteoporozy zwiększają również: nieregularne menstruacje, przewlekłe stosowanie leków steroidowych (przede wszystkim prednizolonu), nadczynność tarczycy lub przedawkowanie leków stosowanych przy jej niedoczynności. Poza tym ryzyko zachorowania wiąże się z przebytymi nowotworami, chorobami wątroby, jelit i nerek, długotrwałym stosowaniem leków przeciwkrzepliwych i przeciwdrgawkowych. Na wystąpienie osteoporozy bardziej narażone są osoby szczupłe. Oczywiście duże znaczenie mają też predyspozycje genetyczne, które pośrednio wpływają na wartość szczytowej masy kostnej. Wszystkie wymienione czynniki należą do niemodyfikowalnych, czyli takich, na które człowiek nie ma większego wpływu. Istnieje jednak wiele elementów codziennego życia, które również mają olbrzymi wpływ na ewentualny rozwój choroby, a są zależne od pacjentów. Do najważniejszych należy zdrowa, zbilansowana dieta (bogata w wapń i witaminę D3, oraz magnez, bez kofeiny i nadmiaru soli). Ważna jest również aktywność fizyczna oraz rezygnacja z używek.

Diagnostyka

Na specjalistyczne badania powinny być skierowane osoby, u których występują czynniki ryzyka lub te, które doznały złamań niskoenergetycznych bądź już są poddawane leczeniu w celu weryfikacji terapii. Najbardziej popularnym badaniem jest densytometria, czyli pomiar gęstości kości za pomocą promieniowania rentgenowskiego. Wynik to wartość odchylenia standardowego od średniej w danym przedziale wiekowym. Zwykle rezultat badania przedstawiany jest również na wykresie, który umiejscawia otrzymaną wartość na skali w zależności od wieku pacjenta. Najczęściej pomiarów dokonuje się na szyjce kości udowej lub kręgach kręgosłupa – takie są najbardziej miarodajne. Lekarz może też zlecić RTG w celu wykrycia złamań oraz szczegółowe badania moczu oraz krwi, dzięki którym można wykryć wzmożony metabolizm kostny.

Leczenie i profilaktyka

Leczenie osteoporozy ma kilka podstawowych kierunków. Po pierwsze wdrażane jest leczenie przeciwbólowe. Po drugie, w celu zmniejszenia dolegliwości i zwiększenia sprawności ruchowej, zalecana jest fizjoterapia. Czasem pacjenci kierowani są również na psychoterapię. Jednak najważniejsze jest zatrzymanie zmniejszania gęstości kości. Najpopularniejszymi stosowanymi w tym celu lekami są bisfosfoniany, które hamują aktywność osteoklastów. Bisfosfoniany stosuje się raz w tygodniu na czczo, co najmniej pół godziny przed posiłkiem. Tabletkę należy popijać przegotowaną wodą, a po jej połknięciu pozostać w pozycji siedzącej lub stojącej.

Ze strony pacjenta najważniejsza jest profilaktyka. Należy sprawić sobie obuwie na gumowych podeszwach, omijać takie pułapki, jak np. oblodzone chodniki, nierówne nawierzchnie, z domu usunąć wszelkie przedmioty, o które można by się potknąć. Szczególnie uważać powinny osoby starsze, o zmniejszonej mobilności, osłabionym wzroku czy cierpiące na zaburzenia równowagi. Drugim ważnym aspektem jest unikanie wszelkich używek. Zarówno alkohol, jak i papierosy znacząco osłabiają układ kostny. Dodatkowo nikotyna zmniejsza skuteczność leczenia osteoporozy. Kolejnym ważnym elementem jest aktywność fizyczna. Udowodniono, że ruch wzmacnia nie tylko układ mięśniowy, lecz także cały aparat ruchu.

Ze względu na to, że osteoblasty pracują przez całe życie, należy dostarczać im podstawowego elementu budulcowego, czyli wapnia. Najwięcej tego pierwiastka jest oczywiście w mleku i jego przetworach. Wapń można znaleźć również w brokułach, figach, pomarańczach, sardynkach oraz soi.

Drugim ważnym składnikiem diety w profilaktyce osteoporozy jest witamina D. Wpływa na zwiększenie przyswajania wapnia, jest też odpowiedzialna za odnowę tkanki kostnej, dodatkowo zwiększa siłę mięśniową, przez co zmniejsza ryzyko upadków i złamań. Można ją ponadto znaleźć w tłustych rybach (halibut, makrela, śledź, tuńczyk), jajach oraz wątrobie. Obecnie szacuje się, że niedobór witaminy D dotyczy większości Polaków.

Większość osób, ze względu na sposób odżywiania i styl życia, nie dostarczają organizmowi odpowiednich ilości potrzebnych składników. Takiemu pacjentowi można zaproponować suplementy diety, oczywiście po uprzednim przeprowadzeniu wywiadu. Suplementacja bardzo często zalecana jest również przez lekarza prowadzącego, jako uzupełnienie terapii lekami na receptę. Warto pamiętać, że wapń najlepiej wchłania się, kiedy jest podawany w kilku mniejszych dawkach podzielonych, gdyż maksymalnie możemy przyswoić 500 mg wapnia elementarnego. Najlepiej przyswajalny jest wapń pochodzenia naturalnego i takie preparaty powinny być preferowane w celu poprawy mineralizacji kości. Można zaproponować podanie wapnia elementarnego w dawkach 800-1000 mg/dziennie. Witaminę D zwykle stosuje się w dawce minimum 800-2000 IU na dobę, a w przypadku stwierdzenia dużego niedoboru tej witaminy w organizmie lekarz może zalecić dawki sięgające nawet 10 000 IU/ na dobę. Podczas stosowania omawianych wcześniej bisfosfonianów również należy pamiętać o suplementowaniu witaminy D, której utrzymanie stężenia w surowicy > 30 ng/ml zwiększa 4-krotnie skuteczność terapii. Nie można zapomnieć o stosowaniu magnezu (w dawce powyżej 300 mg/na dobę), który wpływa na aktywność witaminy D oraz poprawia wiązanie wapnia w organizmie. Dodatkowo magnez aktywuje kostnienie pobudzając czynność osteoblastów i zwiększa odporność kości na złamania. W celu wzmocnienia kości oraz całego układu ruchu zaleca się optymalizację spożycia białka do 1,2g/kg mc./dzień oraz odpowiednią podaż potasu w ilości >3500 mg/dzień. Aby uniknąć nadmiernej liczby tabletek warto stosować preparaty kompleksowe, które zawierają wapń i witaminę D3, która jest niezbędna do jego wchłonięcia, ale również inne cenne pierwiastki, takie jak magnez w odpowiednio dobranych proporcjach.

Podsumowanie

Jedną z najbardziej skutecznych i najprostszych metod profilaktyki osteoporozy jest odpowiedni styl życia polegający na aktywności fizycznej oraz stosowaniu odpowiedniej diety bogatej w wapń, witaminę D oraz magnez. Warto zwrócić uwagę na każdego pacjenta, który ma rozpoznaną i leczoną osteoporozę, ponieważ od prawidłowej podaży wapnia, witaminy D oraz magnezu, zależy skuteczność terapii.

Densytometria – pomiar gęstości kości

wykres-densytometr

Czarny punkt oznacza wynik pacjenta. Zakresy kolorystyczne zmieniają się w zależności od wieku. Kolor niebieski – wynik optymalny dla wieku.

×

Zalecana podaż wapnia w diecie (mg/d)
Grupa wiekowa WHO IŻŻ
niemowlęta 0–6 miesięcy 360
6–12 miesięcy 540
dzieci (1-10 lat) 800 600-1000
młodzież (11-18 lat) 1200 1200
dorośli 19–30 lat 1250 1200
>30 lat 800 1200
kobiety w ciąży i karmiące piersią >19 lat 1200
<19 lat 1600 1200
kobiety
w okresie
okołomenopauzalnym 1500 900
kobiety po menopauzie 1500 900
osoby w podeszłym wieku (>60 lat) 1500 1100
Diagnostyka osteoporozy
Klasyfikacja według WHO Pomiar BMD
norma T- score > – 1
osteopenia T-score od – 1 do – 2,5
osteoporoza T-score < – 2,5
zaawansowana osteoporoza T-score < – 2,5 oraz złamania osteoporotyczne
Suplementacja witaminy D
Grupa wiekowa Witamina D IU/dzień
0-9 lat 200
10-18 lat 200
19-50 lat 200
51-65 lat 400
>65 lat 600
kobiety ciężarne 200
kobiety karmiące 200

Autor: Iwona Napierała

4.6/5 - (196 votes)

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH