Prof. Mariusz Ratajczak to polski hematolog, który zdobył światową sławę dzięki badaniom nad komórkami macierzystymi. Działalność naukową prowadzi jednocześnie w Polsce i USA.
Pod kierownictwem prof. Mariusza Ratajczaka, zespół polskich naukowców z Uniwersytetu Louisville w Kentucky jako pierwszy na świecie zidentyfikował w szpiku myszy komórki o cechach macierzystych komórek embrionalnych (2006 r.). Profesor w 2006 r. otrzymał „polskiego Nobla” − nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za odkrycie nowego typu komórek macierzystych w szpiku kostnym i krwi pępowinowej.
Klucz do długowieczności
Od odkrycia Profesora minęło już kilka lat. W tym czasie zostało ono potwierdzone przez inne grupy naukowców. Nie ulega wątpliwości, że w tkankach dorosłych ssaków znajdują się pierwotne komórki zarodkowe, a w szpiku kostnym – markery komórek embrionalnych. Czy dalsze badania nad komórkami macierzystymi urzeczywistnią marzenia o długim życiu? A przede wszystkim – czy przyczynią się do pokonania raka i wielu innych chorób nękających ludzkość?
– Medycyna obiecuje nam życie do 120 lat. Wystarczy powstrzymać proces starzenia. – Ludzki organizm podlega nieustannej regeneracji – mówi Profesor. – Za miesiąc czy rok będziemy wyglądać prawie tak samo, ale nasze ciało będzie się składać już z innych komórek, gdyż proces odbudowy tkanek z komórek macierzystych jest ciągły – wyjaśnia. Starzejemy się, ponieważ ta wymiana komórek z upływem czasu ulega zakłóceniom. Nowoczesna medycyna i farmakologia doszły do etapu, gdy drzwi do długowieczności stanęły otworem. – Komórki macierzyste są kluczem do długowieczności – twierdzi Profesor. – To tylko kwestia czasu.
Komórki macierzyste to także szansa na pokonanie wielu chorób, w tym nowotworowych. – Gdy opracujemy skuteczne metody regenerowania uszkodzonych na skutek chorób narządów, to będzie to krok ku wydłużeniu życia – podkreśla Profesor.
Przełom w medycynie regeneracyjnej
Skuteczniejsze leczenie raka, jak i źródło chorób nowotworowych tkwią w komórkach macierzystych. Wyniki badań prowadzonych przez zespół prof. Ratajczaka wskazują na istnienie w szpiku kostnym dorosłego ssaka różnych typów komórek macierzystych. Wśród nich uczeni zidentyfikowali komórki VSEL i określili ich charakterystyczne cechy, takie jak upodobnienie do komórek embrionalnych. W ubiegłym roku na zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Hematologicznego prof. Ratajczak ogłosił najnowsze wyniki badań swojego zespołu nad komórkami VSEL. Okazało się, że izolowane ze szpiku dorosłego ssaka komórki VSEL są fizycznie podobne do macierzystych komórek embrionalnych i wykazują podobną plastyczność oraz aktywność biologiczną. Obecnie trwają badania mające potwierdzić, czy wyniki uzyskane na myszach sprawdzą się w przypadku człowieka. Jeżeli tak się stanie, będzie to wielki przełom w medycynie regeneracyjnej.
Kolejny etap badań zogniskuje się wokół mechanizmów różnicujących komórki macierzyste. Naukowcy chcą wyjaśnić, na jakiej zasadzie populację komórek można ukierunkować na tworzenie poszczególnych narządów. Możliwość regeneracji uszkodzonych przez choroby tkanek wydaje się coraz bliższa. Profesor i jego zespół stanowią przykład, jak wiele można zrobić w sprzyjających warunkach pracy. Dzięki takim ludziom ośrodek szczeciński ma szanse stać się renomowaną na świecie, a wiodącą w Europie placówką naukową w dziedzinie medycyny regeneracyjnej.
Między Polską i Ameryką
Po tylu latach prof. Ratajczak chyba nawet polubił to ciągłe kursowanie między kontynentami. – Przelot przez ocean jest krótszy niż podróż pociągiem ze Szczecina do Krakowa – mówi w jednym z wywiadów. – A tak poza wszystkim w samolocie przychodzą do głowy najlepsze naukowe pomysły, bo nie dzwonią telefony, nie przychodzą e-maile, jest czas na przemyślenie problemów – dodaje.
Polska i Ameryka – dwa odległe światy. – Amerykę od innych krajów odróżnia to, że tutaj w świecie naukowym liczą się przede wszystkim kompetencje. Jeżeli ktoś w danej dziedzinie jest specjalistą, to jest on doceniany. W Ameryce trzeba cały czas doskonalić się i walczyć. Cały system grantowy, ciągła weryfikacja umiejętności, odnawianie umowy o pracę na stanowisku profesora zmusza do tego, żeby czytać, żeby się starać, czyli ciągle być na pierwszej linii frontu. To właśnie dzięki temu systemowi i ciągłej weryfikacji Ameryka może poszczycić się najwyższym na świecie poziomem nauki – opowiada w jednym z wywiadów. – Należy również dodać, że w Ameryce, każdy człowiek, który pracuje naukowo, może godziwie żyć. W Polsce młody naukowiec jest w bardzo trudnej sytuacji.
W Polsce jest wielu bardzo utalentowanych młodych ludzi. Nie ma jednak tego, co najważniejsze: zielonego światła dla nauki. Mało tego – jakiegokolwiek światła dla nauki. To nie jest tylko kwestia niskich nakładów na naukę. To także – a może przede wszystkim – złe zarządzanie funduszami. – O naukowcu świadczą jego publikacje, wychowankowie i cytaty z jego prac w literaturze światowej – podkreśla Profesor. Niby wszyscy o tym wiemy, ale…
Wręczając prof. Ratajczakowi doktorat honoris causa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego prof. Zembala powiedział: „Prof. Ratajczak jest światowej sławy hematologiem łączącym w harmonijny sposób pracę w Polsce i USA. Pionierskie prace prof. Ratajczaka na temat komórek powstały w Polsce, ale to w USA znalazł on warunki pracy, które odpowiadały jego zdolnościom i planom”. Obecnie te sprzyjające warunki pracy ma Profesor także w Szczecinie, swoim rodzinnym mieście. Tu się wykształcił, tu poznał swoją żonę, tu urodziła się trójka jego dzieci. Chyba tu właśnie jest jego miejsce na ziemi. Hobby Profesora to biegi maratońskie, a przez to, że żyje pomiędzy Ameryką a Polską – także maratońskie loty.
Profesor Mariusz Ratajczak jest kierownikiem Katedry i Zakładu Fizjologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie. Od 2001 r. pracuje także na Wydziale Medycznym oraz Wydziale Mikrobiologii i Immunologii Uniwersytetu w Louisville, gdzie jest m.in. dyrektorem programu Stem Cell Biology Program w Centrum Leczenia Nowotworów im. Jamesa Grahama Browna. Pełni funkcje kierownicze w liczących się pismach naukowych, takich jak „Leukemia”, „Folia Histochemica et Cytobiologica” czy „Experimental Hematology”. Jest członkiem komitetów redakcyjnych m.in. „Stem Cells” i „Journal of Clinical Investigation”, a także laureatem wielu znaczących nagród w Polsce i za granicą, w tym prestiżowej Chad Kopple Spirit Award. Opublikował ponad 300 prac w międzynarodowych czasopismach naukowych (IF>1000), należy do najczęściej cytowanych polskich uczonych (>11 000).