Preparaty na urazy i kontuzje

Jesienna słoneczna aura sprzyja aktywności fizycznej na świeżym powietrzu. Ale jazda na rowerze, rolkach czy bieganie mogą przyczynić się do kontuzji.

Kontuzje zdarzają się bardzo często na skutek zewnętrznych urazów mechanicznych – upadków, uderzeń w twarde podłoże, silnych ucisków mechanicznych. Mogą prowadzić do skręceń, zwichnięć czy złamań kości. Ale w głównej mierze są to niegroźne mikrourazy tkanek miękkich (tkanki podskórnej i mięśniowej), stawów okołotkankowych i mięśni, bez przerywania ciągłości powłok skórnych.

Siniaki i obrzęki

Podczas stłuczenia często dochodzi do uszkodzenia sieci drobnych naczyń krwionośnych, czego objawem są podskórne wynaczynienia obserwowane jako krwiaki. Skutkiem kontuzji jest również obrzęk, wynikający z uszkodzenia tkanek podskórnych, któremu towarzyszy bolesność. W krótkim czasie po urazie warto zastosować zimny okład, aby obkurczyć naczynia krwionośne.

Warto polecać pacjentom aerozole do użytku zewnętrznego, o działaniu chłodzącym. Świeżo po urazie mogą przynieść dużą ulgę. Zawierają w swym składzie butan, pentan, izobutan, alkohol izopropylowy, a także mentol czy kamforę. Są szczególnie polecane jako pierwsza pomoc w tępych urazach, gdyż szybko przynoszą ukojenie.

Substancją o działaniu przeciwobrzękowym jest octanowinian glinu. Występuje on w postaci żelu i tabletek do sporządzania roztworu służącego do okładów. Ma działanie ściągające, zmniejsza obrzęk, a dodatek mentolu w preparacie żelowym działa chłodząco na skórę. Jednak nie wolno go stosować w przypadku przerwania ciągłości powłok skórnych oraz na skórę z wypryskami.

Urazom często towarzyszą także krwawe podskórne wybroczyny, powstające na skutek ucisku i naporu krwi wynaczynionej na tkanki. Na szczęście dosyć łatwo ulegają one resorpcji, zmieniając przy tym jednak swoją barwę. Substancjami o działaniu uszczelniającym naczynia krwionośne są escyna i trokserutyna. Występują one w preparatach żelowych do użytku zewnętrznego, a także w postaci tabletek doustnych. Escyna jest mieszaniną saponin, zawartą w nasionach kasztanowca (Aesculus hippocastanum), która zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych, zwiększa ich elastyczność, wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i przeciwbólowe. Ponadto, escyna może potęgować działanie antykoagulantów oraz nasilać działanie nefrotoksyczne antybiotyków aminoglikozydowych.

Escyna występuje również w połączeniu z salicylanem dietyloaminy, pod postacią drażetek doustnych oraz żelu do użytku zewnętrznego. Salicylan dietyloaminy ma działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Hamuje aktywność cyklooksygenaz, enzymów biorących udział w syntezie prostaglandyn, które odgrywają znaczącą rolę w rozwoju stanu zapalnego. Trokserutyna jest półsyntetyczną pochodną rutyny i efekt jej działania jest bardzo podobny do escyny. W preparatach do użytku zewnętrznego często znajduje się również wyciąg z kasztanowca i arniki. Stosowane są one jako środki ułatwiające i przyspieszające resorpcję małych podskórnych wylewów po stłuczeniach. Miejscowo na skórę stosowana jest również heparyna, która będąc czynnikiem zapobiegającym krzepnięciu krwi w naczyniach krwionośnych, działa hamująco na wszystkie jego etapy. Należy jednak przestrzec pacjentów, że po aplikacji żelu na skórę może wystąpić świąd, zaczerwienienie, wysypka czy rumień, natomiast u osób stosujących leki przeciwzakrzepowe – może dojść do nasilenia ich działania.

Zadrapania i otarcia

Urazom mechanicznym często towarzyszą zadrapania i otarcia, przez które rozumiemy utratę ciągłości powłok skórnych. Może być ona również spowodowana przez organizmy żywe z otoczenia człowieka (ukąszenia, ukłucia, zadrapania pazurem). Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku, utrata ciągłości skóry może stanowić wrota dla różnorakich zakażeń. Bardzo ważne jest więc oczyszczenie i dezynfekcja miejsca, które uległo zadrapaniu bądź ukąszeniu, a następnie odpowiednie zaopatrzenie zranienia.

Pierwszym środkiem, który zazwyczaj poleca się pacjentom jest woda utleniona w postaci roztworu lub żelu. W kontakcie z krwią i peroksydazą w tkankach nadtlenek wodoru ulega rozkładowi, podczas którego wydziela się tlen spieniający okolice zranienia i mechanicznie oczyszczający ranę. Żel natomiast zapobiega spływaniu leku z miejsca aplikacji i wytwarza na powierzchni rany delikatny opatrunek błonowy, dzięki czemu dłużej pozostaje na ranie. Działa on bakteriobójczo na bakterie beztlenowe Gram dodatnie i Gram ujemne (np. Staphylococcus aureus – gronkowiec złocisty, Pseudomonas aeruginosa – pałeczka ropy błękitnej). W postaci żelu stosowany jest również jodopoliwinylopirolidon, będący kompleksowym związkiem jodu z poliwidonem, który po kontakcie ze skórą lub błoną śluzową ulega powolnemu rozpadowi z wydzielaniem wolnego jodu. Ze względu na szerokie spektrum działania zwalcza infekcje skóry i błon śluzowych, działając bakteriobójczo na bakterie beztlenowe. Jodopoliwinylopirolidon stosowany jest także w postaci maści i roztworu o stężeniu 1% lub 10% – w zależności od miejsca aplikacji.

Środkiem od dawna wykorzystywanym w dezynfekcji powierzchownych uszkodzeń ciała jest również mleczan etakrydyny. Minusem jego stosowania jest barwienie tkanek na żółty kolor. Stosowany miejscowo na skórę w postaci roztworu działa przeciwbakteryjnie, głównie na bakterie Gram dodatnie. Istnieje również pod postacią żelu.

Nowoczesnymi preparatami są natomiast produkty zawierające w swym składzie octenidynę. Służą one do leczenia i dezynfekcji ran na skórze i błonach śluzowych, a także przyspieszają procesy gojenia. Aplikacja jest bezbolesna. Działają one szybko i w szerokim spektrum (bakeriobójczo na bakterie Gram dodatnie – łącznie z MRSA, Chlamydia, Mycoplasma; Gram ujemne, drożdżakobójczo, pierwotniakobójczo i wirusobójczo), a pH preparatów jest neutralne dla skóry. W przypadku niewielkich ran, zadrapań i skaleczeń można również zastosować preparaty w postaci maści, które są dostępne bez recepty, a zawierają w swym składzie trzy antybiotyki: polimyksynę B, bacitracynę oraz neomycynę. Należy je stosować z ostrożnością, nie dłużej niż 7 dni, ze względu na mogącą się rozwinąć oporność bakterii, możliwość toksycznego działania i nadkażenia drożdżakami.

Rany otwarte

Rany otwarte możemy podzielić, biorąc pod uwagę obiekt, który je spowodował. Wyróżniamy wśród nich rany cięte, szarpane, kłute i postrzałowe. Rany cięte powstają w wyniku działania ostrego przedmiotu. Mają równe brzegi, tkanki w pobliżu rany nie są uszkodzone, dzięki czemu w przypadku infekcji ten rodzaj ran goi się najszybciej. Rany szarpane mają nieregularne brzegi, powstałe na skutek działania tępego przedmiotu, a goją się wolniej aniżeli rany cięte. Rany kłute spowodowane są natomiast przez nakłucie skóry, np. igłą. Sposób leczenia zależny jest od przyczyny powstania rany i jej wielkości, a także stopnia uszkodzenia tkanek podskórnych.

Pierwsza pomoc

Każdą ranę należy przede wszystkim oczyścić i odpowiednio zaopatrzyć. Do oczyszczania można użyć roztworu soli fizjologicznej lub preparatów zawierających octenidynę. Warto polecać żele hydrokoloidowe, które są również wzbogacane przez producentów dodatkiem srebra o działaniu przeciwbakteryjnym.

Żele korzystnie wypływają zarówno na suche, jak i wilgotne, sączące się rany. W przypadku ran suchych działają jak opatrunek okluzyjny, który hamuje parowanie wody i zmniejsza utratę płynu przez naskórek. Przy zastosowaniu żelu hydrokoloidowego na rany sączące się, pochłania on nadmiar płynu wysiękowego, schładza, a także zmiękcza miejsce kontaktu z opatrunkiem.

W przypadku ran otwartych, po oczyszczeniu, dezynfekcji i delikatnym osuszeniu, należy nałożyć na ranę grubą warstwę preparatu i zabezpieczyć ją opatrunkiem na czas wchłonięcia. Kiedy na ranie zacznie pojawiać się strup, można zmniejszyć ilość aplikowanego preparatu. Optymalnemu gojeniu się sprzyja wilgotne środowisko. Na rynku farmaceutycznym obecnych jest wiele specjalistycznych opatrunków (hydrożelowe, hydrokoloidowe, alginiany, poliuretany), które warunkują oczyszczanie, ziarninowanie i tworzenie naskórka. Stanowią także skuteczną barierę przed wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych. Podsumujmy zatem – preparaty utrzymują wilgoć niezbędną do gojenia rany i pochłaniają nadmiar wysięku, przy czym regulują również pH, utrzymując je w fizjologicznych granicach odczynu lekko kwaśnego, co powoduje wzrost aktywności endogennych układów enzymatycznych i pobudzenie migracji granulocytów. Dzięki izolacji termicznej rany utrzymują korzystne warunki temperatury, wspomagają oddzielanie tkanek martwiczo zmienionych dzięki ich uwodnieniu i rozmiękczeniu, a także pobudzają keratynocyty do wzrostu i proliferacji, co przyspiesza procesy regeneracji i gojenia.

Szeroki wybór preparatów stosowanych w przypadku kontuzji i urazów umożliwia farmaceutom skuteczne doradztwo pacjentom którzy, poszukując pomocy, odwiedzają aptekę.

Autor Kamila Kulbaka