Oparzenia słoneczne

Helioterapia, czyli terapia słońcem, jest z powodzeniem stosowana w leczeniu wielu schorzeń, m.in. bezpłodności. Jednak nieroztropne korzystanie z kąpieli słonecznych wywołujące oparzenia słoneczne może być szkodliwe dla zdrowia.

Helioterapia, czyli terapia słońcem, jest z powodzeniem stosowana w leczeniu wielu schorzeń, m.in. bezpłodności. Jednak nieroztropne korzystanie z kąpieli słonecznych wywołujące oparzenia słoneczne może być szkodliwe dla zdrowia.

Promienie słoneczne powodują przyspieszenie przemiany materii, wspomagają usuwanie toksyn z organizmu, korzystnie wpływają na ośrodkowy układ nerwowy.

Najbardziej pożądanym efektem oddziaływania promieniowania ultrafioletowego na ludzki organizm jest zwiększenie produkcji witaminy D, niezbędnej do prawidłowego rozwoju kości i zębów. Witamina D odgrywa też istotną rolę w walce z rakiem piersi, prostaty i okrężnicy, a także w profilaktyce osteoporozy.

Promieniowanie ultrafioletowe docierające do powierzchni ziemi dzieli się na dwa zakresy: UVB (o długości fali 290-320 nm) oraz UVA (o długości fali 320-400 nm). Promieniowanie UVC jest pochłaniane przez ochronną warstwę ozonową.

Krótsze fale UVB penetrują zewnętrzne warstwy skóry. Przez wiele lat uważane były za główną przyczynę uszkodzeń skóry po nasłonecznieniu, takich jak oparzenia słoneczne, starzenie się skóry, nowotwory oraz różnego rodzaju fotodermatozy. Okazuje się jednak, że promieniowanie UVA również jest odpowiedzialne za dużą część zjawisk niekorzystnych dla skóry. Co ważne, ilość UVA docierająca do powierzchni Ziemi (3,9 proc.) jest znacznie większa niż UVB (0,4 proc.). Krótsze fale są absorbowane w naskórku i wpływają na keratynocyty, natomiast długie oddziałują na keratynocyty i fibroblasty w skórze właściwej. O największym natężeniu promieniowania można mówić latem, w godzinach południowych. Część promieni odbija się od piasku, wody, skał czy śniegu, toteż często można być narażonym na działanie nie tylko promieni bezpośrednich, lecz także odbitych.

Rumień i nowotwory

Wobec słońca ludzie nie są równi. Każdy rodzi się z określonym tzw. kapitałem słonecznym, z którego skóra czerpie w momencie zetknięcia się z promieniowaniem UV. Ten indywidualny czynnik określa typ skóry, tzw. fototyp, od którego zależy podatność na opalanie i możliwość wystąpienia poparzenia słonecznego. Wyróżniamy cztery podstawowe fototypy: rude włosy, bardzo jasna skóra, niezwykle wrażliwa na działanie słońca; jasne włosy i skóra łatwo ulegająca poparzeniu, zdolna uzyskać jedynie lekką opaleniznę; ciemna karnacja, skóra rzadko ulegająca poparzeniu, dość mocno opalająca się; skóra bardzo ciemna, nigdy nieulegająca poparzeniu.

Najczęstszym bezpośrednim efektem działania promieniowania słonecznego na skórę jest rumień posłoneczny widoczny jako zaczerwienienie skóry. Każda postać rumienia jest oparzeniem, czyli zjawiskiem niekorzystnym dla skóry. Wprawdzie zazwyczaj powstaje on pod wpływem promieniowania rumieniotwórczego, czyli UVB, wiadomo, że promieniowanie UVA w odpowiednio dużej dawce może wzmocnić i zintensyfikować odczyny rumieniowe. By narazić się na oparzenia słoneczne skóry wystarczy nawet krótka ekspozycja na promieniowanie słoneczne lub solarium. W przypadku wystąpienia rumienia należy schłodzić skórę, a wrażliwe miejsce posmarować warstwą odpowiedniego preparatu. Należy pamiętać, że poparzenia słoneczne mogą wystąpić nawet w chłodny, mglisty dzień.

Oparzenia skóry spowodowane promieniowaniem UV zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworów skóry, w tym czerniaka. Promieniowanie UV niszczy materiał genetyczny, co prowadzi do obumierania komórek i powoduje drobne uszkodzenia. Mogą one z czasem przyczynić się do powstania nowotworu. Również oparzenia słoneczne z dzieciństwa zwiększają ryzyko rozwoju raka w życiu dorosłym. Dlatego o ochronie przed promieniami UV powinno się pamiętać już od najmłodszych lat.

Czerniak, ze względu na bardzo szybkie tempo wzrostu oraz małą podatność na leczenie, jest jedną z najpoważniejszych zmian nowotworowych skóry. Wywodzi się z komórek barwnikowych wytwarzających melaninę (melanocytów), które uległy złośliwej transformacji. Może powstać na skórze, w błonach śluzowych lub w błonie naczyniowej gałki ocznej. Profilaktyka czerniaka polega na samodzielnej kontroli stanu skóry dwa, trzy razy w roku oraz zabezpieczaniu jej przed szkodliwym wpływem promieniowania słonecznego.

Umiar i ochrona

Jednym z elementów profilaktyki redukujących oparzenia słoneczne jest stosowanie preparatów ochronnych z filtrami UV, które powinny być odpowiednio dobrane do rodzaju skóry, typu karnacji oraz intensywności ekspozycji na promieniowanie. Filtry chemiczne pochłaniają szkodliwe promienie i neutralizują wolne rodniki. Znane jest ponad 20 związków chemicznych spełniających te zadania, a ich spektra absorpcyjne mieszczą się w przedziale 250-390 nm, co oznacza, że chronią przed UVB. Do preparatów do opalania dodaje się również filtry fizyczne, np. tlenek cynku czy tlenek tytanu. Działają one na zasadzie rozpraszania i zabezpieczają głównie przed promieniowaniem UVA. Coraz częściej w produkcji kosmeceutyków stosowane są także naturalne składniki promieniochronne, najczęściej pochodzenia roślinnego, takie jak aloes czy rumianek. Promienie słoneczne oddziałują na skórę nie tylko na nadmorskiej plaży czy wysoko w górach, lecz wszędzie i o każdej porze roku. Przenikają przez szyby i chmury, dlatego też kosmeceutyki z filtrami ochronnymi powinno się stosować przez cały rok.

Komisja Europejska zaleciła producentom kosmetyków do opalania stosowanie ujednoliconych oznaczeń na opakowaniach. Niska ochrona to SPF 6 i 10. Średnia ochrona to SPF 15, 20 i 25. Wysoka ochrona to SPF 30 i 50, zaś bardzo wysoka ochrona (SPF 50+) oznacza pomiar SPF powyżej 60.

SPF (Sun Protection Factor) oznacza iloraz minimalnej dawki promieniowania UV wywołującej rumień na skórze chronionej danym filtrem i minimalnej dawki promieniowania UV wywołującej rumień na skórze bez filtra. – Rumień i oparzenia słoneczne są wywoływane głównie przez promienie UVB. Siła działania rumieniotwórczego UVA jest 1000 razy mniejsza niż promieni UVB. 1 MED (minimum erythematous dose, minimal erythema dose) to minimalna dawka promieniowania UV, która powoduje widoczne zaczerwienienie skóry (rumień), czyli minimalna dawka rumieniowa. Wielkość MED jest zróżnicowana i zależy od karnacji skóry (fototypu). Im jaśniejsza skóra, tym silniejszą ochronę przeciwsłoneczną należy stosować. Na tej podstawie dobieramy wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej, tzw. SPF – przypomina dr n. med. Barbara Pytrus-Sędłak, dermatolog-kosmetolog.

Najnowsze badania wykazały, że filtry mineralne i chemiczne nie chronią skóry w stopniu wystarczającym. Aby zapewnić pełną ochronę przeciwsłoneczną, trzeba zabezpieczać skórę także od wewnątrz – poprzez stosowanie nutrikosmetyków zawierających antyoksydanty: witaminy C i E, beta-karoten, polifenole, koenzym Q10, selen i likopen.

Oparzenia słoneczne a bezpieczeństwo dzieci

Skóra małych dzieci różni się od skóry dorosłych. Jest cieńsza, ma niedojrzałe mechanizmy obronne, także przed promieniowaniem UV, znajduje się w niej niewiele komórek produkujących melaninę. To wszystko sprawia, że o wiele łatwiej ulega poparzeniom słonecznym, a szkody wywołane promieniowaniem UV są często nieodwracalne. Udowodniono naukowo, że oparzenia słoneczne z dzieciństwa są podstawowym czynnikiem ryzyka rozwoju czerniaka złośliwego u dorosłych. Dlatego najmłodszych należy szczególnie chronić przed słońcem.

Niemowlęta i małe dzieci w ogóle nie powinny przebywać na słońcu. Ich skóra jest tak delikatna, że już po kilku minutach może ulec poważnym oparzeniom. Starsze dzieci powinny spędzać większość czasu w cieniu, jednak ich skóra powinna być dodatkowo zabezpieczona przed działaniem promieniowania UV preparatami o wysokich współczynnikach ochrony. Wysokość wskaźnika ochrony jest uzależniona od wieku dziecka, jednak skórę najmłodszych zawsze powinno się smarować grubo, dokładnie i odpowiednio często. Nie można również zapominać o preparatach łagodzących skutki oparzeń, a przede wszystkim o kosmeceutykach chroniących przed światłem słonecznym.

Szczególnie wrażliwa na uszkodzenia związane z promieniowaniem i oparzeniami słonecznymi jest skóra dziecka. Oparzenia słoneczne w dzieciństwie zdecydowanie zwiększają podatność na zachorowania na czerniaki, czyli najgroźniejsze formy nowotworów złośliwych skóry. Nie następuje to od razu, bo musi upłynąć kilka (a nawet kilkadziesiąt) lat, aby nowotwór się rozwinął. Do 6. miesiąca życia najlepiej w ogóle nie wystawiać dziecka na słońce, a potem chronić skórę i nie dopuścić do oparzeń słonecznych. Nie powinno się w ogóle korzystać z solariów, gdyż promieniowanie UV jest tam 10-15 razy silniejsze niż słońca w południe, nie ma więc skóry, która wytrzyma to narażenie. Kobiety korzystające z solarium są o 55 proc. bardziej narażone na zachorowanie na czerniaka. Najbardziej zagrożone są osoby młode, poniżej 30. roku życia. W ich przypadku ryzyko zachorowania wzrasta o 75 proc.

Prof. dr n. med. Piotr Rutkowski, Klinika Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie:
Nie ma bezpiecznego opalania się. Ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe jest głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia nowotworów skóry, ale także przyspiesza jej starzenie. Efekty te rosną wraz z łączną dawką promieniowania UV pochłoniętego przez skórę w ciągu całego życia. Dlatego można powiedzieć, że świadome korzystanie ze słońca to unikanie nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne, szczególnie pomiędzy godziną 11.00 a 15.00, kiedy słońce świeci najintensywniej. Wychodząc z domu, należy zadbać o odpowiednie ubranie ograniczające ekspozycję ciała na słońce, a także zakładać okulary przeciwsłoneczne i stosować kremy z filtrem UV.