Na wiosenny spadek formy

Chociaż szacuje się, że syndrom wiosennego przesilenia dotyka około 50 proc. populacji krajów europejskich, jego przyczyny wciąż nie są znane. Przykrym objawom nie da się więc zapobiec – można je jedynie zwalczać poprzez stosowanie napojów oraz suplementów diety o działaniu energetyzującym.

Na początku wiosny u większości pacjentów pojawiają sie takie objawy, jak: ogólne osłabienie, apatia, problemy z koncentracją i uczucie ciągłego zmęczenia. Stan ten nie tylko negatywnie wpływa na efektywność w pracy, lecz także znacząco zmniejsza odporność organizmu na infekcje wirusowe i bakteryjne. Dostępne na rynku preparaty energetyzujące, oprócz popularnych substancji psychostymulujących, zawierają często również tzw. adaptogeny, które niespecyficznie zwiększają odporność organizmu na czynniki stresogenne.

Substancje psychostymulujące
Najpopularniejszym składnikiem preparatów stosowanych w walce z wiosennym osłabieniem jest kofeina – metyloksantyna obecna m.in. w nasionach kawy (Coffea arabica), kakao (Theobroma cacao), zarodkach koli (Cola nitida), liściach herbaty (Camellia sinensis), paście guarana (uzyskiwanej z nasion brazylijskiej liany Paulinia guarana) oraz liściach ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguariensis) nazywanych również yerba mate. Kofeina pozwala przezwyciężyć senność oraz wyostrza koncentrację poprzez przyspieszenie tempa przemiany materii w mózgu, aktywację neuronów adrenergicznych oraz podwyższenie ciśnienia krwi. Należy ją jednak zażywać ostrożnie, zwłaszcza przy chorobach układu krążenia. Zbyt duże dawki mogą powodować zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie, a także bezsenność, zaparcia i niepokój. W skrajnych przypadkach przedawkowanie kofeiny powoduje nawet rozwój nadciśnienia złośliwego oraz rozwarstwienie aorty. Przedawkowanie jest stosunkowo łatwe ze względu na powszechną obecność kofeiny zarówno w napojach energetyzujących, używkach (kawa, herbata), jak i w suplementach diety wspomagających pamięć, koncentrację czy odchudzanie.

Składnikami energetyzujących napojów oraz suplementów diety są często także tauryna (kwas 2-aminometylosulfonowy) i karnityna (związek chemiczny złożony z aminokwasów lizyny i metioniny). Obie substancje niwelują uczucie zmęczenia i znużenia, a karnityna działa także lekko euforyzująco. Ponadto, istnieją przesłanki, że mogą one wywierać korzystny długofalowy wpływ na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz przeciwdziałać pogorszeniu pamięci związanemu z wiekiem lub wywołanemu przez etanol oraz fenobarbital.

W skład preparatów energetyzujących wchodzą często tzw. adaptogeny, czyli surowce roślinne, którym przypisuje się zdolność do zwiększania odporności organizmu na zaburzające homeostazę czynniki stresogenne, zarówno fizyczne (ciepło, zimno), jak i psychiczne (depresje, niepowodzenia). Działanie przystosowawcze wykazują m.in. korzeń żeń-szenia (Panax ginseng), korzeń i kłącze żeń-szenia syberyjskiego (Eleutherococcus senticosus) oraz kłącze różeńca górskiego (Rhodiola rosea).

Żeń-szeń
Popularny korzeń żeń-szenia to surowiec od wieków wykorzystywany jako środek pobudzający w stanach zmęczenia oraz wyczerpania fizycznego i psychicznego. Obecne w nim ginsenozydy (panaksozydy), czyli saponiny triterpenowe, pochodne damaranu, działają psychostymulująco, podnoszą sprawność fizyczną i seksualną, a także pobudzają syntezę białka i kwasów rybonukleinowych (RNA). Należy jednak podkreślić, że sumaryczny efekt zależy od proporcji zawartych w surowcu składników – poszczególne ginsenozydy różnią się bowiem między sobą, np. ginsenozyd Rb1 ma właściwości uspokajające, a Rb2 – pobudzające.

Liczne badania wykazały również korzystny wpływ korzenia żeń-szenia na poziom cholesterolu, a także jego zdolność do podnoszenia ciśnienia krwi poprzez zwiększanie stężenia adrenaliny i noradrenaliny. Wyciągi z tej rośliny często polecane są sportowcom oraz osobom wykonującym ciężkie prace fizyczne. Za najskuteczniejsze uchodzą ekstrakty z odmiany koreańskiej, a za odpowiednią dawkę przyjmuje się 200-400 mg/dobę.

Podobne do żeń-szenia właściwości i zastosowanie w lecznictwie ma również eleuterokok kolczysty, nazywany często żeń-szeniem syberyjskim. Roślina ta występuje powszechnie na Syberii, w Korei, Mandżurii i północnych Chinach. Wielu rosyjskich badaczy dowodziło, że ekstrakty z tego surowca zwiększają wydolność fizyczną sportowców i ogólną odporność na stres, a także podnoszą poziom leukocytów. Ponadto istnieją przesłanki wskazujące na ich korzystny wpływ na regenerację neuronów, co może mieć znaczenie w leczeniu choroby Alzheimera.

Różeniec górski
Właściwości adaptogenne wyciągu z kłącza różeńca górskiego sprawdzono jak dotąd w kilku badaniach. Część z nich dostarczyła bardzo ciekawych wyników. Okazało się m.in., że podawanie tego wyciągu robotnikom pracującym na nocne zmiany przyczynia się do znacznej poprawy ich pamięci krótkotrwałej, wzmaga zdolność koncentracji oraz odbioru bodźców wzrokowych i słuchowych (Darbinyan i wsp., 2000). Udowodniono również, że suplementacja ekstraktem z różeńca u studentów wpływa na ich wyższe oceny na egzaminach w porównaniu do grupy kontrolnej (Spasov i wsp., 2000). Mechanizm działania tej rośliny wiąże się najprawdopodobniej z wpływem na poziom monoamin w mózgu (m.in. obniżanie poziomu noradrenaliny i dopaminy oraz podwyższanie poziomu serotoniny).

Brahmi i wąkrota azjatycka
Coraz większą popularność jako składnik preparatów energetyzujących zdobywa ostatnio indyjska roślina brahmi (Bacopa monnieri). Uważa sie, że za właściwości wspomagające pamięć i koncentrację odpowiadają obecne w niej bakozydy A i B. Ponadto podejrzewa się, że wyciągi z tej rośliny mają działanie antyoksydacyjne oraz wpływają na przekaźnictwo cholinergiczne w mózgu. Podobne właściwości przeciwutleniające i stymulujące układ nerwowy ma najprawdopodobniej również wąkrota azjatycka (Centella asiatica) zwana Gotu Cola. Jak dotąd jest to jednak stosunkowo słabo udokumentowane.

Podsumowanie
Preparaty energetyzujące stanowią dzisiaj cenne narzędzie do walki z syndromem wiosennego osłabienia. Właściwie zażywane mogą umożliwić łagodne przejście z okresu zimowego do czasu wzmożonej letniej aktywności. Jednak aby uniknąć działań niepożądanych i wybrać preparat najlepiej odpowiadający indywidualnym potrzebom, warto skorzystać z fachowej porady farmaceuty w aptece.