Metabolizm witaminy B12

Witamina B12 często nazywana jest czerwoną witaminą lub cyjanokobalaminą. Ta ostatnia substancja jest najtrwalszą, syntetyczną formą witaminy B12. Ostatnio pojawiły się doniesienia o obecności małych ilości tej witaminy w grochu i innych roślinach strączkowych oraz w siewkach zbóż.

Witamina B12 (kobalamina) nie jest syntetyzowana w organizmie, więc musi być dostarczana wraz z dietą. Dobowe zapotrzebowanie człowieka na tę witaminę wynosi 2-5 µg. Jej obecność w przyrodzie jest bardzo ograniczona, ale za to już małe jej dawki są bardzo aktywne. Wytwarzana jest przez drobnoustroje, więc może występować w roślinach, jeśli są zanieczyszczone przez drobnoustroje. Ostatnio pojawiły się doniesienia o obecności tej witaminy w grochu i innych roślinach strączkowych oraz w siewkach zbóż. Najbogatszym śródłem witaminy B12 jest wątroba zwierzęca, nerki i serce, a także chude mięso, ryby, skorupiaki, sery i jaja.

Wchłanianie
Witamina B12, wykazuje złożoną strukturę pierścieniową (tzw. pierścień korynowy), w środku której znajduje się jon kobaltu.

Po przedostaniu się do żołądka witamina, pod wpływem niskiego pH i pepsyny, zostaje uwolniona z połączeń białkowych. Następnie ulega związaniu z wytwarzanym przez komórki okładzinowe żołądka czynnikiem wewnętrznym Castle’a. Utworzony w ten sposób kompleks jest niezwykle stabilny i umożliwia wchłonięcie kobalaminy w zasadowym środowisku jelita cienkiego. Po przedostaniu się do krwi wiąże się ze swoistymi białkami – transkobalaminami (głównie z transkobalaminą II), transportującymi ją przede wszystkim do szpiku oraz do wątroby, a stamtąd do innych tkanek.

Rola w organizmie
Witamina B12 należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie i jest skuteczna nawet w małych dawkach, poza tym zawiera elementy mineralne niezbędne dla organizmu. Podobnie jak kwas foliowy jest niezbędnym kofaktorem reakcji syntezy nukleotydów. Brak witaminy B12 prowadzi do zahamowania syntezy kwasów nukleinowych i rozwoju niedokrwistości megaloblastycznej. Obydwa te związki są niezbędne do reakcji transmetylacji (w wyniku której powstaje metionina) oraz reakcji przemiany metylomalonylo-CoA w bursztynylo-CoA – kluczowej reakcji katabolizmu kwasów tłuszczowych. Zaburzenia metabolizmu metioniny i kwasów tłuszczowych powodują uszkodzenie układu nerwowego.

Witamina B12 uczestniczy w tworzeniu otoczki mielinowej ochraniającej komórki nerwowe, a także neuroprzekaśników nerwowych, które ułatwiają przepływ informacji między komórkami. Poza tym bierze udział w przemianie węglowodanowej i białkowej, wpływa na energetyczną przemianę materii, dzięki czemu zapewnia aktywność, ma wpływ na wzrost, pracę mięśni, ułatwia przemianę żelaza oraz pobudza apetyt.

Jej obecność wpływa na funkcjonowanie karnityny. Dlatego też dzięki kobalaminie zmniejsza się ilość lipidów we krwi. Obserwuje się również wpływ tej witaminy na metabolizm tkanki kostnej, co ma szczególne znaczenie dla rozwoju dzieci oraz dla kobiet w okresie menopauzy zagrożonych osteoporozą.

Niedobór i nadmiar
Najbardziej znanym skutkiem niedoboru witaminy B12 jest niedokrwistość megaloblastyczna. Jej brak powoduje zaburzenia w dojrzewaniu krwinek czerwonych (we krwi obecne są młode formy erytrocytów, czyli blasty), a nawet innych komórek organizmu. Powstające komórki nabierają charakterystycznego wyglądu i kształtu. Zarówno same komórki, jak i ich jądra stają się olbrzymie.

Chorzy mają żółtawobrązowy odcień skóry (przypominający mleczną kawę), występują u nich częste biegunki i trudności w zachowaniu równowagi.

Niedobór witaminy B12 przyczynia się także do powstania zaburzeń w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Obserwuje się długotrwałe stany rozdrażnienia, irytację, lęki, depresje, zmęczenie, drętwienie rąk i nóg, trudności z chodzeniem, jąkanie się, a nawet trudności w przeprowadzaniu prostych rachunków matematycznych. Brak tej witaminy towarzyszy ciężkim schorzeniom neurologicznym, takim jak stwardnienie rozsiane czy choroba Alzheimera.

Obnażenie komórek nerwowych pozbawionych otoczki mielinowej – w której wytwarzaniu bierze udział witamina B12 – powoduje bezwład umysłowy i fizyczny, drętwienie, mrowienie, utratę pamięci, dezorientację, zmiany w tkance nerwowej oraz postępującą demencję. Dlatego stosowane w terapii kobalminy może złagodzić przebieg tych nieuleczalnych chorób.

Przypuszcza się również, że brak tej witaminy może być związany z neuropatią cukrzycową. W sytuacji jej niedoboru, można zaobserwować stany zapalne ust, niemiły zapach ciała i dolegliwości miesiączkowe.

Opisywana witamina odznacza się małą toksycznością; nie jest ona szkodliwa nawet w dużych dawkach. Zaobserwowano wprawdzie objawy uczulenia, a nawet szok anafilaktyczny, podczas zażywania jej, ale prawdopodobnie reakcje te były spowodowane śladami zanieczyszczeń preparatów, a nie oddziaływaniem samej
witaminy.
dr n. farm. Sławomir Białek
Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej, Wydział Farmaceutyczny AM w W-wie
dr Katarzyna Gosk
Zakład Anatomii Prawidłowej, Centrum Biostruktury AM w W-wie

#Zawartość witaminy B12 w różnych produktach spożywczych
Zawartość witaminy B12 w 100 g / Produkty spożywcze

• poniżej 1 µg – mleko i przetwory mleczne (śmietana, jogurt, kefir, sery twarogowe), makaron jajeczny, piersi kurczaka, wieprzowina, baleron, szynka
• 1-5 µg – sery dojrzewające (brie, gouda, edamski), szynka wołowa, cielęcina, wołowina, jaja, ryby (dorsze, mintaje, morszczuki, flądry)
• 5-20 µg – ryby (łososie, śledzie, makrele, pstrągi), królik
• powyżej 20 µg – ryby (szczupaki), wątroby i nerki: wieprzowe, wołowe, cielęce i drobiowe

#Właściwości witaminy B12

• zawartość w diecie – 5-30 µg
• wchłanianie z pokarmów – 1-5 µg 
• zapotrzebowanie dobowe – 2-5 µg 
• całkowita zawartość w organizmie – 5-30mg
• zapasy ustrojowe – 1-3 mg (wątroba)
• miejsce wchłaniania – jelito cienkie
• mechanizm wchłaniania – czynnik wewnętrzny Castle’a
• transport w surowicy – transkobalamina II
• wydalanie – z kałem