Łuszczyca nie jest chorobą zakaźną, ale przewlekłą i nawrotową. Odpowiednie leczenie może złagodzić objawy lub doprowadzić do ich ustąpienia.
Już w IV wieku p.n.e. Hipokrates w swoim dziele „Corpus Hippocraticum” przedstawił opis choroby, który odpowiada objawom łuszczycy. Łuszczyca (psoriasis) jest chorobą grudkowo-złuszczającą, niezakaźną, która związana jest z procesami zapalno-proliferacyjnymi przebiegającymi w obrębie skóry. Termin psoriasis pochodzi od greckiego słowa psora – swędzieć, a łacińska nazwa tej choroby jest połączeniem słowa psora oraz końcówki -sis oznaczającej schorzenie.
Etiologia
Łuszczyca jest często występującym schorzeniem skóry zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, częściej występuje u rasy białej w klimacie chłodnym i umiarkowanym. Jest to dermatoza o podłożu genetycznym, warunkowana także czynnikami środowiskowymi. Zmiany łuszczycowe indukowane są poprzez urazy mechaniczne skóry, promieniowanie ultrafioletowe, rentgenowskie, oparzenia słoneczne, chemiczne i cieplne, choroby infekcyjne dróg oddechowych i stany zapalne skóry.
Dermatoza ta charakteryzuje się nawrotowym i przewlekłym przebiegiem, podczas którego odnotowuje się okresy zaostrzania się zmian oraz ich remisji. Nawrót choroby u osób dotkniętych łuszczycą najczęściej występuje w okresie jesiennym i wiosennym. Jest to związane ze szczytem okresu przeziębieniowego i zmniejszeniem odporności, a także mniejszą dawką promieniowania UV związaną z porami roku.
Etiopatogeneza łuszczycy związana jest z mechanizmami immunologicznymi zależnymi od limfocytów T. W wyniku aktywacji, namnażania się i pobudzenia tych komórek dochodzi do uwalniania czynników prozapalnych. Nadmierne namnażanie komórek naskórka wyraża się niepełnym różnicowaniem komórek z zachowaniem resztkowych jąder w warstwie rogowej. Jest to zjawisko parakeratozy, które polega na przyspieszeniu okresu przejścia keratynocytu z warstwy rozrodczej na powierzchnię skóry. W zdrowej skórze okres ten wynosi 26 dni, natomiast w łuszczycy jest skrócony do 4 dni. Cytokiny prozapalne stymulują rozrost naczyń krwionośnych w skórze. Stają się one szersze i bardziej kręte, a także lokalizują się w wyższych warstwach skóry, co jest przyczyną czerwonego zabarwienia zmian łuszczycowych.
Rodzaje łuszczycy
W oparciu o badania genetyczne wyróżniono dwa typy łuszczycy: typ I ujawnia się zazwyczaj przed 40. rokiem życia (dziedziczny) oraz typ II, sporadyczny – występuje powyżej 40. roku życia. W typie I łuszczycy zmiany mogą mieć postać licznych i rozsianych grudek łuszczycowych, natomiast w typie II występują pojedyncze ogniska zapalne zlokalizowane w obrębie łokci, kolan, skóry głowy, łydki czy okolicy krzyżowej. Jeżeli na łuszczycę choruje jedno z rodziców, ryzyko wystąpienia choroby u dzieci wynosi 10-30 proc., a wzrasta do 50-70 proc. jeżeli łuszczycę mają oboje rodzice.
Objawy
Wysiewy łuszczycy zdarzają się również często po zachorowaniu na ropną anginę wywołaną przez paciorkowce. Jest to związane z obecnością superantygenów paciorkowcowych i pobudzeniem odpowiedzi immunologicznej przeciw białkom paciorkowca, co nasila reakcję zapalną w skórze.
Łuszczyca charakteryzuje się obecnością na skórze czerwonych grudek pokrytych srebrzystą łuską, zlokalizowanych w charakterystycznych miejscach: na owłosionej skórze głowy, w okolicy krzyżowej, a przede wszystkim na wyprostnej powierzchni łokci i kolan. Wykwity o średnicy większej niż 1 cm określane są mianem blaszek łuszczycowych, które łatwo daje się zdrapać. Po zdrapaniu blaszki łuszczycowej na skórze pozostaje błyszcząca powierzchnia (tzw. objaw świecy stearynowej), natomiast w przypadku uszkodzenia skóry może pojawić się punkcikowate krwawienie bez widocznej nadżerki, czyli odsłonięcie poszerzonych i leżących blisko powierzchni naczyń krwionośnych (objaw Auspitza). W przypadku drobnego urazu mechanicznego po upływie 10-14 dni na skórze mogą pojawić się wykwity o liniowym układzie grudek (objaw Koebnera), co jest także charakterystyczne dla miejsc blizn pourazowych i pooperacyjnych.
Postaci choroby
Łuszczyca może dotyczyć również paznokci i objawiać się pod postacią punkcikowatych zagłębień na powierzchni płytki (należy jednak uważnie różnicować ten objaw z objawami grzybicy paznokci). Najczęstszą postacią łuszczycy jest łuszczyca pospolita (zwykła), która zajmuje skórę i paznokcie. W zależności od lokalizacji i wyglądu zmian wyróżnia się kilka odmian tej postaci łuszczycy: plackowatą (np. na łokciach), monetowatą (tarczki o średnicy 2-3 cm), drobnogrudkową (często po infekcji Streptococcus), odwróconą (zlokalizowaną w fałdach skórnych, np. pomiędzy pośladkami), brudźcową (nawarstwianie grubej łuski o żółtawym zabarwieniu) i łuszczycę paznokci.
Znacznie cięższym przebiegiem charakteryzuje się łuszczyca stawowa, w której dochodzi do stanu zapalnego w obrębie stawów, któremu mogą towarzyszyć zmiany skórne. Najcięższą odmianą dermatozy jest łuszczyca krostkowa – cechująca się obecnością na skórze pęcherzyków wypełnionych gęstą i ropną treścią o żółtym zabarwieniu. W przypadku uogólnionego stanu zapalnego przebiegającego na powierzchni całego ciała wyróżnia się również łuszczycę erytrodermiczną, która jest skrajnie ciężką postacią łuszczycy. Może ona wystąpić w przebiegu łuszczycy zwykłej, stawowej i krostkowej.
Pielęgnacja skóry
Przez wiele lat łuszczyca uważana była tylko za dermatozę. Obecnie wiadomo jednak, że u osób z umiarkowaną lub ciężką postacią łuszczycy występuje większe ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, chorób metabolicznych (cukrzyca) oraz chorób nerek. Ryzyko to ulega zwiększeniu wraz z obszarem skóry zajętej zmianami łuszczycowymi, a także czasem trwania choroby. Z tych względów bardzo ważna jest pielęgnacja skóry, zwłaszcza w okresie zaostrzeń choroby, a także odpowiednie leczenie. Pielęgnacja skóry odgrywa niebywale ważną rolę, gdyż nadmierne przesuszenie skóry może przyspieszać narastanie łuski. Emolienty przeznaczone do mycia i natłuszczania powinny być podstawowymi kosmetykami używanymi przez osoby borykające się z problemem łuszczycy. Są to łagodne preparaty myjące, które nie zawierają mydła (żele, pianki, emulsje do kąpieli, kremowe żele). Dbają one o odpowiedni poziom nawilżenia skóry, a przede wszystkim redukują również świąd, co pozwala na uniknięcie odruchowego drapania zmian skórnych zaostrzających przebieg łuszczycy.
Leczenie
Lekami stosowanymi w leczeniu łuszczycy są, poza emolientami, gotowe i recepturowe preparaty o działaniu keratolitycznym, które mają działanie zmiękczające i usuwające łuskę. Zawierają one w swym składzie kwas salicylowy, mlekowy bądź mocznik. Ich zastosowanie pozwala na zmiękczenie i oddzielenie łuski pokrywającej zmiany skórne, co ułatwia przenikanie leków do zmian chorobowych. Miejscowo stosuje się również kortykosteroidy (hydrokortyzon, fludrokortyzon, deksametazon). Występują one jako preparaty jednoskładnikowe, bądź są łączone z innymi substancjami (kwasem salicylowym, kliochinolem, mikonazolem, chlorchinaldolem, natamycyną, gentamycyną, pochodną witaminy D – kalcypotriolem). Leki te powodują szybkie ustąpienie zmian zapalnych, jednakże ich przewlekłe stosowanie może doprowadzić do pojawienia się rozszerzonych naczyń krwionośnych, zaników skóry bądź rozstępów. Częste jest również zjawisko tachyfilaksji, czyli wyczerpywania się odpowiedzi organizmu na zastosowane leki, które trzeba zastępować coraz silniejszymi, aby osiągnąć zamierzony efekt. O wyborze odpowiedniego dla pacjenta leku musi decydować lekarz.
Substancją recepturową często występującą w składzie maści ordynowanych przez lekarza do przygotowania w aptece jest cygnolina. Jest to pochodna chryzarobiny uzyskiwanej z kory drzewa Andira araroba. Cygnolina hamuje podziały komórkowe i jest najczęściej przepisywana w stężeniach 0,2-0,25%. W leczeniu łuszczycy wykorzystywane są także pochodne witaminy D3 (kalcipotriol), które hamują nadmierny i nieprawidłowy rozwój komórek skóry, a także normalizują procesy ich dojrzewania. Dobre wyniki uzyskuje się w stosowaniu leku złożonego będącego połączeniem kalcipotriolu i betametazonu, gdyż składniki leku działają synergistycznie. Dodatek kortykosteroidu pozwala na uniknięcie podrażnień i zapewnia szybszy początek działania, a pochodna witaminy D3 zapewnia leczenie przyczynowe. W preparatach miejscowych wykorzystywane są także retinoidy (tazaroten) oraz pochodne kalcyneuryny (takrolimus oraz pimekrolimus). Tazaroten normalizuje nieprawidłowy rozrost keratynocytów, natomiast pochodne kalcyneruryny hamują sygnał w jądrze komórkowym i zmniejszają reakcję zapalną stymulowaną przez układ immunologiczny.
Bardzo ważną rolę w leczeniu łuszczycy odgrywa fototerapia. Stosuje się szeroko- (długość fali 290-320 nm) i wąskowidmowe (długość fali około 311 nm) naświetlania UVB oraz naświetlania metodą PUVA (długość fali 320-400 nm). Naświetlania lecznicze stosuje się zwykle u osób z wysiewną postacią łuszczycy oraz u chorych ze zmianami opornie reagującymi na leki miejscowe. Naświetlania metodą PUVA są poprzedzone podaniem leków uwrażliwiających na światło (psolarenów).
Leki biologiczne
Najnowszą grupą leków stosowanych w łuszczycy są leki biologiczne – cząsteczki białkowe, które wybiórczo hamują działanie cytokin prozapalnych odgrywających rolę w powstawaniu zmian łuszczycowych. Pochodzą one z hodowli żywych komórek bądź powstają na drodze inżynierii genetycznej. Budowa chemiczna determinuje ich podanie podskórne bądź dożylne. Do leczenia biologicznego kwalifikowani są pacjenci z ciężkimi postaciami łuszczycy, u których leczenie standardowymi metodami ogólnymi bądź fototerapią nie przyniosło wystarczającej poprawy.
Leczenie AZS
Przewlekłą chorobą skóry, której częstość występowania w ciągu ostatnich 30 lat wzrosła dwukrotnie, jest atopowe zapalenie skóry (AZS). Choroba występuje głównie u dzieci, ale także osoby dorosłe borykają się z problemem atopii. Jest to dermatoza charakteryzująca się suchą, spierzchniętą oraz skłonną do podrażnień skórą. W przypadku AZS, podobnie jak w przypadku łuszczycy, mają miejsce okresowe zaostrzenia choroby, podczas których objawy stają się bardziej dokuczliwe. U osób dorosłych zmiany atopowe występują najczęściej na szyi, dekolcie, pod kolanami, na wewnętrznej części łokci, na twarzy i skórze głowy. W skórze atopowej występuje niedobór składników naturalnego czynnika nawilżającego (NMF). W rezultacie bariera skórna jest osłabiona, a głębiej położone warstwy stają się podatne na infekcje. Objawy AZS – suchość skóry połączona ze świądem również są czynnikiem pogłębiającym schorzenie, ponieważ chorzy odczuwają silną potrzebę drapania się. Zaburza to czynność i ciągłość bariery skórnej, a także naraża ją na infekcje. Jest to tzw. błędne koło skóry atopowej. Chorzy na AZS, podobnie jak i osoby cierpiące na łuszczycę, uskarżają się na dodatkowe dolegliwości: stres, brak snu, dyskryminację oraz brak pewności siebie. W celu złagodzenia objawów choroby bardzo ważna jest odpowiednia pielęgnacja skóry.
Leczenie AZS i łuszczycy jest bardzo trudne. Polega ono na odbudowie bariery naskórkowej, ograniczeniu stanu zapalnego skóry, zwalczaniu nadkażeń oraz eliminacji czynników środowiskowych, które mogą zaostrzać przebieg choroby. Składnikami wykorzystywanymi w emolientach są: olej macadamia, trójglicerydy, masło shea, hialuronian sodu, olej parafinowy, kwas mlekowy oraz alantoina. Ich działanie opiera się na zmiękczaniu i uelastycznianiu naskórka, odżywieniu głębszych warstw skóry, ograniczeniu przeznaskórkowej utraty wody, natłuszczeniu skóry oraz redukcji podrażnień i świądu.