Profilaktyka i wczesne wdrożenie farmakologicznego leczenia znacznej części pacjentów pozwalają uniknąć ingerencji chirurgicznej. Działać trzeba, gdy przerost prostaty jest łagodny.
Łagodny przerost gruczołu krokowego (benign prostatic hyperplasia, BPH) jest najczęstszą przyczyną zaburzeń oddawania moczu u mężczyzn. Problem ten dotyczy około 50 proc. pacjentów w wieku powyżej 50. roku życia i prawie wszystkich powyżej 85. roku życia. W ostatnich latach istotnie poszerzyły się możliwości farmakologicznego leczenia tego schorzenia, co zdecydowanie zwiększa rolę farmaceuty w tym procesie.
Etiologia
Gruczoł krokowy jest męskim narządem płciowym położonym na dnie miednicy mniejszej, bezpośrednio poniżej pęcherza moczowego. Etiologia procesu jego rozrostu jest niejasna, wydaje się jednak, że zachodzące zmiany są efektem zaburzeń hormonalnych oraz aktywności dihydrotestosteronu (aktywnego metabolitu testosteronu). Lekarze podkreślają rolę, jaką odgrywa w profilaktyce BPH prowadzenie aktywnego trybu życia oraz przestrzeganie właściwej diety. Powinna być ona bogata w białko, cynk, witaminę D i likopen. Natomiast częste spożywanie czerwonego mięsa oraz tłustych potraw zwiększa ryzyko przerostu stercza.
Obraz kliniczny
Rozrastająca się prostata uciska sterczową część cewki moczowej i utrudnia przepływ moczu, co powoduje wystąpienie tzw. objawów przeszkody podpęcherzowej. Pacjenci z BPH skarżą się przede wszystkim na poprzedzone gwałtownym parciem, bolesne i „kropelkowe” oddawanie moczu, osłabienie siły jego strumienia oraz opór na początku mikcji. Typowe jest również częste oddawanie moczu w nocy oraz niezupełne opróżnianie pęcherza. Wymienione symptomy obniżają jakość życia, a ich bagatelizowanie może wiązać się z poważnymi powikłaniami. Zalegający w pęcherzu mocz sprzyja namnażaniu się bakterii, co zwiększa częstość występowania stanów zapalnych, może również prowadzić do uszkodzenia nerek.
Wymienione objawy mogą towarzyszyć także innym schorzeniom (np. nowotworom prostaty). Pacjentów warto zatem namówić na wizytę u lekarza w celu zdiagnozowania problemu i ustalenia optymalnej terapii. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia pozwala skutecznie zwalczać objawy i zapobiegać interwencji chirurgicznej.
Preparaty naturalne
Od wielu lat przy łagodnym przeroście stercza z powodzeniem stosowane są bogate w β-sitosterol surowce roślinne, m.in. owoce boczni piłkowanej (nazywanej też palmą sabalową lub karłowatą), korę śliwy amerykańskiej, nasiona dyni, nasiona lnu, zarodki kukurydzy i korzeń pokrzywy (Tabela 1). β-sitosterol najprawdopodobniej hamuje syntezę dihydrotestosteronu, co regeneruje i normalizuje przemianę materii w komórkach prostaty. W rezultacie dochodzi do zmniejszenia częstości oddawania i objętości zalegającego moczu oraz zwiększenia siły jego strumienia. Szacuje się, że po dostępne bez recepty preparaty wspomagające funkcjonowanie prostaty sięga aż 90 proc. pacjentów. Ich popularność wynika zarówno ze skuteczności, jak i z bezpieczeństwa stosowania.
Inną powszechnie stosowaną w profilaktyce i leczeniu przerostu prostaty substancją jest likopen – karotenoid zawarty m.in. w pomidorach. Jego odpowiednia podaż w diecie zmniejsza ryzyko rozwoju BPH, a także hamuje proliferację komórek nowotworowych prostaty. Mechanizm działania likopenu związany jest najprawdopodobniej z jego aktywnością antyoksydacyjną oraz hamowaniem 5-α-reduktazy i interleukiny-6. Wykazano, że suplementacja likopenem w dawce 15 mg dziennie przez sześć miesięcy u pacjentów z BPH bez zmian nowotworowych skutecznie hamuje dalszy rozrost stercza. U osób starszych prawdopodobnie zwiększa się zdolność do akumulacji likopenu w komórkach, co dodatkowo wzmaga działanie profilaktyczne.
Spośród preparatów roślinnych w leczeniu BPH pomocne mogą być również wszelkie surowce zakwaszające drogi moczowe (żurawina) i wspomagające diurezę (pokrzywa, dziurawiec).
Na receptę
W przypadku, gdy stosowanie preparatów OTC nie daje odpowiednich efektów, konieczne może być wdrożenie terapii lekami blokującymi receptory α1-adrenergiczne i/lub inhibitorami 5-α-reduktazy. Wybiórcze α1-adrenolityki (doksazosyna, tamsulozyna, terazosyna, alfuzosyna) powodują osłabienie napięcia włókien mięśniowych gładkich zrębu stercza – następuje spadek oporu cewkowego i złagodzenie objawów, takich jak częstomocz dzienny i nocny czy parcia naglące.
Stosowanie tych leków nie powoduje jednak zmniejszenia stercza. Działają one hipotensyjnie, u około 5 proc. pacjentów mogą wywołać omdlenia, zawroty głowy, zmęczenie, senność oraz kołatanie serca. Istnieje także ryzyko pojawienia się zaburzeń wzwodu i zmniejszenia objętości ejakulatu. Mechanizm działania inhibitorów 5-α-reduktazy (finasteryd, dutasteryd) polega natomiast na blokowaniu przemiany testosteronu w jego aktywną postać – dihydrotestosteron. Efekt leczniczy osiąga się zazwyczaj po kilkunastotygodniowym leczeniu. Długotrwała terapia powoduje natomiast zmniejszenie objętości stercza o około 30 proc. Leki te są z reguły dobrze tolerowane nawet podczas wieloletniej kuracji, jednak u części chorych obserwuje się osłabienie potencji, obniżenie libido oraz zmniejszenie objętości ejakulatu. Obecnie częstą praktyką jest jednoczesne podawanie inhibitorów 5-α-reduktazy i α1-adrenolityków, co skutecznie zapobiega progresji rozrostu stercza, zmniejsza konieczność leczenia chirurgicznego, minimalizuje ryzyko ostrego zatrzymania moczu oraz efektywniej w porównaniu do monoterapii poprawia przepływ cewkowy.
Leczenie zabiegowe
Jeśli mimo zastosowania farmakoterapii nie udaje się wyeliminować objawów związanych z BPH, należy rozważyć możliwość leczenia zabiegowego. Wskazaniami są m.in.: nawracający krwiomocz, zakażenia układu moczowego, zatrzymania moczu, a także niewydolność nerek, kamica i rozległe uchyłki pęcherza moczowego. Gama stosowanych metod jest bardzo szeroka – wykonuje się zarówno zabiegi polegające na poprawieniu drożności bez usuwania tkanki gruczołu krokowego, jak i wymagające jej resekcji.
Poniżej przedstawiona została tabela porównująca dostępne, wybrane suplementy diety i leki stosowane w przeroście prostaty.
Tabela 1. Porównanie wybranych suplementów diety i leków stosowanych przy przeroście prostaty | |||
Grupa | Preparat handlowy | Główna substancja czynna | Mechanizm działania |
leki OTC | Poldanen | wyciąg z kory śliwy afykańskiej (Prunus africana) | źródło β-sitosterolu, który hamuje syntezę dihydrotestosteronu, regeneruje i normalizuje przemianę materii w komórkach prostaty, zmniejsza częstość oddawania i objętość zalegającego moczu oraz poprawia jego strumień |
Prostamol Uno | wyciąg z owoców boczni piłkowanej (Serenoa repens) | ||
Fitoprost | |||
Sterko | |||
suplementy diety | Prostatan | ||
ProstamerProstogal 1000 | olej z pestek dyni(Cucurbita pepo) | ||
Prostalong ComplexProstenalOlimp Prostatan | likopen | działanie antyoksydacyjnie, hamowanie 5-α-reduktazy i proliferacji komórek nowotworowych prostaty | |
leki na receptę | OmnicOmsal | tamsulozyna | seletywne blokery receptorów α1-adrenergicznych – powodują osłabienie napięcia włókien mięśniowych gładkich zrębu stercza, zmniejszają opór cewkowy, częstomocz dzienny i nocny oraz parcia naglące |
CarduraDoxar | doksazosyna | ||
Hytrin | terazosyna | ||
Dalfaz | alfuzosyna | ||
Finaster | finasteryd | inhibitory 5 α-reduktazy – hamują przemianę testosteronu w dihydrotestosteron | |
Avodart | dutasteryd |
Tabela 2. Surowce roślinne stosowane przy łagodnym przeroście prostaty | |||
nazwa rośliny | nazwa łacińska | surowiec | składniki aktywne |
bocznia piłkowanasyn. palma amerykańska,palma sabalowa,palma
karłowata |
Serenoa repens,syn. Sabal serrulata,Serenoa serrulata | owoc palmy sabalowej(Sabalis fructus) | fitosterole (β-sitosterol); flawonoidy (kwercetyna, izokwercetyna);olej tłusty z kwasami nienasyconymi;kwas antranilowy;polisacharydy |
śliwa afrykańska | Prunus africana,syn. Pygeum africana | kora śliwy afrykańskiej (Pygei cortex) | sterole (β-sitosterol, kampesterol i ich estry),wolne kwasy tłuszczowe i ich estry (palmitynowy, linolenowy, linolowy, olejowy, stearowy, arachidowy, lignocerynowy);związki triterpenowe (lupelol, kwas ursolowy, kwas oleanolowy);fenolokwasy (syryngowy, ferulowy);
glikozydy cyjanogenne |
dynia zwyczajna | Cucurbita pepo | nasiona dyni (Cucurbitae semen, syn. Peponis semen), olej z nasion dyni (Cucurbitae oleum) | fitosterole (β-sitosterol);kukurbitacyny (tylko świeże nasiona);olej tłusty bogaty w kwasy nienasycone |
pokrzywa zwyczajna | Urtica dioica | korzeń pokrzywy(Urticae radix) | fitosterole (β-sitosterol);lignany;lecytyna;rozpuszczalna krzemionka i sole mineralne |
kukurydza zwyczajna | Zea mays | zarodki kukurydzy(Maydis embryonis) | olej bogaty w β -sitosterol |
drzewo potencji,syn. Muira Puama | Liriosma ovata,syn. Dulacia inopiflora, Ptychopetalum olacoides | drewno pnia i korzeni (Muirae Puamae lignum) | estry lupeolu;pochodne β-sitosterolu;gorycze;garbniki |
pomidor zwyczajny,syn. pomidor jadalny | Lycopersicon esculentum | owoce pomidora | karotenoidy, m.in. likopen |
len zwyczajny | Linum usitatissimum | nasiona lnu (Lini semen); olej lniany (Oleum Lini) | fitosterole;nienasycone kwasy tłuszczowe;witamina E |
Autor Joanna Krajewska