Katar – leczenie objawowe

Katar to częsty symptom związany przede wszystkim z różnymi infekcjami. Jest dość uciążliwy, a w przypadku małych dzieci może dodatkowo znacząco utrudniać im normalne funkcjonowanie.

Katar nazywany jest nieżytem błony śluzowej nosa, a z łac. rhinitis. Jest to objaw nadmiernej reakcji błony śluzowej na zadziałanie zewnętrznego czynnika sprawczego i rozwojem typowych objawów stanu zapalnego, jak przekrwienie, obrzęk, pojawienie się wydzieliny surowiczej. Czynnikiem wywołującym tę reakcję może być tak naprawdę wszystko. Najczęściej jest to infekcja wirusowa, jednak może to być również efekt infekcji bakteryjnej, grzybiczej, reakcji alergicznej, a także zadziałania różnych czynników fizycznych (temperatury, zmiennej wilgotności, zapylenia, dymu papierosowego, suchego powietrza itp.). Przewlekły katar może być też objawem polipów nosa, zapalenia zatok, nadużywania leków obkurczających śluzówkę, wahań hormonalnych, dojrzewania, niedoczynności tarczycy, a także efektem ubocznym stosowania niektórych leków.

U niemowląt oraz małych dzieci, podobnie jak u osób dorosłych, najczęstszą przyczyną jest infekcja wirusowa, a kolejnym czynnikiem, który równie często może powodować u nich niedrożność przewodów nosowych, jest reakcja na przesuszone i zanieczyszczone powietrze.

Charakterystyczne objawy

Podstawowym objawem jest oczywiście pojawienie się nadmiernej wydzieliny, która wycieka z przewodów nosowych lub je blokuje. Dodatkowo zablokowanie i utrudnione oddychanie może wynikać z obrzęku. Symptomy te znacząco utrudniają normalne oddychanie. Objawami dodatkowymi mogą być: uczucie swędzenia, pieczenia, nadmierne łzawienie, kichanie oraz kaszel będący efektem spływania zapalnej wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Może pojawiać się również ból głowy, uszu, zatok przynosowych oraz podwyższona temperatura ciała.

Objawy nieżytu nosa są pożądane z punktu widzenia usunięcia czynnika sprawczego poza organizm, jednak mogą być również bardzo uciążliwe i utrudniać normalne funkcjonowanie chorego. Szczególnie mocno jest to wyrażone w przypadku małych dzieci, u których pojawienie się niedrożności zaburza sen i pogarsza samopoczucie, ponieważ nie potrafią oddychać przez usta, a więc zablokowanie przewodów nosowych może im bardzo utrudniać normalne oddychanie.
Katar w przebiegu infekcji wirusowej

Jak już wspomniano, katar najczęściej pojawia się jako efekt stanu zapalnego wywołanego infekcją wirusową błony śluzowej górnych dróg oddechowych. Infekcja taka przebiega dwu-, a czasem trzyetapowo, a to związane jest z charakterystycznymi objawami, które jej towarzyszą. W pierwszej fazie dochodzi do pojawienia się obrzęku i przekrwienia, a więc zablokowania przewodów nosowych oraz hipersekrecji objawiającej się obfitym wysiękiem surowiczym. Etap ten jest wynikiem pobu­dzenia receptorów włókien czuciowych biegnących drogą nerwu błędnego oraz nadmiernego uwalniania acetylocholiny. W drugiej fazie zapalenia dochodzi do nacieku komórkowego w miejscach zapalnych i zmian właściwości fizykochemicznych śluzu. Ulega on wyraźnemu zagęszczeniu w wyniku tworzenia się kompleksów białkowo-mukopolisacharydowych. Zmiany charakteru śluzu związane są też z pojawieniem się domieszki złuszczonych nabłonków oraz migracją neutrofilów. Do zagęszczenia może się również przyczynić bardzo powszechne w przebiegu źle leczonego przeziębienia odwodnienie organizmu. W niektórych przypadkach dochodzi czasem do trzeciego etapu związanego z nadkażeniem bakteryjnym i pojawieniem się wydzieliny ropnej.

Leczenie

Leczenie w przebiegu kataru infekcyjnego zwykle jest objawowe. W pierwszej fazie zaleca się stosowanie leków obkurczających śluzówkę. Jednak nie jest to niezbędne, a u małych dzieci niekoniecznie wskazane chyba, że cieknący katar mocno utrudnia normalne funkcjonowanie. W tym wypadku należy również pamiętać, że leków takich nie można stosować przewlekle – u dzieci najlepiej maksymalnie przez trzy dni ze względu na ryzyko rozwoju działań niepożądanych. W tej fazie bardzo ważne jest również płukanie przewodów nosowych, np. przy pomocy roztworów soli fizjologicznej lub wody morskiej w celu regularnego usuwania nadmiernej wydzieliny.

W drugiej fazie zapalenia bardzo ważne jest rozrzedzenie zalegającej wydzieliny i ułatwienie jej ewakuacji, co znacząco poprawia komfort swobodnego oddychania. U małych dzieci można w tym wypadku zastosować izotoniczne preparaty soli morskiej, które wypłukują wydzielinę i nawilżają śluzówkę lub hipertoniczne, które dodatkowo prowadzą do jej rozrzedzenia. Na tym etapie leczenie objawowe jest bardzo ważne, ponieważ zablokowany gęstą wydzieliną nos jest sporym problemem dla małego dziecka, a zalegająca wydzielina stwarza doskonałe warunki do namnażania się bakterii i zwiększa ryzyko rozwoju powikłań związanych z nadkażeniem bakteryjnym. Po przepłukiwaniu przewodów nosowych u dzieci można zastosować aspirator i usunąć nadmiar wydzieliny. Ważnym jest też, aby przez cały okres trwania choroby zadbać o odpowiednie nawilżenie powietrza oraz nawodnienie organizmu.

W przebiegu obu faz zapalnych pacjentowi można również zaproponować preparaty złożone. Są to produkty zwierające izotoniczny roztwór soli, której obecność odpowiada przede wszystkim za przepłukanie i nawilżenie śluzówek. Dodatkowym składnikiem w takim preparacie może być wyciąg z tymianku, który charakteryzuje się właściwościami rozrzedzającymi śluz, a więc przyczynia się do jego łatwiejszego usuwania, ma również właściwości przeciwzapalne i delikatnie antyseptyczne. Istnieją również preparaty, które zawierają jony miedzi mające związek ze wzmocnieniem odpowiedzi układu immunologicznego na zakażenie, a dodatkowo działające bakteriostatycznie i przeciwwirusowo. Wygodne w użyciu są preparaty w jednorazowych ampułkach, które zawierają odpowiednią ilość płynu potrzebną do przepłukania obu przewodów nosowych. Ampułki są również poręczne, roztwór można ogrzać w dłoniach przed podaniem, a w przeciwieństwie do atomizerów mamy również wpływ na ciśnienie, z jakim lek będzie podawany. Po aplikacji dużo łatwiej można usunąć wydzielinę, a dziecku oddycha się zdecydowanie lżej.

tekst: Iwona Napierała