Jaką masz (anty)koncepcję?

Z wielu metod zapobiegania niechcianej ciąży każda kobieta może wybrać tę najkorzystniejszą dla siebie. Do wyboru są m.in. pigułki hormonalne i wkładki wewnątrzmaciczne.

Potrzeba kontrolowania ilości potomstwa nie jest wymysłem naszych czasów. Pierwsze wzmianki o antykoncepcji pochodzą jeszcze ze starożytnego Egiptu. Niewątpliwie dziś jesteśmy świadkami dużego postępu w zakresie metod zapobiegania ciąży, który daje możliwość dopasowania ich do potrzeb konkretnej kobiety. Szczególnie widoczny jest rozwój antykoncepcji hormonalnej. Sama antykoncepcja wydaje się nieodłącznym elementem życia seksualnego. Niezależnie, czy stosujemy prezerwatywy, czy zasady naturalnego planowania rodziny – cel mamy jeden. Różnią nas tylko metody.

– Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), na miano środka antykoncepcyjnego zasługują preparaty, które działają do momentu zagnieżdżenia zapłodnionej komórki w ściance macicy. A to następuje w ciągu 5-6 dni po stosunku – mówi dr n. med. Grzegorz Południewski, ginekolog, ekspert w dziedzinie planowania ciąży. Zgodnie z tą definicją, wszystkie zarejestrowane w Polsce metody, także tzw. pigułka „day after”, zaliczają się do antykoncepcji, a nie do środków wczesnoporonnych.

Możliwość wyboru
Najprostszą metodą, określaną jako mechaniczna, jest zablokowanie plemnikom drogi do macicy, czemu służą prezerwatywy. Ich niewątpliwym plusem jest również to, że w pewnym stopniu zabezpieczają przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, np. AIDS, a ich stosowanie nie wymaga konsultacji z lekarzem. Natomiast wadą prezerwatyw jest niebezpieczeństwo pęknięcia lub zsunięcia się podczas stosunku. Jej skuteczność w dużej mierze zależy od umiejętności nałożenia.

Innym rozwiązaniem na uniknięcie ciąży jest niszczenie plemników „bronią chemiczną”. Służą temu globulki bądź tabletki, które wprowadza się do pochwy na około 10 minut przed stosunkiem, gdzie pod wpływem ciepłoty ciała zamieniają się w pianę. Działanie chemiczne może wywoływać reakcje alergiczne, a relatywnie niska skuteczność sprawia, że metoda ta powoli odchodzi do lamusa.

Kolejna metoda polega na blokowaniu plemnikom drogi do macicy. W ten sposób działają niektóre tabletki hormonalne (zagęszczają śluz i uniemożliwiają ruch plemnikom) oraz wkładka wewnątrzmaciczna. Wkładka, potocznie nazywana spiralą, powoduje w macicy jałowy odczyn zapalny, co w połączeniu z jonami miedzi lub srebra, z którego zwykle bywa wykonana, utrudnia plemnikom przedostanie się do jajowodu. Wkładka zmienia też śluzówkę macicy, co uniemożliwia zagnieżdżenie się w niej komórki jajowej. Zaletą wkładki jest wygoda – zakłada się ją raz na 3-5 lat, i jeśli w ciągu pierwszego miesiąca nie przesunie się ani nie wypadnie, zwalnia z myślenia o antykoncepcji przez kilka lat. Nie jest to jednak metoda dla kobiet o bardzo obfitych krwawieniach miesiączkowych oraz mających problemy z niedokrwistością. Obecnie istnieją wkładki, których skuteczność wzmocniona jest przez dodatkowe uwalnianie hormonów (połączenie wkładki z antykoncepcją hormonalną).

Wreszcie istnieje cały arsenał tabletek hormonalnych, które hamują dojrzewanie i uwalnianie komórki jajowej w jajniku. Innymi słowy – blokują owulację, a bez wytworzenia komórki jajowej plemniki nie mają czego zapładniać. W Polsce mamy do wybory tabletki jednofazowe oraz dwufazowe. Preparaty z jednym hormonem (progestagenem) należy łykać ciągle, nie robiąc przerwy na miesiączkę, która nie występuje (ewentualnie w formie plamienia), nie wpływają na laktację, mogą być stosowane w okresie karmienia piersią, nie mają obciążenia estrogenowego, mogą być także stosowane u palaczek. Nie są one jednak zbyt popularne, ani w Polsce ani na zachodzie. Kobiety preferują tabletki dwuskładnikowe, które przyjmuje się przez 21 dni, robiąc tygodniową przerwę na krwawienie. Taka pseudo miesiączka daje poczucie pewności, że nie jest się w ciąży i można rozpocząć przyjmowanie pigułki przez kolejny miesiąc.

Rodzina naturalnie
Mówiąc o regulacji poczęć nie sposób nie wspomnieć o tzw. naturalnych metodach planowania rodziny. Nie zalicza się ich do metod antykoncepcyjnych, gdyż te, zgodnie z założeniami Światowej Organizacji Zdrowia, nie mogą opierać się na czasowej abstynencji seksualnej. A na tym właśnie bazują metody naturalne. Za pomocą wykresu temperatury oraz obserwacji śluzu, określa się dni płodne, podczas których para powstrzymuje się od współżycia. Naturalne planowanie wymaga dużej samodyscypliny i skrupulatności w obserwowaniu swojego organizmu, szczególnie trudne jest u kobiet, których cykle są nieregularne. Jest to jedyna metoda kontroli zapłodnienia, jaką aprobuje kościół katolicki.

Szanse według wskaźnika
Wybór antykoncepcji to nie tylko decyzja o sposobie zapobiegania ciąży. Trzeba sobie także zdawać sprawę z różnej ich skuteczności. Określa się ją przy pomocy wskaźnika Pearla, który mówi, jaki procent kobiet zajdzie w ciążę przy właściwym stosowaniu danej metody przez rok.

Przy przestrzeganiu zaleceń najskuteczniejszym środkiem antykoncepcyjnym jest tabletka dwuskładnikowa, jej wskaźnik to 0,1. Na drugiej pozycji plasują się wkładki wewnątrzmaciczne i hormonalne – 0,2. Warto zauważyć, że przy niepełnym stosowaniu zaleceń najskuteczniejsza jest wkładka hormonalna – 1,0, a skuteczność tabletki dwuskładnikowej znacznie maleje – wskaźnik 6,0-8,0.
– Błędy są najczęstszą przyczyną niechcianych ciąż w trakcie antykoncepcji hormonalnej – mówi dr Południewski. – Trzeba mieć świadomość, że wszelkie biegunki, wymioty, zatrucia, antybiotykoterapia osłabiają bądź niwelują działanie tabletki, i w takiej sytuacji należy się dodatkowo zabezpieczać, np. prezerwatywą.

Wskaźnik samych prezerwatyw przy prawidłowym ich stosowaniu wynosi 3,9, z kolei często praktykowany w Polsce stosunek przerywany ma wskaźnik – 4-12.

Rola lekarza
– Pytanie o stosowanie antykoncepcji powinno być standardowym pytaniem podczas wizyty u ginekologa – twierdzi nasz ekspert. Szczególnie w Polsce, gdzie pacjentki często mają opory przed podjęciem tego tematu i oczekują, że to lekarz zainicjuje rozmowę. Ginekolog powinien pomóc w doborze metody, a w przypadku terapii hormonalnej w optymalnym jej dopasowaniu. – Preparaty hormonalne trzeba niekiedy dopasować na zasadzie prób i błędów – próbując różnych zestawów hormonów i ich dawek. Bywa to trudne, ale dobra wiadomość jest taka, że praktycznie dla każdej kobiety można dobrać optymalną metodę antykoncepcji. W przypadku zdrowych kobiet, przed rozpoczęciem terapii hormonalnej czeka je zwykłe badanie ginekologiczne, badanie piersi, pobranie cytologii oraz wywiad, który powinien być dosyć szczegółowy, bo może wskazywać na pewne obciążenia, które są istotne przy podejmowaniu decyzji o preparacie, a niekiedy wymagają dalszej diagnostyki – mówi dr Południewski.

Przypadki szczególne
Zdaniem doktora Południewskiego przeciwwskazania, które obowiązywały starą generację antykoncepcji, nie dotyczą obecnie stosowanych preparatów, z niską zawartością hormonów. – Tylko nieliczne przypadki faktycznie nie powinny korzystać z długofalowej terapii hormonalnej. Zaliczamy do nich: zaburzenia genetyczne układu krzepnięcia, predyspozycje genetyczne do rozwoju raka piersi (obciążony wywiad rodzinny), niewydolność wątroby, niezdiagnozowane migrenowe bóle głowy. Względnym przeciwwskazaniem jest nieuregulowane ciśnienie krwi, czy też niewyrównana cukrzyca. Ale przy odpowiednim ustawieniu pacjenta, tabletki hormonalne nie kłócą się ani z lekami dla diabetyków, ani ciśnieniowców. Ostrożnym należy być w przypadku kobiet po 35. roku życia, które palą papierosy, ponieważ wzrasta u nich ryzyko związane z zatorowością, dlatego należałoby najpierw rzucić palenie. Jest też grupa leków, które wpływają na antykoncepcję hormonalną – są to leki przeciwpadaczkowe, usypiające, stosowane w przewlekłej terapii nerwic. W tych przypadkach antykoncepcja hormonalna może działać słabiej i należy rozważyć inne metody.

Coraz bardziej powszechne jest także inne użycie pigułek antykoncepcyjnych. Tworzą one bowiem w organizmie sztuczną równowagę hormonalną, co dla wielu kobiet jest korzystniejsze niż objawy fizjologiczne związane z cyklem. Na zachodzie wiele kobiet korzysta z antykoncepcji nie po to, aby się chronić przed niechcianą ciążą, ale dla lepszego samopoczucia. Nowoczesne tabletki nie stwarzają bowiem żadnego istotnego zagrożenia dla zdrowia kobiety, warunkiem jest jednak prawidłowe ich dobranie. Dr Południewski podkreśla, że ostatnie badania wykazują, iż pigułki długofalowo chronią przed poważnymi chorobami, np. do 15 lat po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej chroni ona przed nowotworem trzonu macicy oraz zmniejsza ryzyko nowotworu jajnika. Antykoncepcja hormonalna nie wpływa na płodność, po jej odstawieniu więcej kobiet zachodzi w ciążę, niż w grupie, która jej nie stosowała. Z kolei ciąże mnogie, o które „obwinia się” antykoncepcję, są wynikiem leczenia niepłodności, a nie stosowania środków antykoncepcyjnych (tutaj częstotliwość ich występowania jest na granicy błędu statystycznego).

Antykoncepcja w Polsce

dr n. med. Grzegorz Południewski, ginekolog, położnik

W naszym kraju dominuje antykoncepcja mechaniczna (prezerwatywy), stosuje ją do 70 proc. par. Na drugim miejscu jest tzw. stosunek przerywany, który generalnie nie jest uznawany za antykoncepcję. Na trzecim miejscu są tabletki hormonalne. Tutaj polskie statystyki są mało przejrzyste. Z badań deklaratywnych (np. CBOS-u) wynika, że w ośrodkach miejskich stosuje ją ponad 30 proc. kobiet (w Warszawie nawet powyżej 40 proc.). Ale jeśli przeliczyć liczbę zużytych listków tabletek antykoncepcyjnych (dane te można uzyskać z aptek) to okazuje się, że w Polsce antykoncepcję hormonalną stosuje około 10-11 proc. kobiet. Co ciekawe, liczba Polek stosujących pigułki hormonalne od lat utrzymuje się na stałym poziomie. Mało popularne są wkładki wewnątrzmaciczne – decyduje się na nie od 2 do 4 proc. kobiet. Z kolei metody okresowej abstynencji seksualnej deklaruje około 10 proc. par.