Hormonalna terapia zastępcza

Klimakterium, to kilkunastoletni okres w życiu kobiety charakteryzujący się wygasaniem czynności hormonalnej jajników i spadkiem stężenia estrogenów w organizmie. Zachwianie równowagi hormonalnej, szczególnie w początkowym okresie przekwitania, powoduje objawy zespołu menopauzalnego.

Postęp w medycynie i opiece zdrowotnej doprowadził do wydłużenia życia i umożliwił znacznej liczbie kobiet przeżycie menopauzy. Obecnie przeciętny wiek menopauzalny wynosi 48-52 lata, a więc statystycznie przypada na okres pełnej aktywności zawodowej pań.

Klimakterium to nie choroba, lecz naturalny proces życiowy, zaś zastosowanie odpowiedniej terapii nie wynika ze stanu patologicznego, lecz jest podyktowane podniesieniem komfortu życia oraz profilaktyką chorób, które mogą się pojawić w póśniejszym okresie.

Dzięki wielu badaniom i zdobytej wiedzy wiemy już wiele na temat przekwitania, ale przyczyna tego procesu nie została do końca poznana. Przekwitanie związanie jest z niedoczynnością jajników oraz zanikiem zdolności wytwarzania rytmicznych bodśców dla ośrodków mózgowych. Następstwem jest utrata cyklicznej czynności układu podwzgórzowo-przysadkowego, zmiany w stężeniu hormonów (FSH i LH) oraz zmniejszenie syntezy estrogenów.

Objawy przekwitania
Deficyt hormonalny w okresie klimakterium może prowadzić do powstania doraśnych zaburzeń zdrowotnych oraz do pojawienia się objawów mogących skutkować poważnymi chorobami w przyszłości. Do doraśnych zaburzeń zaliczyć należy objawy neurowegetatywne i psychoemocjonalne, uderzenia gorąca, nadmierne poty, osłabienie i kołatanie serca, bezsenność. Kobieta staje się drażliwa, zwiększa się jej pobudliwość nerwowa, obniża koncentracja, pojawiają się bóle i zawroty głowy.

Nasilenie zaburzeń klimakterycznych jest cechą osobniczą i może objawiać się intensywnie lub przejść niezauważenie. W przypadku objawów psychoemocjonalnych ważnym czynnikiem łagodzącym lub nasilającym jest status społeczno-ekonomiczny kobiety, nawyki kulturowe, a przede wszystkim sytuacja rodzinna. Inne objawy przekwitania to zmiany o charakterze zanikowym w układzie moczowo-płciowym (głównie procesy degeneracji jajników, zmiany w strukturze nabłonka pochwy i macicy, zmiany w cewce moczowej i zwiotczenie zwieraczy skutkujące nietrzymaniem moczu), zmiany w gruczole sutkowym oraz dość istotne zmiany w budowie skóry: utrata elastyczności, przebarwienia i zmniejszenie aktywności gruczołów łojowych i potnych.

Hormonalna terapia zastępcza
Celem terapii hormonalnej jest naśladowanie naturalnej równowagi typowej dla cyklu miesiączkowego. Przed rozpoczęciem HTZ należy przeprowadzić podstawowe badania ginekologiczne, cytologię, ultrasonografię narządów rodnych, mammografię, morfologię krwi. Po wykluczeniu ewentualnych przeciwwskazań, lekarz powinien indywidualnie dobrać sposób podawania hormonów (terapia cykliczna, ciągła-cykliczna, ciągła estrogenowo-gestagenowa). Należy pamiętać, że rozpoczęcie terapii wyklucza jednoczesne przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej.

W HTZ stosuje się preparaty estrogenowe lub estrogenowo-gestagenowe. Najczęściej stosowanymi estrogenami są: estradiol i estriol (oraz ich pochodne w formie odpowiednich estrów). Komponenta gestagenowa w złożonych preparatach estrogenowo-gestagenowych zawiera pochodne progesteronu. Znane są również fitoestrogeny (substancje chemiczne pochodzenia roślinnego), które są stosowane z wyboru w przypadku przeciwwskazań do stosowania terapii estrogenami.

Sposoby podawania hormonów
Istnieje kilka dróg podawania hormonów. Najpopularniejsza jest droga doustna. Zaletą jest łatwość stosowania, możliwość korygowania dawki, dobra tolerancja leku oraz możliwość szybkiego przerwania terapii. Wadą stosowania doustnego jest możliwość inaktywacji w organizmie, upośledzenie wchłaniania z przewodu pokarmowego w przypadku biegunki czy wymiotów oraz interakcje z innymi lekami.

Inną postacią leków są plastry transdermalne lub żele działające przez skórę. Zaletą tej metody jest pominięcie etapu inaktywacji hormonów w wątrobie i zachowanie fizjologicznego stosunku estrogenów. Natomiast wadą jest możliwość wystąpienia zmian skórnych, zaczerwienienia i świądu.

Droga podskórna polega na wprowadzeniu w tkankę podskórną implantów estrogenowych, uwalniających hormon w małych dawkach przez określony czas (najczęściej przez 6 miesięcy). Wadą tej metody jest trudność nagłego przerwania terapii w przypadku wystąpienia powikłań. Droga domięśniowa polega na podawaniu co pewien czas (najczęściej co 2 tygodnie) zastrzyków zawierających estrogeny o przedłużonym działaniu.

Ostatnią możliwością jest zastosowanie globulek lub kremów i żeli dopochwowych. Wadą tej formy podawania hormonów jest wyłącznie działanie miejscowe, które nie polepsza zazwyczaj ogólnego stanu pacjentek, a jedynie likwiduje dyskomfort w obrębie układu moczowo-płciowego (suchość, świąd i pieczenie).

Podawanie hormonów – korzyści i przeciwwskazania
Korzyści wynikające z hormonalnej terapii zastępczej to przede wszystkim: zniesienie lub znaczące złagodzenie objawów zespołu menopauzalnego, złagodzenie zmian zanikowych w układzie moczowo-płciowym, spowolnienie procesów degeneracyjnych skóry, profilaktyka miażdżycy i osteoporozy.

Przeciwwskazaniem do zastosowania hormonalnej terapii zastępczej są poważne schorzenia wątroby, nowotwory macicy i sutka, nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych o niewyjaśnionym pochodzeniu, czerniak złośliwy, nadciśnienie, udar mózgu, niektóre formy anemii, choroba zakrzepowa, nadwrażliwość na którykolwiek ze składników hormonalnych oraz ciąża lub jej podejrzenie.

Ryzyko
Ze stosowaniem HTZ związane jest ryzyko rozwoju nowotworów sutka i macicy, wzrostu ciśnienia tętniczego i wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, udaru, zaburzenia metabolizmu glukozy. Dane dotyczące ryzyka wystąpienia określonych chorób po zastosowaniu hormonalnej terapii zastępczej opierają się m.in. na wynikach badania przeprowadzonego w ramach programu Women’s Health Initiative. Wstępne wyniki, pokazujące wzrost zachorowań na wspomniane wyżej choroby spowodowały, że po ponad 5 latach badanie przerwano. Skutkiem niepokojących doniesień w literaturze fachowej i w mediach było zakwestionowanie stosowania HTZ. Również wiele firm farmaceutycznych ograniczyło na rynku obecność swoich preparatów stosowanych w omawianej terapii. Jednakże badanie było przeprowadzone losowo, kobietom podawano określone preparaty hormonalne i stosowano ten sam schemat leczenia. W badaniu nie uwzględniono wieku, masy ciała pacjentek, czasu od ostatniej miesiączki, ogólnego stanu zdrowia oraz obciążeń genetycznych. A należy podkreślić, że bardzo istotną sprawą w hormonalnej terapii zastępczej jest jej indywidualny dobór.