Hildegarda z Bingen

Hildegarda z Bingen była nie tylko lekarką. To wszechstronnie wykształcona (jak na czasy, w których żyła) i uzdolniona kobieta zainteresowana naturą otaczającego ją świata.

Hildegarda z Bingen urodziła się w 1098 r., a zmarła w 1179. W tym czasie liczyło się to, co duchowe, prowadzące do zbawienia duszy, a nie do cielesnego dobrostanu. W praktyce oznaczało to brak dbałości o zdrowie i higienę osobistą, a to z kolei prowadziło do wielu chorób zakaźnych oraz innych dolegliwości.

Początki nauki
Innym charakterystycznym rysem tego okresu było powolne kształtowanie się nauki. Istniały dwa równolegle bieguny: z jednej strony mistyka, z drugiej nauka związana z dziełami greckich filozofów.

Obydwie dziedziny rozwijały się w zaciszu klasztornych murów, bo właściwie tylko klasztor mógł zapewnić odpowiednie wykształcenie, kontakt z książkami i całym dorobkiem nauki. Wiedza ta przesiąknięta była teologią i religijną wizją świata. Każde odkrycie, każda nowa myśl musiała zostać zaakceptowana przez Kościół.

Jak dawniej leczono
Trudno mówić o medycynie tamtego okresu w kontekście jej dzisiejszego znaczenia, choć już o dorobku Hipokratesa można powiedzieć, że nosi w sobie ślad naukowości. Medycyna jako nauka musi opierać się na racjonalnych przesłankach, a jej założenia powinny dać się zweryfikować w doświadczeniu. Słowem, żeby medycyna mogła być nauką, potrzebna jest teoretyczna, spójna wizja ciała i choroby, koncepcja zdrowia i tego, w jaki sposób o nie dbać. Drugim filarem musi być zawsze eksperyment, który – powtórzony – za każdym razem da ten sam rezultat.

Z medycyną, w jej wstępnej fazie, bywało różnie. Raz skłaniała się bardziej ku empirii, innym znów razem ku filozofii ciała. Po Hipokratesie to właśnie Hildegarda z Bingen podjęła dzieło, które zaowocowało powstaniem medycyny, którą znamy do dziś.

Mikrokosmos Hildegardy
Hildegarda wiele czerpała z Hipokratesa. Zwracała szczególną uwagę na kwestię dążenia do naturalnej harmonii. W jej koncepcji człowieka świat i ludzkie ciało odpowiadają sobie. Człowiek jest mikrokosmosem, a więc zintegrowanym systemem analogicznym do wszechświata. Średniowieczna lekarka przedstawiła to na rycinie. Jest na niej okrąg świata, a w nim wpisana ludzka postać. Wszystko zaś razem spoczywa w rękach Trójcy. „Człowieku, ty jesteś w każdym stworzeniu” – pisała w jednym ze swych dzieł. W tym sensie Hildegardzie blisko do starożytnych koncepcji oraz ludowych, tradycyjnych wyobrażeń.

Hildegarda z Bingen, uważana za pierwszą niemiecką lekarkę, była także przyrodnikiem. Lecznictwo Hildegardy oparte było w dużym stopniu na naturalnych metodach, ziołach oraz innych elementach świata przyrody uważanych wówczas za substancje lecznicze. Mimo panującej wśród jej współczesnych niechęci do dbałości o ciało, nieco przełamała te zwyczaje, promowała higienę i uczyła, jak zachować zdrowie.

Mistyka i muzyka
Mistyka była istotną częścią religijności średniowiecznej, mimo to nieraz zwracała na doświadczającego wizji uwagę Kościoła, który obawiał się diabelskich sztuczek kryjących się pod przykrywką niezwykłych wizji. Hildegarda, obawiając się, że ulegnie złu i nie chcąc poddać się własnej pysze, długo milczała na temat swoich objawień. W końcu postanowiła skonsultować je ze znakomitością ówczesnego życia religijnego – św. Bernardem z Clairvaux. On uznał jej doświadczenia mistyczne za autentyczne.

Mistyczka tworzyła też duchowe poematy, do których sama komponowała muzykę. Do dziś jej osiągnięcia w tej dziedzinie zyskują wielu wielbicieli. W tej muzyce pobrzmiewa zresztą ogromna potrzeba harmonii człowiekiem z wszechświatem.