Depresja a bezsenność

Wywiad z dr. n. med. Dariuszem Wasilewskim, dyrektorem warszawskiego Centrum Psychoprofilaktyki i Terapii.

Czym różni się bezsenność u człowieka zdrowego od bezsenności u człowieka chorego?

Bezsenność jest objawem choroby i u człowieka zdrowego nie występuje. Człowiek zdrowy może mieć parę gorszych nocy. W takim przypadku mówimy o tzw. bezsenności przygodnej. Może ona wystąpić u każdego np. w wyniku stresów dnia codziennego, jakichś kłopotów. Jednak po pewnym czasie, gdy problemy znikają, sen powraca.

Bezsenność krótkotrwała (do trzech tygodni) jest również związana ze stresami, ale bardziej przewlekłymi, z którymi nie potrafimy się uporać. Może też być spowodowana chorobami, którym towarzyszy ból, cierpienie fizyczne. Oczywiście w miarę leczenia choroby ustępują towarzyszące jej dolegliwości oraz bezsenność.

Istnieje też bezsenność przewlekła (powyżej czterech tygodni), która stanowi poważny problem medyczny. Najczęściej jej przyczyną są różnego rodzaju zaburzenia psychiczne.

Odmianą bezsenności przewlekłej jest bezsenność psychofizjologiczna. Wynika ona z tego, że niektórzy nie umieją spać. Popełniają pewne błędy, które stają się błędami nawykowymi. Na przykład ktoś kładzie się do łóżka i nie może zasnąć. Zgodnie z ludowym zaleceniem, zaczyna liczyć barany, ale sen nie nadchodzi. Zamiast wstać i zająć się czymś nudnym leży, czeka na sen i liczy dalej. Oczywiście zaczyna się denerwować, więc sen tym bardziej nie przychodzi. Jeżeli ten nawyk zostanie utrwalony, to taki człowiek będzie miał ogromne trudności z zaśnięciem.

Kolejnym błędem jest niewłaściwa higiena snu, tzn. gdy łóżko kojarzy się ze wszystkim, tylko nie ze snem. W łóżku czyta się, je, gra, ogląda telewizję, pisze itd., natomiast powinno ono służyć jedynie dwóm rzeczom: spaniu i kochaniu się. Również hałas, nieodpowiednia temperatura w pokoju, objadanie się, picie alkoholu czy palenie tytoniu przed snem mogą utrudniać zasypianie.

Jaka jest zależność między bezsennością a stanami depresyjnymi?

Jednym z najczęstszych objawów depresji jest właśnie bezsenność. W niektórych przypadkach bywa też nadmierna senność. Typowy sen osoby chorej na depresję polega na tym, że pacjent zasypia bez problemu, bo chce, aby skończył się dzień, który jest dla niego „piekłem”. Jednak ten sen jest bardzo płytki i trwa krótko. Potem następuje przebudzenie, często z lękiem przed kolejnym strasznym dniem.

Rzadziej zdarza się, że występują problemy z zaśnięciem (częściej obserwowane w nerwicach). Zdarzają się też przypadki, gdy bezsenność jest jedynym objawem, a nie widać depresji jako choroby. Możemy mieć wtedy do czynienia z tzw. depresją maskowaną.

Czy bezsenność lub nadmierna senność może wywołać depresję? Jakie mogą być konsekwencje bezsenności?

Jeżeli problemy ze snem trwają bardzo długo, to wtedy mogą powodować depresję. Ryzyko rozwoju depresji jest u tych pacjentów czterokrotnie większe niż u osób zdrowych. Statystyki mówią też, że pacjenci, którzy mają kłopoty ze snem mają również o wiele więcej kłopotów ze zdrowiem. Chorzy na bezsenność są ponad dwukrotnie bardziej narażeni na zachorowanie na chorobę wieńcową. Osoby te częściej skarżą się również na problemy żołądkowo-jelitowe, bóle głowy, karku i krzyża. Psychiczne konsekwencje to m.in. drażliwość, zaburzenia nastroju, kłopoty z pamięcią i koncentracją. Mogą też wystąpić zaburzenia lękowe. Komfort życia takich osób obniża się, częściej chorują, spada odporność i wytrzymałość organizmu, gorzej pracują, rzadziej awansują.

Co leczyć najpierw: depresję czy bezsenność?

Należy leczyć jedno i drugie. Wszystko zależy od diagnozy. Zawsze leczy się chorobę, a nie objaw. Istnieje wiele leków antydepresyjnych, które bardzo korzystnie wpływają na sen, a nie są typowymi lekami nasennymi.

Leki nasenne powinny być stosowane jedynie przy leczeniu bezsenności przygodnej, czasami w leczeniu bezsenności krótkotrwałej. Przy bezsenności przewlekłej leki nasenne są wręcz przeciwwskazane, gdyż mogą ją nasilać. Należy pamiętać, że leki nasenne są niebezpieczne, gdyż przyjmowane przewlekle mogą doprowadzić do uzależnienia.

Jakie są sposoby leczenia bezsenności?

Przede wszystkim leczenie bezsenności musi być prowadzone przez specjalistę w dziedzinie medycyny snu. Głównie są to psychiatrzy. Sposobów leczenia jest bardzo dużo i dobiera się je w zależności od rodzaju bezsenności. Jeżeli wynika ona z nieprawidłowych wzorców snu, to stosuje się psychoedukację, treningi i psychoterapię, która jest bardzo ważnym elementem leczenia. Często zaburzenia snu są spowodowane kłopotami rodzinnymi, osobistymi. Psychoterapia pomaga pacjentowi uporać się z zasadniczym problemem, z emocjami, ze stresem wywołanym bezsennością i w ten sposób zlikwidować kłopoty ze snem. Oczywiście stosuje się także leki.

Czy miał Pan w swojej praktyce lekarskiej przypadek, który był niezwykłym wyzwaniem?

Miałem pacjentkę, która nie spała 25 lat. Przez lata starała się uporać ze stanami depresyjno-lękowymi i wreszcie trafiła do mnie. Była u kresu wytrzymałości. Proces stawiania diagnozy mogę porównać wręcz do drobiazgowego śledztwa, które pozwoliło na właściwe rozpoznanie. Oczywiście zażywała leki nasenne, które trzeba było odstawić, a trwało to dosyć długo. Następnie przystąpiłem do leczenia choroby podstawowej. Gdy nastąpiła poprawa samopoczucia pacjentki, można było przystąpić do żmudnego treningu, aby wyeliminować pewne szkodliwe nawyki, które wypracowała przez lata bezsenności. Postawa pacjentki pomogła. Teraz czuje się dobrze, śpi i przychodzi jedynie na kontrolne wizyty.

Dziękuję za rozmowę.

Wywiad przeprowadziła
Małgorzata Jaworska