Czy masz zdrowe nerki?

Na ogół dopóki nerki są zdrowe, nie sprawiają kłopotów, pacjenci rzadko zastanawiają się nad ich stanem.
Jest to postępowanie powszechne, zrozumiałe, ale zarazem błędne.

Warto sobie uświadomić, jak niebezpieczne mogą być nierozpoznane w porę, przebiegające skrycie schorzenia nerek. Gdy są wcześnie wykryte, można je skutecznie i stosunkowo prosto wyleczyć. Natomiast przewlekła choroba nerek może doprowadzić do bardzo poważnego zagrożenia życia. Szansą na jego uratowanie jest stałe dializowanie albo przeszczep.

Pracowite filtry
O nerkach często mówi się, że są swoistymi filtrami ludzkiego organizmu. I słusznie, gdyż oczyszczają krew, odfiltrowując z niej nadmiar wody, regulują jej poziom, także poziom minerałów, np. sodu i potasu. Usuwają z krwi produkty przemiany materii, toksyny, resztki niektórych leków. Utrzymują równowagę wodno-elektrolitową i kwasowo-zasadową, a także wydzielają hormony. Pomimo tego, że są niewielkie (każda waży około 150 g), spełniają bardzo ważną funkcję w organizmie. Są odpowiedzialne za utrzymanie stałego środowiska wewnętrznego organizmu, a także regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej, humoralnej i hormonalnej. Dzięki temu wszystkie organy i tkanki mogą pracować w optymalnych warunkach, co jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Jest to gigantyczna praca. Naukowcy wyliczyli, że te nasze filtry oczyszczają i przywracają do krwiobiegu 180-200 litrów płynów na dobę. Jest to ilość, którą można wypełnić około 20 wiader. Każdej doby nerki usuwają poza organizm około 2 litrów płynów w postaci moczu.

Najczęstsze schorzenia
Nerki są narządem miąższowym wrażliwym na działanie różnych czynników. Dlatego zmiany w nich mogą być spowodowane nie tylko ich własnymi schorzeniami, lecz także wynikać z uszkodzeń wywołanych przez inne choroby rozwijające się w organizmie.

Najczęstsze choroby samych nerek to ostre lub przewlekłe zapalenia kłębuszków oraz zmiany śródmiąższowe (dawniej określane jako odmiedniczkowe). Z reguły są one skutkiem infekcji, działania toksyn, ale mogą być również wywołane przez autoagresję samego organizmu. Do czynników uszkadzających nerki należą również złogi potocznie nazywane kamieniami. Coraz częściej spotyka się tzw. wielotorbielowatość nerek. Jest to choroba polegająca na zastępowaniu miąższu nerkowego tworzącymi się samoistnie torbielami. Tego schorzenia nie należy mylić z nagminnie występującymi, nieszkodliwymi pojedynczymi torbielami nerek. Osobną grupę stanowią nowotwory, które mogą się rozwinąć w nerkach i układzie moczowym, tak jak we wszystkich innych organach i układach organizmu.

W większości choroby nerek leczy się farmakologicznie, dobierając odpowiednie środki do stanu pacjenta, np. przy stwierdzeniu infekcji bakteryjnej podaje się antybiotyki.

Kamica nerkowa
To choroba polegająca na wytrącaniu się w drogach moczowych nierozpuszczalnych złogów substancji chemicznych stanowiących prawidłowy lub patologiczny składnik moczu. Kamica nerkowa jest jednym z najczęstszych schorzeń układu moczowego. Mężczyźni chorują na nią trzy razy częściej niż kobiety.

Istnieje kilka czynników rozwoju tej choroby: uwarunkowania genetyczne, wady budowy układu moczowego, zakażenia, przyjmowane leki oraz niewłaściwa dieta. Powiększanie się kamieni może mieć groźne konsek­wencje, takie jak całkowita niedrożność dróg moczowych czy zniszczenie miąższu nerkowego. Kamica może przebiegać zarówno z ostrymi objawami (kolka nerkowa, parcie na pęcherz i krwiomocz), jak i bezobjawowo. Ten drugi przypadek ma miejsce wtedy, gdy kamień jest obły i nie zatyka dróg moczowych.

Aby pozbyć się kamieni, zależnie od ich rozmiaru, wykonuje się m.in. litotrypsję, czyli ich kruszenie. Do klasycznej interwencji chirurgicznej dochodzi wtedy, gdy mniej inwazyjne działanie nie daje efektów.

Błędne koło
Na stan nerek poza wymienionymi własnymi schorzeniami mogą wpływać także inne choroby, np. cukrzyca typu 2, toczeń trzewny, choroby reumatyczne, nowotwory (nawet te odległe od układu moczowego). Nieco inna jest zależność pomiędzy stanem nerek a nadciś­nieniem. Problemy z nerkami mogą być zarówno przyczyną, jak i skutkiem nadciśnienia. Obydwie dolegliwości mogą też występować niezależnie od siebie.

Ustalono, że choroby sercowo-naczyniowe występują częściej u osób z przewlekłą chorobą nerek niż u pozostałych. Nierzadko ze skutkiem śmiertelnym. Z kolei niedokrwistość nerkowa przyczynia się do rozwoju chorób układu krążenia, gdyż serce, aby zaopatrzyć się w tlen, musi pracować bardziej intensywnie. Wysiłek ten może doprowadzić do przerostu lewej komory serca i obniżenia jego wydolności.

Skutkiem niedokrwistości nerek może być też anemia. Najgroźniejsze jest jednak to, że niedokrwistość nerkowa, niewydolność serca oraz przewlekła choroba nerek tworzą błędne koło, gdyż symptomy każdego ze schorzeń pogarszają objawy pozostałych. Jest to tzw. zespół sercowo-nerkowy.

Niewydolność
Niezależnie od rodzaju choroby podstawowym wskaźnikiem czynności nerek jest ich wydolność. Inaczej mówiąc, jest to możliwość spełniania przez nie wszystkich fizjologicznych funkcji. Niestety, w niektórych chorobach nerek dochodzi do ich niewydolności. Przejawia się to niedostatecznym oczyszczeniem krwi, nieusuwaniem nadmiaru wody, szkodliwych produktów przemiany materii i toksyn, a także zahamowaniem wszystkich innych funkcji regulacyjnych. Ten swoisty „strajk” nerek oznacza poważne konsekwencje nie tylko dla nich samych. Nieoczyszczona krew dociera przecież do każdego narządu i tkanki, powodując zaburzenia ich funkcji. Słowem, niewydolność nerek może się szybko przełożyć na niewydolność całego organizmu.

Rozróżnia się dwa typy niewydolności nerek: ostrą i przewlekłą. Wbrew nazwie tę ostrą łatwiej opanować i wyleczyć. Natomiast przewlekła jest procesem postępującym i nieodwracalnym. Na szczęście współczesna medycyna potrafi mu się przeciwstawić i zastosować tzw. leczenie nerkozastępcze.

Dializa czy przeszczep?
Przez wiele lat dializa, czyli sztuczne oczyszczanie organizmu, była jedynym sposobem na utrzymanie przy życiu chorego na niewydolność nerek. Obecnie dializę otrzewnową (bardziej nowoczesną) i hemodializę (nazywaną czasem sztuczną nerką) stosuje się nie tylko po to, by chory żył i prawie normalnie funkcjonował, lecz po to, by dotrwał do momentu przeszczepienia nerki. Choć coraz częściej się zdarza, że gdy tylko jest możliwość, przeszczepia się nerkę bez uprzedniego dializowania.

Zdaniem nefrologów najkorzystniejsze dla chorego jest przeszczepienie nerki. Jest to metoda doskonale sprawdzona na świecie, a także w Polsce. Stosunkowo niedawno było o niej głośno, gdy Przemysław Saleta oddał swoją nerkę, by ratować chorą córeczkę. Być może ta postawa i dyskusja na ten temat sprawi, że sportowiec znajdzie naśladowców.

Warto wiedzieć, że pierwszy udany przeszczep nerki w naszym kraju został wykonany w 1966 roku przez prof. Jana Nielubowicza i prof. Tadeusza Orłowskiego. Asystował przy tej operacji prof. Wojciech Rowiński, transplantolog i wielki zwolennik tego sposobu leczenia. Do końca ubiegłego roku w Polsce wykonano około 13 tysięcy takich zabiegów. Wyniki operacji utrzymują się na wysokim światowym poziomie.

Według obowiązujących regulacji prawnych w naszym kraju narząd do przeszczepu może pochodzić od dawcy żywego – ale tylko wtedy, gdy jest spokrewniony z pacjentem – lub od dawcy zmarłego. Najlepsze wyniki osiąga się przeszczepiając organ od dawcy żywego. Gdy chory nie ma możliwości otrzymania nerki od dawcy spokrewnionego, czeka w ogólnopolskiej kolejce na odpowiedniego, dobranego komputerowo dawcę. Trwa to na ogół do 30 miesięcy.

Transplantacja
„Przeszczepienie nerki jest najlepszą metodą leczenia nerkozastępczego, ponieważ przedłuża życie i poprawia jego jakość” – uważa prof. Magdalena Durlik z Kliniki Medycyny Transplantacyjnej i Nefrologii Instytutu Transplantologii Akademii Medycznej w Warszawie. Jej zdaniem, przeszczep jest tańszy w porównaniu z dializoterapią. Roczna opieka potransplantacyjna wynosi 30 tys. zł, a roczne koszty dializy oscylują w granicach 60 tys. zł.

Wyniki przeszczepiania nerek jeszcze przed rozpoczęciem dializowania są lepsze niż transplantacji wykonanych w okresie dializoterapii, również wyniki przeszczepiania nerek pobranych od żywego dawcy są lepsze niż od dawcy zmarłego. Przeszczepienie nerki wyraźnie przedłuża przeżywalność pacjentów; w porównaniu z dializoterapią zmniejsza ryzyko zgonów o 68 proc. Prognozowany czas przeżycia pacjenta po transplantacji wynosi 20 lat, a oczekującego na transplantację chorego dializowanego 10 lat. Najwięcej zyskują młodzi ludzie (do 30. roku życia), ale transplantacja przedłuża życie także pacjentom po 60. roku życia.

Aspekty prawne transplantacji reguluje znowelizowana ustawa z dnia 1 lipca 2005 roku „O pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów”. Stroną organizacyjną przeszczepiania kieruje podlegające Ministerstwu Zdrowia Centrum Organizacyjno-
-Koordynacyjne Poltransplant. Natomiast nadzór merytoryczny nad działalnością transplantacyjną w Polsce prowadzi Krajowa Rada Transplantacyjna przy Ministrze Zdrowia.

Aktualnie zabiegi przeszczepiania nerek wykonywane są w 18 ośrodkach transplantacyjnych w Polsce, w tym w jednym pediatrycznym (Centrum Zdrowia Dziecka). W 2006 roku przeszczepiono nerki łącznie 917 biorcom. „W lutym 2007 roku w Polsce doszło do dramatycznej zapaści w transplantologii i gwałtownego spadku liczby przeszczepianych narządów. Nieprzemyślane wypowiedzi polityków, prowadzone przez prokuraturę śledztwa, akcje medialne zniszczyły to, co środowisko transplantacyjne tworzyło przez ponad 40 lat. Odbudowa zaufania lekarzy i społeczeństwa odbywa się powoli. W 2007 roku wykonano 652 zabiegi przeszczepienia nerki od zmarłego dawcy i 21 transplantacji nerek z trzustką u chorych z cukrzycą typu 1” – podaje prof. Magdalena Durlik.

• Tekst został napisany w oparciu o artykuł prof. Magdaleny Durlik „Aktualne problemy przeszczepiania nerek” oraz dr. Rafała S. Wnuka „Choroby nerek”.*

#przyczyny niewydolności nerek

Dane pochodzą z raportu opracowanego przez Polski Rejestr Nefrologiczny Zespół Konsultanta Krajowego w dziedzinie nefrologii.