Biegunka

Biegunka to jedna z najczęstszych dolegliwości atakujących przewód pokarmowy. Jak sobie radzić z biegunką mając do dyspozycji szereg preparatów OTC?

Początek ostrej biegunki jest dosyć nagły, a sama biegunka trwa przez okres 10-14 dni, zwykle jednak do 7 dni. Przyczyną ostrej biegunki są zakażenia bakteryjne, wirusowe, pierwotniakowe, a czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu dolegliwości mogą być lęk, stres, zatrucia pokarmowe, przyjmowane leki, a także choroby współistniejące (np. zapalenie trzustki, wrzodziejące zapalenie jelita grubego). Biegunka przewlekła trwa powyżej 10 dni, a w każdym jej przypadku konieczna jest konsultacja lekarska, ponieważ stan ten może prowadzić do istotnych niedoborów elektrolitów, aminokwasów, a także zaburzeń odżywiania. Objawami towarzyszącymi nadmiernym wypróżnieniom mogą być również nudności, wymioty, gorączka i bóle brzucha. Kontakt z lekarzem jest wskazany również w sytuacji, gdy biegunka dotyczy niemowląt, małych dzieci i osób starszych, a także gdy towarzyszy jej utrzymująca się gorączka.

W warunkach fizjologicznych wybiórcze wchłanianie składników pokarmowych, wody oraz elektrolitów odbywa się przez śluzówkę kosmków jelita cienkiego. Błona śluzowa przewodu pokarmowego stanowi również mechaniczną barierę chroniącą organizm przed toksynami. Wszelkie czynniki doprowadzające do uszkodzenia warstwy śluzowej jelita (np. wirusy, bakterie, pierwotniaki) niszczą naturalną ciągłość bariery ochronnej, a mechanizmem obronnym organizmu jest wzmożenie pasażu jelitowego.

Podstawą leczenia biegunek jest nawadnianie organizmu, wprowadzenie prawidłowej diety, a w wymagających tego przypadkach – zastosowanie leków przeciwbiegunkowych oraz przeciwdrobnoustrojowych.

Płyny nawadniające

W celu nawodnienia organizmu stosuje się doustne płyny nawadniające – DPN (ORS, oral rehydratation salts). Cechują się one niską osmolarnością (50/60 mmol/l Na), zawierają glukozę, a także chlor, potas i sód. Jony tych pierwiastków biorą udział w gospodarce wodno-elektrolitowej, równowadze kwasowo-zasadowej, a także regulacji prawidłowego ciśnienia osmotycznego. Konsekwencjami niedoborów sodu są bóle głowy, nudności, brak łaknienia czy drgawki. Niedostateczna ilość jonów potasowych może doprowadzić do zaburzeń rytmu serca, upośledzenia funkcji nerek, zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego i mięśniowego natomiast konsekwencją niedoboru jonów chlorkowych może być zasadowica metaboliczna. Z tego względu tak ważne jest podawanie choremu podczas biegunki preparatów nawadniających (elektrolitów).

Nawadnianie dzieli się na dwie fazy: pierwsza trwająca około czterech godzin służy uzupełnieniu utraconych płynów, natomiast druga służy utrzymaniu prawidłowego nawodnienia. Zgodnie z zaleceniami WHO osobom dorosłym w fazie nawadniania należy podawać około 50-100 ml/kg masy ciała w ciągu czterech godzin (dodatkowo 5-10 ml/kg m.c po każdym biegunkowym stolcu), natomiast w fazie podtrzymującej 5-10 ml/kg m.c po każdym biegunkowym stolcu. Preparaty elektrolitów dostępne są w postaci granulatów przeznaczonych do rozpuszczania w wodzie (o smaku np. cytrynowym, malinowym, malinowo-jagodowym), tabletek musujących, gotowych płynów konfekcjonowanych w butelkach bądź płynów. W przypadku granulatów zawartość saszetki należy rozpuścić zazwyczaj w 200 ml przegotowanej wody, płynu nie należy dosładzać, a przed podaniem wskazane jest jego schłodzenie, co jest lepiej tolerowane przez chorych. W czasie biegunki należy unikać nawadniania przy pomocy soków czy napojów typu cola ze względu na wysoką osmolarność i minimalną zawartość elektrolitów, co nie pokrywa strat wywołanych biegunką. Dodatkowo słodkie napoje ze względu na zawartość cukru mogą powodować biegunkę osmotyczną nasilającą utratę wody.

Probiotyki

Przeprowadzono badania, które wykazały iż łączne stosowanie DPN, a także probiotyków o udokumentowanym działaniu skutecznie skraca czas utrzymywania się biegunki, a także zmniejsza ich nasilenie, co ma szczególne znaczenie w przypadku leczenia biegunki u dzieci. Organizm dziecka wymaga szczególnej uwagi i ochrony. Niektóre preparaty należące do grupy probiotyków zawierają szczepy, których działanie doskonale sprawdza się w terapii biegunek.

Lactobacillus rhamnosus GG oraz Saccharomyces boulardii stosowane razem z płynami nawadniającymi skracają czas utrzymywana się objawów oraz zmniejszają częstość i nasilenie czynnościowego bólu brzucha u dzieci. Na rynku farmaceutycznym dostępne są również preparaty zawierające wyselekcjonowane szczepy Bifidobacterium i Lactobacillus, które dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii pozwalają chronić szczepy bakteryjne przed kwaśnym środowiskiem żołądka i enzymów trawiennych. Dzięki odpowiedniej budowie kapsułki zbudowanej z polimerów opuszcza ona żołądek w niezmienionej formie i dopiero w obrębie jelita cienkiego zawartość kapsułki ulega powolnemu uwolnieniu co sprzyja uzupełnieniu mikroflory jelitowej w dobroczynne szczepy.

Skuteczność probiotyków w leczeniu biegunek zależy od momentu ich podania (największą skuteczność zapewnia wczesna suplementacja), dawki – najefektywniejsza jest interwencja przy użyciu probiotyku zawierającego 10 (10)-10 (11) jednostek tworzących kolonie oraz zastosowanego szczepu (Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomyces boulardii, Bifidobacterium lactis). Udokumentowana ilość badań potwierdzająca efektywność działań probiotyków w terapii i profilaktyce biegunek sprawiła, że stały się one elementem standardowego postępowania (uzupełniającego bądź podstawowego) w leczeniu biegunek o różnej etiologii.

Loperamid

Lekiem często polecanym przez farmaceutów w przypadku biegunek jest także loperamid. Jest to syntetyczny opioid, który działając na receptory w ścianie jelita powoduje zmniejszenie uwalniania prostaglandyn i acetylocholiny, a także zwiększenie resorpcji wody i elektrolitów przez komórki ściany jelita. Loperamid dosyć szybko, a także długotrwale hamuje perystaltykę przewodu pokarmowego, zwiększa napięcie zwieracza odbytu oraz zmniejsza utratę wody i elektrolitów do światła przewodu pokarmowego. Może on być stosowany u dzieci powyżej 6. roku życia oraz u osób dorosłych. Początkowo stosuje się 4 mg u dorosłych, 2 mg u dzieci po 6 r.ż., a następnie 2 mg po każdym luźnym wypróżnieniu. Nie należy przekraczać maksymalnej dawki 16 mg/dzień u dorosłych oraz 3 mg/10 kg m.c u dzieci, ponieważ w przypadku przedawkowania może dojść do objawów depresji OUN (zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej, splątanie, senność, bezdech). Działanie loperamidu jest wyłącznie objawowe, gdyż hamuje on nadmierną perystaltykę jelit i nie powinien być jedynym lekiem stosowanym podczas biegunki. Ponadto leku tego nie powinno stosować się u chorego oddającego stolec ze śladami krwi i śluzu, a także z gorączką.

Węgiel aktywny

Substancją o działaniu przeciwbiegunkowym jest również węgiel aktywny. Wykazuje on właściwości adsorpcyjne i wiąże czynniki patogenne wywołujące biegunkę. Nie powinien być podawany łącznie z innymi lekami, gdyż wiążąc je na swej powierzchni uniemożliwia ich wchłanianie. W przypadku konieczności terapii łączonej, odstęp jaki należy zachować pomiędzy zastosowaniem węgla aktywnego a innych leków wynosi około dwóch godzin. Zalecanym dawkowaniem węgla aktywnego w leczeniu biegunki jest podanie go w jednorazowej dawce około 4 g – zależnie od producenta jest to 10-13 tabletek. W przypadku dzieci powyżej 2. roku życia dopuszczalne jest podanie płynnego syropu zawierającego węgiel aktywowany, o tolerowanym przez nie aromacie coli.

Diosmektyt dwuoktanościenny

Bardzo skutecznym lekiem w przypadku biegunki jest diosmektyt dwuoktanościenny. Jest to naturalny glinokrzemian o warstwowej budowie, który wskazany jest w leczeniu biegunki ostrej i przewlekłej niezależnie od jej przyczyny u dorosłych oraz ostrej biegunki u dzieci. Po podaniu doustnym płynu powstałego po rozpuszczeniu proszku w wodzie, lek nie wchłania się z przewodu pokarmowego i działa w jego świetle. Po około 16 godzinach od podania diosmektyt usuwany jest w postaci niezmienionej. Niewątpliwą zaletą diosmektytu są jego właściwości adsorpcyjne umożliwiające wiązanie i usuwanie ze światła jelita patogenów wywołujących biegunkę, a także wytwarzanych przez nie toksyn. Diosmektyt dzięki strukturze warstwowej oraz dużej lepkości powleka błonę śluzową jelit (działanie mukoprotekcyjne), dzięki czemu dodatkowo chroni ścianę jelit. Lek ten może być podawany u dzieci powyżej pierwszego roku życia (1-3 saszetki dziennie w zależności od wieku) oraz u osób dorosłych (3 saszetki na dobę), przy czym na początku leczenia można zastosować większą dawkę. Należy również pamiętać, aby nie łączyć tego leku wraz z innymi w tym samym czasie i o zachowaniu minimum dwugodzinnego odstępu w podawaniu innych leków.

Nifuroksazyd

Pacjenci w przypadku biegunek również często sięgają po nifuroksazyd. Wykazuje on działanie przeciwbakteryjne wobec większości bakterii wywołujących zakażenia jelitowe. Nie wchłania się on z przewodu pokarmowego i nie wywiera działania ogólnego. Dorośli powinni stosować dawkę 800 mg na dobę w 2-4 podzielonych dawkach, a dzieci powyżej 6. roku życia 600-800 mg w 2-4 dawkach. Zastosowanie nifuroksazydu w przypadku biegunek może wydawać się nieuzasadnione, gdyż przyczyną większości biegunek o charakterze infekcyjnym są wirusy. Stosowanie tego leku powinno być ograniczone zatem tylko do przypadku biegunek o potwierdzonej etiologii bakteryjnej.

Inne leki i dieta

W przypadku biegunek przewlekłych, bądź przebiegających z dodatkowymi niepokojącymi objawami wskazana jest konsultacja lekarska. Po przeprowadzeniu wywiadu oraz diagnostyki lekarze w leczeniu biegunek bakteryjnych zalecają fluorochinolony doustne (ciprofloksacyna, norfloksacyna, lewofloksacyna), rifaksyminę, azytromycynę czy racekadotryl. W każdym przypadku należy stosować uzupełnienie terapii w DPN.

W okresie trwania biegunki zaleca się krótkotrwałą (zwykle jednodniową) głodówkę, unikanie warzyw i owoców (wyeliminowanie błonnika), zaprzestanie używek, a także wyłączenie z diety mleka i płynów zawierających kofeinę. W miarę ustępowania dolegliwości należy poszerzać i urozmaicać posiłki, a także uzupełniać elektrolity, aby jak najszybciej powrócić do pełni sił.