Bezpieczna farmakoterapia kobiet w ciąży

Przyszłe matki, oprócz leków niezbędnych w terapii chorób przewlekłych, coraz częściej sięgają po preparaty OTC. Chociaż większość z nich ma bardzo dobry profil bezpieczeństwa, to niektóre są niesprawdzone lub niekorzystnie wpływają na rozwijający się płód.

Szacuje się, że około 10 proc. wad wrodzonych dzieci pojawia się w wyniku stosowania przez ich matki niebezpiecznych leków. Jednak nie wszystkie preparaty i nie w każdym okresie ciąży szkodzą dziecku. Niekiedy ryzyko wiążące się z ich przyjmowaniem jest mniejsze niż zagrożenie, jakie niesie sama choroba.

Podejście lekarzy do stosowania leków w czasie ciąży zmieniło się radykalnie we wczesnych latach 70., głównie ze względu na problemy z talidomidem i diethylstilbestrolem. Przyjmowanie tych leków przez przyszłe matki miało bowiem dramatyczne skutki dla ich dzieci. Z drugiej strony szacuje się, że ponad 20 proc. kobiet w ciąży nie konsultuje się z lekarzem lub farmaceutą przy wyborze leku OTC, biorąc na siebie odpowiedzialność za samoleczenie. Stąd też amerykańskie FDA wprowadziło pięciostopniową skalę bezpieczeństwa stosowania leków w okresie ciąży.

Skala bezpieczeństwa
Według wspomnianej skali, kategoria A obejmuje leki, które w badaniach na zwierzętach oraz w odpowiednio liczebnych i kontrolowanych obserwacjach u ludzi nie wykazały działania szkodliwego dla płodu. Leki te mogą więc być bez przeszkód stosowane w czasie ciąży.

Kategoria B to grupa leków, w której badania na zwierzętach wykazały szkodliwe działanie na płód, chociaż obserwacje u ludzi nie wykazują zagrożenia dla płodu ludzkiego. Takie leki mogą być stosowane w ciąży tylko w przypadku zdecydowanej konieczności.

Do kategorii C zalicza się leki, które w badaniach na zwierzętach wykazały szkodliwość dla płodu, bądź też takich badań nie wykonano oraz brakuje odpowiednio wiarygodnych danych z obserwacji stosowania danego leku u ludzi. Preparaty z tej grupy można zastosować w ciąży jedynie wtedy, gdy w opinii lekarza spodziewana korzyść dla matki przewyższa potencjalne ryzyko dla płodu.

Kategoria D obejmuje leki, o których wiadomo, na podstawie wcześniejszych obserwacji, że mogą zagrażać płodowi. Stosowanie leku z tej grupy podczas ciąży jest dopuszczone jedynie w sytuacji, gdy jest to bezwzględnie konieczne z uwagi na dobro matki, a podanie bezpieczniejszego alternatywnego leku jest niemożliwe lub przeciwwskazane.

Kategoria X to grupa leków, o których wiadomo, że stanowią bezpośrednie zagrożenie dla płodu. Stosowanie takich leków podczas ciąży jest bezwzględnie zabronione.

Suplementacja
Stosowane podczas ciąży leki można podzielić na trzy grupy. Do pierwszej z nich można zaliczyć leki dobroczynne, które pomagają uzupełniać niedobory witamin lub mikroelementów. Jednym z najważniejszych preparatów, który powinien być zażywany przez okres kilku miesięcy przed zajściem w ciążę oraz w pierwszym trymestrze ciąży, gdy tworzy cewa nerwowa, jest kwas foliowy. Właściwe jego suplementowanie zapobiega powstawaniu u dziecka wad wrodzonych układu nerwowego. W późniejszym okresie ciąży kwas foliowy jest również pomocny w leczeniu niedokrwistości.

Innym ważnym składnikiem jest żelazo, którego preparaty pomagają zwalczać niedokrwistość. W czasie ciąży anemia bywa bowiem częstym problemem, gdyż zapotrzebowanie na żelazo wzrasta z 15 mg do 30 mg dziennie.

Ważna w okresie ciąży jest również odpowiednia suplementacja witamin, gdyż w wyniku przyspieszenia procesów metabolicznych rośnie na nie zapotrzebowanie. Należy pamiętać przede wszystkim o zróżnicowanej, bogatej w witaminy diecie oraz o właściwej kontroli dawek. Przedawkowanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (tj. A, D, E i K) może mieć szkodliwy wpływ na rozwój płodu.

Leczenie schorzeń
Druga grupa obejmuje leki, które są niezbędne przy leczeniu poważnych schorzeń związanych z ciążą. Jednym z nich jest cukrzyca ciążowa, która może rozwinąć się około 24. tygodnia ciąży. Schorzenie to dotyka 2-8 proc. kobiet ciężarnych i jest poważnym zagrożeniem dla rozwoju dziecka. Jeszcze w latach 70. XX wieku 25 proc. dzieci matek z nieleczoną cukrzycą umierało przed narodzeniem. Obecnie standardowe badania ciążowe pozwalają szybko wychwycić tę chorobę, a podawanie insuliny ratuje zdrowie zarówno matki, jak i dziecka. Cukrzyca ciężarnych najczęściej mija po porodzie, choć kobiety przechodzące ją w okresie ciąży są bardziej narażone na zachorowanie na cukrzycę typu 2 w przyszłości.

Innym poważnym schorzeniem dotykającym około 5 proc. kobiet w ciąży jest nadciśnienie tętnicze. Wahania ciśnienia grożą odklejeniem łożyska i krwotokiem. Mogą również spowodować rzucawkę. W przypadku zdiagnozowania nadciśnienia u ciężarnej lekarz prowadzący przed zaordynowaniem leków powinien rozpatrzyć, czy przewidywane korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.

Innymi dość często spotykanymi schorzeniami są infekcje układu moczowego, które występują u 10 proc. ciężarnych, a także infekcje pochwy. W takich przypadkach, w zależności od stopnia zakażenia, niezbędne jest zastosowanie odpowiedniego środka z grupy chemioterapeutyków. Każdą decyzję terapeutyczną u kobiet w ciąży może podjąć jedynie lekarz prowadzący.

Podtrzymywanie ciąży
Trzecia grupa to leki pomagające podtrzymać zagrożoną ciążę. Ich profil bezpieczeństwa jest diametralnie inny, gdyż będąc lekami ratującymi nienarodzonego człowieka ciężko jest rozpatrywać ryzyko ich stosowania.