Zapalenie zatok

Z dr. n. med. Pawłem Dobrzyńskim, kierownikiem Kliniki Otolaryngologii CSK MSW, od 2003 roku członkiem Kapituły Nagrody Zaufania „Złoty OTIS”, rozmawia Katarzyna Pinkosz.

Zapalenie zatok – jakie są jego przyczyny?
Zapalenie zatok może być ostre lub przewlekłe. W większości przypadków jest to zapalenie ostre. Najczęściej stanowi ono powikłanie zapalenia górnych dróg oddechowych – gardła oraz infekcji kataralnej, która powoduje powstanie stanu zapalnego w obrębie zatok obocznych nosa. Chory skarży się na ból głowy, który nasila się przy pochylaniu. Wydzielina spływa do gardła, pojawia się obrzęk śluzówek, ropna wydzielina w nosie, uczucie jego zatkania. Chory ma złe samopoczucie i gorączkę często przekraczającą 38°C.

Zapalenie zatok jest spowodowane zablokowaniem ich naturalnych ujść. Jeśli chodzi o budowę wewnętrzną nosa, to bardzo istotnym punktem jest jego tzw. boczna ściana, na której znajdują się naturalne ujścia zatok. Jeśli w przebiegu infekcji pojawia się obrzęk śluzówki – a zwykle towarzyszy on każdej infekcji – dochodzi do ich zablokowania. Zatoka staje się zamkniętą przestrzenią, w obrębie której produkowany jest śluz. Jednocześnie znajduje się tam powietrze wdechowe, w którym znajdują się różnego rodzaju drobnoustroje. Jeśli dojdzie do okluzji, czyli zamknięcia naturalnego ujścia zatoki, to zaczynają się one szybko namnażać, gdyż mają idealne warunki do rozwoju – w zamkniętej zatoce jest ciepło i wilgotno. Tak rozwija się ropne zapalenie zatok.

Jak wygląda leczenie?
Konieczne jest odblokowanie naturalnego ujścia zatok – podajemy leki przeciwobrzękowe do nosa (krople obkurczające śluzówkę) oraz leki działające mukolitycznie, czyli rozrzedzające śluz, po to, by wydzielina była jak najrzadsza, i jak najłatwiej dochodziło do jej usuwania z zatok. Podaje się też leki antyhistaminowe oraz zawierające pseudoefedrynę, po to, by doprowadzić do obkurczenia śluzówki i zmniejszenia wydzielania śluzu (gdy wydzieliny będzie mniej, stan zapalny się zmniejszy). W razie potrzeby stosuje się też leczenie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

Pomocne są ziołowe środki usprawniające mechanizm rzęskowo-śluzówkowy, dzięki którym wydzielina jest lepiej usuwana z zatok. Jednocześnie mają one działanie bakteriostatyczne – hamują rozwój drobnoustrojów w obrębie zatok. Korzystnie działają również ciepłe okłady – na zatoki można położyć np. ogrzany w mikrofalówce woreczek z solą lub ryżem (oczywiście trzeba uważać, by się nie poparzyć).

Czy kuracja antybiotykowa jest niezbędna?
W przypadku ropnego zapalenia zatok – tak. W dodatku trzeba stosować antybiotyki, które cechują się dobrą penetracją do tkanki kostnej. Zwykle podaje się amoksycylinę (w dużej dawce) z kwasem klawulanowym lub cefuroksym. W ciężkich stanach – ceftriakson lub fluorochinolon parenteralnie.

Warto jednak pamiętać, że biodostępność antybiotyku w zatokach jest stosunkowo niewielka. W przypadku antybiotyku podanego ogólnie jego stężenie w migdałkach wyniesie 80 proc., a zatokach już tylko 30 proc. Tak więc, aby leczenie było skuteczne, zastosowana dawka antybiotyku musi być dużo wyższa niż np. przy zapaleniu gardła. Kuracja musi trwać co najmniej dziesięć dni. Oczywiście jednocześnie z terapią antybiotykową oraz po jej zakończeniu konieczne jest podawanie działających osłonowo preparatów probiotycznych.

Czy zapalenie zatok może spowodować poważne powikłania?
Tak, nie wolno go lekceważyć. Może być nawet przyczyną groźnych dla życia powikłań ogólnych, łącznie z zapaleniem tkanki mózgowej. Dlatego w przypadku mało skutecznego zachowawczego leczenia zapalenia zatok konieczne jest włączenie leczenia zabiegowego. Przeprowadza się np. punkcję zatok szczękowych, płukanie zatok obocznych nosa (do ujścia naturalnego zatok wprowadza się dren, przez który płucze się zatoki oboczne nosa). Można też wprowadzić dren na stałe, a wówczas każdego dnia (a nawet dwa razy dziennie, jeśli to konieczne) płucze się zatokę bez konieczności wykonywania ponownego wkłucia.

Dlaczego zapalenie zatok ma tendencję do nawrotów?
Przyczyn nawracających zapaleń zatok może być wiele, np. obniżenie odporności, nieleczona alergia, przejście stanu zapalnego z zębów do zatok, zaburzenia funkcji rzęsek. Powodem bywa też nieprawidłowa budowa anatomiczna bocznej ściany nosa, anomalie anatomiczne polegające na nieprawidłowym rozwoju małżowin nosowych, które same w sobie powodują blokowanie ujść zatok nosowych. Kolejną przyczyną nawracających zapaleń zatok może być skrzywienie przegrody nosa – wówczas pęd powietrza wdychanego przez nos jest zaburzony, przez co po jednej stronie następuje przymknięcie ujść naturalnych.

Warto też pamiętać, że przez głowę ucieka z organizmu 80 proc. ciepła. W słotne, chłodne i deszczowe dni trzeba zakładać na głowę czapkę, by osłonić zatoki, żeby nie dochodziło do ich oziębiania. Ważne jest też prawidłowe oddychanie. Powietrze wdychane przez nos jest silnie ogrzewane. Jeśli np. znajdziemy się na 30-stopniowym mrozie i oddychamy przez nos, to powietrze w gardle ma temperaturę plus 5°C. Gdy oddychamy ustami – tylko minus 25-28°C. Nieprawidłowe oddychanie jest jedną z przyczyn częstych chorób gardła.

Jak leczy się przewlekłe zapalenie zatok?
Przewlekłe zapalenie zatok to choroba trudna do leczenia. Stan zapalny zwykle dotyczy więcej niż jednej zatoki. Zatoka zarasta nieprawidłową tkanką – ziarniną zapalną. W leczeniu stosuje się amoksycylinę z kwasem klawulanowym lub klindamycynę. Zwykle jednak leczenie zachowawcze jest niewystarczające. Konieczne jest leczenie chirurgiczne, które przeprowadza się endoskopowo. Celem zabiegu jest usunięcie zmienionej chorobowo śluzówki i przywrócenie funkcji zatok.